GIẢI NOBEL HÓA HỌC ĐƯỢC TRAO CHO BA NHÀ KHOA HỌC NGHIÊN CỨU VỀ PROTEIN - CẤU TRÚC CỦA SỰ SỐNG (Chi Phương / RFI)

 

Giải Nobel Hóa Học được trao cho ba nhà khoa học nghiên cứu về protein – cấu trúc của sự sống

Chi Phương  -  RFI

Đăng ngày: 09/10/2024 - 14:05Sửa đổi ngày: 09/10/2024 - 15:21

https://www.rfi.fr/vi/khoa-h%E1%BB%8Dc/20241009-gi%E1%BA%A3i-nobel-h%C3%B3a-h%E1%BB%8Dc-%C4%91%C6%B0%E1%BB%A3c-trao-cho-ba-nh%C3%A0-khoa-h%E1%BB%8Dc-nghi%C3%AAn-c%E1%BB%A9u-v%E1%BB%81-protein-%E2%80%93-c%E1%BA%A5u-tr%C3%BAc-c%E1%BB%A7a-s%E1%BB%B1-s%E1%BB%91ng

 

Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển sáng nay, 09/10/2024, đã công bố giải Nobel Hóa Học năm nay trao cho ba nhà khoa học David Baker, Demis Hassabis và John Jumper, nhằm vinh danh những nghiên cứu về protein – những cấu trúc tạo lên sự sống.

 

HÌNH :

Nobel Hóa Học 2024 : Ba nhà hoa học được vinh danh, từ trái sang phải : David Baker, Demis Hassabis và John Jumper. © The Nobel Prize / X

 

Theo thông cáo của ban tổ chức giải, nhà khoa học David Baker, thuộc đại học Washington, đã được vinh danh vì đã làm ra “điều không tưởng”, xây dựng các loại protein hoàn toàn mới, “những cấu trúc của sự sống”. Ông Baker chia sẻ giải này với hai nhà khoa học khác là Demis Hassabis và John M. Jumper, làm việc tại Google Deepmind  (Anh Quốc), vì các dự đoán cấu trúc protein thông qua “trí tuệ nhân tạo”.

 

Heiner Linke, Chủ tịch Ủy ban Nobel Hóa học khẳng định trong thông cáo là “những khám phá này mở ra những tiềm năng to lớn”. 

 

Protein thường bao gồm 20 loại axit amin khác nhau, có thể được mô tả như những “khối xây dựng sự sống”. Năm 2003, nhà khoa học người Mỹ David Baker đã thiết kế thành công một loại protein mới, không giống bất kỳ loại protein nào khác. Kể từ đó, nhóm nghiên cứu của ông đã tạo ra nhiều loại protein mới khác nhau, một số đã được sử dụng trong dược phẩm, vác-xin, vật liệu nano và cảm biến nhỏ.

 

Khám phá thứ hai liên quan đến việc dự đoán cấu trúc protein. Trong protein, các axit amin được liên kết với nhau thành những chuỗi dài, gấp lại, để tạo thành cấu trúc ba chiều, quyết định chức năng của protein.

 

Từ những năm 1970, các nhà nghiên cứu đã cố gắng dự đoán cấu trúc protein từ trình tự axit amin, nhưng điều này không hề dễ dàng. Tuy nhiên, vào năm 2020, Demis Hassabis và John Jumper đã giới thiệu một mô đun AI có tên là AlphaFold2, cho phép dự đoán cấu trúc 3 chiều của hầu như tất cả 200 triệu protein đã được xác định. Cho đến nay, AlphaFold2 đã được hơn hai triệu người từ 190 quốc gia sử dụng. Ủy ban trao giải Nobel nhấn mạnh rằng các nhà nghiên cứu này đã giải quyết được “một vấn đề tồn tại 50 năm”.

 

Thông cáo của Viện Hàn lâm khoa học Hoàng gia Thụy Điển kết luận rằng “sự sống không thể tồn tại nếu không có protein, và giờ, chúng ta có thể dự đoán cấu trúc của protein và xây dựng thiết kế của riêng mình, mang lại lợi ích to lớn cho loài người”.

 

Vào ngày mai, tuần lễ trao giải của Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển sẽ tiếp tục với giải Nobel về văn học. Giải Nobel hòa bình sẽ được trao vào thứ Sáu. Mỗi giải Nobel trị giá khoảng 1 triệu đô la, đến từ di sản của người sáng lập giải thưởng Alfred Nobel. Những người đoạt giải sẽ được mời đến nhận giải vào ngày 10/12, ngày kỷ niệm ngày mất của nhà khoa học người Thụy Điện.

