https://diendantheky.net/trung-duong-kiem-tin-bau-cu-2024/
Khi tôi bắt đầu viết bài này chỉ còn non hai
tuần nữa là đến ngày bầu cử 5 tháng 11, 2024 được coi là một
mất một còn giữa dân chủ và độc tài tại Hoa Kỳ. Cho tới nay đã có
trên 17 triệu người bỏ phiếu bầu, hoặc qua bưu điện hoặc đích thân tới phòng bỏ
phiếu. Ngay cả tiểu bang North Carolina chịu ảnh hưởng nặng nề trong kỳ bão
Helene vừa qua với cả chục người mất tích còn chưa tìm thấy, 353 ngàn phiếu bầu
đã được ghi nhận (trong tổng số 7.6 triệu cử tri toàn tiểu bang). Hầu như ai
cũng nhìn nhận đây là một cuộc bầu cử quan trọng nhất trong lịch sử Hoa Kỳ,
không chỉ đối với dân Mỹ mà với cả thế giới vì kết quả của nó có thể thay đổi cả
cục diện thế giới kể từ sau Thế chiến thứ Hai, và đặc biệt từ khi chấm dứt cuộc
Chiến tranh Lạnh hơn ba thập niên qua.
Dân Mỹ vừa hào hứng vừa phập phồng đi bầu sớm.
Nhiều người lần đầu tiên nhận ra sự quan trọng của lá phiếu trên tay mình, như
một minh chứng của chế độ dân chủ.
Cũng không thua sự ồn ào đó là làn sóng tin đồn,
thuyết âm mưu, tin xuyên tạc, việc dựng đứng trắng trợn những chuyện không có
mà nhiều quan sát viên nhìn nhận chúng hầu như đã trở thành dưỡng khí của nhiều
chính trị gia, một thứ căn cước của họ. Điển hình là vụ tin xuyên tạc về việc
dân nhập cư Haiti ăn thịt các thú cưng của dân Springfield mà tôi đã có dịp đề
cập tới trong bài “Cơn sốt trên cánh đồng Xuân” ở đây.
Và gần đây hơn cả là các tin
đồn liên quan tới các cơn bão Helene và Milton tàn phá khốc liệt,
như tin thất thiệt của nhóm cực hữu về việc chính phủ liên bang sẽ không tài trợ
vùng nào có nhiều nạn nhân đảng Cộng hòa, hoặc khẳng định rằng Washington đã sử
dụng công nghệ kiểm soát thời tiết để hướng Helene về phía cử tri đảng Cộng hòa
nhằm nghiêng cuộc bầu cử tổng thống về phía ứng cử viên đảng Dân chủ Kamala
Harris.
“Theo các chuyên gia và quan chức địa phương
phụ trách đối phó với thảm họa, các tuyên bố về thực tế thiệt hại lan rộng của
bão Helene ít hơn so với thực tế về một nền chính trị rạn nứt của Mỹ,” tác giả
bản tin của Associated Press nêu trên báo động, “cũng như nỗi sợ hãi và mất
lòng tin đang bao phủ một năm bầu cử được đánh dấu bằng những nỗ lực ám sát và
căng thẳng toàn cầu ngày càng gia tăng.”
Trong bầu không khí bất ổn đó, cuốn
sách tựa đề “Beyond the Big Lie,” với tựa phụ tạm dịch “Đại dịch
nói dối chính trị, Tại sao đảng Cộng hòa làm điều đó nhiều hơn và nó có thể đốt
cháy nền dân chủ của chúng ta như thế nào,” vừa phát hành của nhà báo Bill
Adair, khiến chúng ta phải quan tâm, tự hỏi vì đâu nên nỗi, và làm cách nào để
đối phó với sự dối trá lan tràn làm nhiều người hoang mang trong mùa bầu cử
quan trọng này.
https://diendantheky.net/wp-content/uploads/2024/10/H2-bai-TD.png
Bill Adair, tác giả “Beyond the Big
Lie”. (Ảnh tác giả cung cấp)
Ông Adair nguyên là sáng lập viên của cơ quan
kiểm tin chính trị đầu tiên được thành lập vào năm 2007, PolitiFact. Cơ quan kiểm tin đầu
tiên này mau chóng trở thành nơi lý tưởng cho các ký giả, cũng như các nhà quan
sát chính trị, vào kiểm điểm mức chính xác của tin tức chính trị. Trong vòng một
năm, PolitiFact đã nhận được giải thưởng báo chí danh giá Pulitzer cho bộ môn
tường trình quốc sự.
Hiện nay, với sự lan tràn của tin giả và
xuyên tạc nhờ các diễn đàn xã hội, có hàng
trăm cơ quan làm việc kiểm tin này, và hầu như mỗi cơ quan truyền
thông đều có một bộ phận chuyên kiểm tin, cho thấy tình trạng lạm phát của tin
không thật (misinformation) hoặc cố tình xuyên tạc (disinformation).
Trong cộng dồng Việt, một nhóm trẻ cũng thiết
lập một bộ phận kiểm tin vừa tiếng Anh vừa tiếng Việt để phục vụ nhu cầu cần
thông tin chính xác của người gốc Việt, tại
PolitiFact đo sự chính xác của các tuyên bố của
các chính trị gia dựa vào một cái cân, gọi là Truth-O-Meter (cân
đo sự thật), gồm sáu cấp bậc.
https://diendantheky.net/wp-content/uploads/2024/10/H3-bai-TD.png
Ảnh PolitiFact.com
Khác với nhiều cơ quan kiểm tin chỉ có hai cấp
đúng và sai (True/False), bàn cân kiểm tin của PolitiFact chi tiết hơn, gồm có:
1) Đúng – Tuyên bố này chính xác và
không có gì thiếu sót đáng kể; 2) Hầu hết đúng – Tuyên bố này
chính xác nhưng cần làm cho rõ hơn hoặc bổ sung thêm chi tiết; 3) Đúng
một nửa – Tuyên bố này chính xác một phần nhưng bỏ sót những chi tiết
quan trọng hoặc không đặt trong bối cảnh (context) của lời tuyên bố; 4) Gần
như sai – Tuyên bố này có chứa một phần sự thật nhưng lại bỏ qua những
sự kiện quan trọng có thể mang lại ấn tượng khác; 5) Sai –
Tuyên bố này không chính xác; và 6) Cháy quần – Tuyên bố này
không chính xác và đưa ra một tuyên bố vô lý, có nghĩa là dựng đứng trắng trợn.
Thông thường, một biên tập viên của
PolitiFact xem xét một lời tuyên bố, nghiên cứu và viết bài kèm theo phán
quyết được đề xuất về tuyên bố đó. Các biên tập viên được hướng dẫn bởi một danh
sách các việc phải làm trong việc kiểm tin. Sau khi bài viết được
chỉnh sửa, một hội đồng gồm ít nhất ba biên tập viên sẽ cứu xét để xác định
phán quyết đó trước khi đưa bản tin lên Truth-O-Meter. Mỗi bài kiểm tin đều có
tên của người thi hành việc kiểm tin.
Vài thí dụ điểm tin trên bảng Truth-O-Meter:
https://diendantheky.net/wp-content/uploads/2024/10/H4-bai-TD.png
https://www.politifact.com/article/2011/feb/21/principles-truth-o-meter
Dựa trên hàng chục cuộc phỏng vấn với các
chính trị gia, các nhà hoạt động chính trị và chuyên gia về hiện tượng thông
tin sai lệch, nhà báo Adair kể lại những lời nói dối và mô tả các kiểu nói dối
của cả hai phe Dân chủ và Cộng hòa xuất hiện trên mọi phương tiện truyền thông,
kể cả các diễn đàn xã hội.
Một lần trong một buổi hội thoại, một người
trong khán giả hỏi ông phe nào, Cộng hòa hay Dân chủ, nói dối nhiều hơn, ông
Adair trả lời bằng… một lời nói dối, đúng ra là tránh trả lời thẳng, là
PolitiFact không làm cái việc tổng kết xem mỗi phe nói dối bao nhiều bận. Ông
không muốn PolitiFact bị nhìn như nghiêng bên nào nếu nói thật là quả thật
PolitiFact có làm thống kê.