 

===================================

Giải Nobel Hóa học 2024 được trao cho các nhà khoa học tiên phong về protein

Reuters

09/10/2024

https://www.voatiengviet.com/a/giai-nobel-hoa-hoc-2024-trao-cho-cac-nha-hoa-hoc-tien-phong-ve-protein/7816015.html

 

Các nhà khoa học Mỹ David Baker và John Jumper cùng Demis Hassabis của Anh đã giành Giải Nobel Hóa học năm 2024 cho các khám phá của họ về cấu trúc của protein, cơ quan trao giải cho biết hôm 9/10.

 

https://gdb.voanews.com/9b2e2a41-9760-4106-a559-bf2930418c60_cx0_cy1_cw0_w1023_r1_s.jpg

(Từ trái sang phải) Chủ tịch Ủy ban Giải Nobel Hóa học Heiner Linke, Tổng thư ký Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển Hans Ellegren và Thành viên Ủy ban Giải Nobel Hóa học Johan Aqvist công bố những người đoạt giải Nobel Hóa học năm 2024 ở Stockholm, Thụy Điển, hôm 9/10.

 

Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển, đơn vị trao giải, cho biết rằng một nửa giải thưởng được trao cho ông Baker cho nghiên cứu của ông về “thiết kế protein sáng tạo” trong khi nửa còn lại được chia cho ông Hassabis và ông Jumper cho công trình của họ về “dự đoán cấu trúc protein”.

 

Ông Baker là giáo sư tại Đại học Washington, ở Seattle, trong khi ông Hassabis là giám đốc điều hành của Google DeepMind, công ty con nghiên cứu AI của Google, nơi ông Jumper cũng làm việc với tư cách là nhà khoa học nghiên cứu cấp cao.

 

Theo cơ quan trao giải, ông Hassabis và ông Jumper đã sử dụng trí tuệ nhân tạo để dự đoán cấu trúc của hầu hết các protein đã biết, trong khi ông Baker nghiên cứu cách làm chủ các khối xây dựng của sự sống và tạo ra các protein hoàn toàn mới.

 

"Một trong những khám phá được công nhận trong năm nay liên quan đến việc xây dựng các protein độc đáo", viện hàn lâm cho biết trong một tuyên bố. "Khám phá còn lại đã hoàn thành giấc mơ 50 năm trước: dự đoán cấu trúc protein từ chuỗi axit amin của chúng".

Giải Nobel, thường được xem là một trong những giải thưởng danh giá nhất trong thế giới khoa học, có giá trị 11 triệu crown Thụy Điển (1,1 triệu USD).

 

"Tôi thực sự hào hứng về các cách mà trong đó việc thiết kế protein giúp thế giới trở thành một nơi tốt đẹp hơn về sức khỏe, y học và thực tế là công nghệ cao nhất", ông Baker nói qua điện thoại trong buổi họp báo công bố giải thưởng.

 

Viện hàn lâm cho biết ông Baker vào năm 2003 đã có khả năng sử dụng axit amin, thường được mô tả là các khối xây dựng của sự sống, để thiết kế một loại protein mới không giống bất kỳ loại protein nào hiện có.

 

Điều đó mở ra cánh cửa cho việc tạo ra nhanh chóng các loại protein khác nhau để sử dụng trong các lĩnh vực như dược phẩm, vaccine, vật liệu nano và thậm chí cả các cảm biến nhỏ.

"Ông ấy đã phát triển các công cụ tính toán hiện cho phép các nhà khoa học thiết kế các protein mới độc đáo với hình dạng và chức năng hoàn toàn mới lạ, mở ra những khả năng vô tận để mang lại lợi ích lớn nhất cho nhân loại", Heiner Linke, chủ tịch Ủy ban Nobel Hóa học, nói về đóng góp của ông Baker.

 

Viện hàn lâm cho biết rằng vào năm 2020, ông Hassabis và ông Jumper đã trình bày một mô hình AI có tên là AlphaFold2. Với sự trợ giúp của mô hình này, họ đã có thể dự đoán cấu trúc của hầu như tất cả 200 triệu protein mà các nhà nghiên cứu đã xác định được.

 

Giải Nobel thứ 3 của năm

 

Giải thưởng hóa học là giải thưởng thứ ba được trao hàng năm, sau giải thưởng y học và vật lý được công bố vào đầu tuần này.

 

Giải thưởng Nobel được thành lập theo di chúc của nhà phát minh thuốc nổ và doanh nhân giàu có Alfred Nobel và được trao cho "những người, trong năm trước đó, đã mang lại lợi ích lớn nhất cho nhân loại".