Trong lời mở đầu cuốn hồi ký viết sau khi ông
đã từ nhiệm khỏi cơ quan kiểm tin, ông thú nhận đã “nói dối về sự nói dối”, và
nhìn nhận là PolitiFact có thống kê việc phe nào nói dối nhiều hơn. Theo đó,
phe Cộng hòa đã nói dối nhiều hơn nhờ khả năng sử dụng ngôn từ có tính thuyết
phục. Ông Adair đưa ra một kinh nghiệm khiến ông, lúc ấy đang là đặc phái viên
chính trị ở thủ đô Washington cho tờ Tampa Bay Times, quyết định đứng ra thành
lập PolitiFact.
“Một trong những lời nói dối đầu tiên mà tôi
gặp phải là ‘thuế tử vong’, một cái tên của thuế bất động sản đã bị chính trị
hóa. Vào thời điểm đó thuế này chỉ ảnh hưởng đến gần 2% số người đã chết và chỉ
những người thừa kế của những người giàu nhất trong số những người giàu có mới
phải trả tiền thuế [trên bất động sản thừa hưởng],” ông Adair kể. “Năm 1997, đảng
Cộng hòa muốn thay đổi các quy định để có ít người giàu có bị ảnh hưởng hơn. Để
che giấu thực tế đó, họ đã khéo léo gọi nó là thuế tử vong và thốt ra những câu
nói cay độc như ‘cái chết không phải là một sự kiện phải chịu thuế’, khiến nó
có vẻ như là luật áp dụng cho tất cả mọi người.” Theo ông Adair thì đó là một
cách dối trá khéo léo và đầy thuyết phục về chính sách, vốn là một phạm vi chứa
đựng những lời dối trá xảo quyệt nhất.”
“Động lực thúc đẩy tôi trở thành người kiểm
tin không dính dáng gì tới đảng phái,” ông Adair, hiện là giáo sư về báo chí và
chính sách công tại Đại học Duke, viết trong phần giới thiệu: “Giống như một
phóng viên điển hình của Washington, tôi quan tâm đến việc bắt các chính trị
gia của một trong hai đảng đang phạm tội [nói dối] hơn là ủng hộ bất kỳ ai
trong số họ. Nhưng khó có phóng viên trung thực nào bỏ qua được điều này:
Đảng Cộng hòa đi đường tắt để tạo ra một luận điểm (talking point) hay, trong
khi Đảng Dân chủ cẩn thận hơn về tính chính xác. […] ”
Tuy vậy, trong nhiều thập niên, theo ông
Adair, đảng Dân chủ cũng đã từng bóp méo một mối đe dọa và làm như sắp xẩy ra tới
nơi, rằng đảng Cộng hòa sẽ tước đoạt các chương trình An sinh xã hội và
Medicare. Trong khi phe Cộng hòa tỏ ra quan tâm về trách nhiệm đối với ngân
sách quốc gia bằng cách hạn chế các phúc lợi xã hội này trong những năm tới,
nhưng phe Dân chủ phản ứng như thể các quyết định cắt giảm này sẽ diễn ra ngay
lập tức và dọa là “Bà nội sẽ mất tiền trợ cấp hàng tháng nếu bà bỏ phiếu cho
phe Cộng hòa.”
Tuy nhiên, theo ông Adair, trên tổng thể thì
vẫn là phe Cộng hòa đưa ra nhiều thông tin sai sự thật hơn, cả trong Quốc hội
và trong các cuộc vận động tranh cử.
Theo tác giả Adair, tuy ông Trump không khởi
động tính nói dối, nhưng ông chính là người đã kích động hiện tượng dối trá tới
cao độ như hiện nay, khiến không còn mấy ai tin tưởng vào chính quyền, truyền
thông, hay như nhiều đảng viên Cộng hòa tin là bầu cử thế nào cũng bị gian lận
vì ông Trump đã nói thế. Cho tới nay ông Trump vẫn không nhận là mình thua
trong cuộc bầu cử 2020, và đa số các người hỗ trợ ông, kể cả một số thành viên
trong Quốc hội, không coi Tổng thống đương nhiệm Joe Biden là hợp pháp.
Dù vậy, tác giả Adair cho biết đây không phải
là cuốn sách về ông Trump, mà là về sự dối trá trong chính trị nói chung.