 

Lần đầu tiên được trao vào năm 1901 – 15 năm sau khi ông Nobel qua đời – giải thưởng này được trao cho những thành tựu trong y học, vật lý, hóa học, văn học và hòa bình. Những người nhận giải ở mỗi hạng mục chia sẻ tổng giải thưởng đã được điều chỉnh qua nhiều năm.

 

Giải thưởng kinh tế là giải thưởng bổ sung sau này do ngân hàng trung ương Thụy Điển tài trợ.

 

Hóa học, lĩnh vực mà Alfred Nobel rất tâm đắc và là ngành học phù hợp nhất với công trình nghiên cứu của ông với tư cách là một nhà phát minh, có thể không phải lúc nào cũng là giải thưởng gây chú ý nhất, nhưng những người từng nhận giải trước đây bao gồm những nhà khoa học vĩ đại, như 2 người tiên phong về phóng xạ Ernest Rutherford và Marie Curie.

 

Giải thưởng hóa học năm ngoái đã được trao cho Moungi Bawendi, Louis Brus và Aleksey Ekimov vì khám phá ra các cụm nguyên tử nhỏ được gọi là chấm lượng tử, hiện được sử dụng rộng rãi để tạo ra màu sắc trên màn hình phẳng, đèn diode phát quang (LED) và các thiết bị giúp bác sĩ phẫu thuật nhìn thấy mạch máu trong khối u.

 

Bên cạnh giải thưởng bằng tiền mặt, những người chiến thắng sẽ được vua Thụy Điển trao tặng huy chương vào ngày 10/12, sau đó được dự một bữa tiệc chiêu đãi xa hoa tại tòa thị chính Stockholm.

 

==========================================

 

Nobel Hóa Học 2024 cũng được trao cho thành tựu liên quan tới Trí Tuệ Nhân Tạo

Người Việt Online

October 9, 2024 : 8:14 AM

 https://www.nguoi-viet.com/the-gioi/nobel-hoa-hoc-2024-cung-duoc-trao-cho-thanh-tuu-lien-quan-toi-tri-tue-nhan-tao/

 

STOCKHOLM, Thụy Điển (NV) – Giải Nobel Hóa Học 2024 thuộc về ba khoa học gia áp dụng trí tuệ nhân tạo (AI – Artificial Intelligence) trong việc “phân tích” phần lớn các loại protein đã được con người biết tới, một “công cụ hóa học giải mã sự sống.”

 

Ủy Ban Nobel vinh danh David Baker, một nhà hóa sinh người Mỹ, vì thành tựu “kỳ tích trong việc tạo ra các loại protein hoàn toàn mới,” cũng như Demis Hassabis và John Jumper, những người làm việc tại Google DeepMind ở London, vì phát triển một mô hình AI có khả năng dự đoán cấu trúc phức tạp của protein – một bài toán khó chưa có lời giải suốt 50 năm.

 

“Triển vọng đến từ những khám phá của họ là vô cùng to lớn,” ủy ban cho biết khi công bố giải thưởng tại Thụy Điển hôm Thứ Tư, 9 Tháng Mười. Giải thưởng được coi là tột cùng của thành tựu khoa học, với phần thưởng tiền mặt trị giá 11 triệu kronor Thụy Điển ($1 triệu).

 

https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2024/10/GettyImages-2176876311-1536x1046.jpg

Ủy ban trao giải Nobel tuyên bố ba nhà khoa học khôi nguyên Nobel 2024 trong ngành Hóa Học trên màn hình, từ trái, David Baker, Demis Hassabis và John M Jumper (Hình: JONATHAN NACKSTRAND/AFP/Getty Images)

 

Protein, một dây chuyền gồm có các phân tử amino acid, là những viên gạch của sự sống, giúp hình thành các tế bào tóc, da và mô; đồng thời có khả năng phân tích, sao chép và sửa chữa DNA; ngoài ra còn giúp vận chuyển oxygen trong máu.

 

Protein được hình thành từ khoảng 20 loại amino acid và các phân tử này có thể kết hợp với nhau theo vô số cách, tự gấp lại thành các thực thể vô cùng phức tạp trong không gian ba chiều.

 

Ủy ban cho biết giải thưởng hôm Thứ Tư được chia ra thành “phân nửa.” Phần đầu tiên được trao cho Hassabis, một khoa học gia máy tính Anh Quốc, đồng sáng lập phòng thí nghiệm nghiên cứu AI DeepMind tại Google, và Jumper, một nhà nghiên cứu người Mỹ cũng làm việc tại DeepMind.

 

Hassabis và Jumper từng được vinh danh vì áp dụng AI để dự đoán cấu trúc ba chiều của một loại protein từ một dây chuyền amino acid, cho phép họ dự đoán cấu trúc của phần lớn 200 triệu loại protein đã được con người biết tới.

 

“Đây thực sự là một bước đột phá độc lập khi giải được bài toán nan giải tồn tại từ lâu trong hóa học vật lý,” Anna Wedell, giáo sư di truyền y khoa tại Viện Karolinska ở Thụy Điển kiêm thành viên Viện Hàn Lâm Khoa Học Hoàng Gia Thụy Điển, nói với CNN.

 

Nhu liệu AI của các khoa học gia – Kho Tàng Dữ Liệu Cấu Trúc Protein AlphaFold – được ít nhất 2 triệu nhà nghiên cứu trên toàn thế giới sử dụng. AlphaFold hoạt động như một công cụ “Google tìm kiếm” liên quan tới các cấu trúc protein, giúp các khoa học gia tức thì thu thập các mô hình protein theo dự đoán, thúc đẩy tiến trình nghiên cứu trong sinh học căn bản cũng như các lãnh vực liên quan. Hassabis và Jumper từng giành được giải thưởng Lasker và Breakthrough năm 2023.

 

Từ lúc bài báo quan trọng của hai khoa học gia được xuất bản năm 2021, các nhà nghiên cứu đã trích dẫn hơn 16,000 lần. David Pendlebury, người đứng đầu đơn vị phân tích nghiên cứu tại Viện Thông Tin Khoa Học Clarivate, mô tả thành tựu này là “vô tiền khoáng hậu và phản ảnh tác động mang tính cách mạng mà công trình này đem lại.” Trong tổng số 61 triệu nghiên cứu khoa học, chỉ có khoảng 500 bài là được trích dẫn hơn 10,000 lần, ông nói với CNN.

 

Trước khi chuyển qua tìm tòi về protein, Hassabis và Jumper từng nghiên cứu một nhu liệu máy tính đủ sức đánh bại những kỳ thủ cờ vây hàng đầu thế giới, một môn cờ cổ đại bắt nguồn từ Trung Quốc.

 

Xuất thân là một thần đồng cờ vua từ thời thơ ấu, Hassabis cũng từng lập trình trò chơi điện tử kinh điển Theme Park ở tuổi 17, theo Hiệp Hội Hoàng Gia, tổ chức khoa học lâu đời nhất thế giới trong đó ông là thành viên.

 

“Phân nửa thứ hai” của giải thưởng được trao cho Baker, một giáo sư tại đại học University of Washington, vì thành tựu sử dụng các phương pháp máy tính giúp tạo ra các protein chưa từng tồn tại và có chức năng hoàn toàn mới.

 

Johan Aqvist, một thành viên của ủy ban Nobel, cho biết Baker áp dụng nhu liệu máy tính của ông trước tiên là nhằm mục đích “vẽ cấu trúc protein theo chiều không gian mới,” sau đó “tìm ra trình tự amino acid nào sẽ cung cấp cấu trúc protein đó.” Điều đó cho phép Baker tạo ra những loại protein mới, “phần lớn trong số đó chưa từng xuất hiện trong lịch sử loài người và không tồn tại trong thiên nhiên.”

 

Aqvist cho biết mức độ đa dạng của các loại protein mà Baker tạo ra là “hoàn toàn làm cho giới khoa học tròn mắt ngạc nhiên.”

 

“Dường như bây giờ người ta đủ khả năng tạo ra gần như bất kỳ loại protein nào chỉ bằng kỹ nghệ này,” Aqvist cho biết.

 

Ủy ban Nobel cho biết việc tạo ra các protein mới có nhiều ứng dụng đầy triển vọng, từ bào chế dược phẩm mới cho tới phát triển vaccine mới trong thời gian ngắn hơn.

 

Giải Nobel Hóa Học hôm Thứ Tư ngày càng cho thấy ảnh hưởng to lớn của AI trong khoa học.

 

Giải Nobel Vật Lý được trao hôm Thứ Ba cũng vinh danh Geoffrey Hinton, được mệnh danh là “Ông Tổ của AI” và John Hopfield, vì dày công nghiên cứu hệ thống neuron nhân tạo – kỹ nghệ tương tự từng hỗ trợ thành tựu nghiên cứu của các khoa học gia vừa được phong khôi nguyên Nobel Hóa Học. (TTHN)