Trong một cuộc đàm thoại giữa
tháng 10 với chương trình Amanpour & Co trên đài PBS, ông Adair cho biết rằng
Đảng Cộng hòa đã nói dối nhiều hơn Đảng Dân chủ, với tỷ lệ từ 55% đến 31% trong
các cuộc kiểm tin được thực hiện từ năm 2016 đến năm 2021.
Tình trạng này sẽ không chấm dứt nếu ông
Trump sẽ thất cử và biến khỏi chính trường, mà sẽ còn tiếp tục sau đó. Bởi vì,
theo ông Adair, đó là chiến thuật của đảng Cộng hòa mà sự ủng hộ ngày càng thu
hẹp, một phần do chỗ dân số người da trắng bảo thủ ngày một co lại, nên phe Cộng
hoà đã và đang cố gắng thay đổi cục diện bằng thủ đoạn dối trá nhằm bảo về sự sống
còn của đảng.
Mặc dù đúc kết thống kê của PolitiFact cho thấy
các chính trị gia đảng Cộng hòa nói dối nhiều hơn nhưng câu hỏi vẫn là tại sao
họ phải nói dối? Theo ông Adair, nói dối đã trở thành hệ thống, có nghĩa là ở
trong xương tủy, trong đảng Cộng hòa, khiến họ không nhận thấy đó là dối trá nữa.
Điển hình là khúc phim về buổi tranh biện giữa hai ứng cử viên phó tống thống
Tim Wals và JD Vance vừa rồi: Ai xem cũng phải nhìn nhận ứng cử viên Vance của
đảng Cộng hòa nói năng trơn tru xuôi tuột, song những điều ông ta nói không phải
sự thật, tới độ báo LA Times đã chạy hàng
tít này: “JD Vance đã giành chiến thắng trong cuộc tranh luận VP bằng
những lời nói dối. Đây là sự thật, theo lời của ông ta.”
Sử gia quá cố gốc Đức, Hannah Arendt, viết
câu trứ danh này: “Người nói dối càng thành công, càng thuyết phục được nhiều
người tin theo bao nhiêu, thì có nhiều phần chính hắn ta cuối cùng cũng tin ở
chính lời nói dối của mình.” (“Lying
in Politics”). Sẽ không lạ, nếu các chính trị gia Cộng hòa cuối cùng
thành thực tin vào chính những lời dối trá của họ bởi đã nhắc đi nhắc lại nhiều
lần và đã thành nhập tâm.
Vậy thì làm thế nào để đối phó với tình trạng
dối trá xuyên tạc đã ngấm tới tận xương tủy này? Tác giả Adair cung cấp một
phương cách có phần lý tưởng, đó là “thay đổi các động cơ khuyến khích
(incentives) và xây dựng một nền văn hóa chống nói đối với sự hỗ trợ của cả hai
đảng.”
Theo đó, “[M]ột lời cam kết nói dối—có thể là
một lời thề tương đối đơn giản rằng ứng cử viên hoặc viên chức sẽ không nói dối
trong các tài liệu tranh cử cũng như với giới truyền thông—sẽ cần một tổ chức để
theo dõi những người ký tên,” ông Adair viết. “Sau đó đến áp lực hàng ngang
(peer pressure) và sự quan tâm của cử tri đối với cam kết không nói dối. Các ứng
cử viên có thể liệt kê cam kết của họ trong các quảng cáo và bài phát biểu[…].
Họ có thể tạo phản ứng đối với những đối thủ không ký tên vào lời cam kết.” Dư
luận quần chúng, giới truyền thông, các cơ quan kiểm tin như PolitiFact, sẽ là
“trọng tài của sự thật,” theo dõi và chỉ điểm người nói dối. Hy vọng từ đó nói
dối sẽ ít hơn, tác giả Adair kết luận.
Trong khi chờ đợi đề nghị lý tưởng của tác giả
“Beyond the Big Lie” được thực hiện và trở thành thực tế, các cơ quan truyền
thông thực tế hơn: họ đã bắt đầu chuẩn
bị để đối phó với sự xâm nhập của tin giả và xuyên tạc vào ngày bầu
cử 5 tháng 11 tới.
“Khi các hãng tin tức sẵn sàng cho đêm bầu cử,
họ không chỉ tập trung vào những gì sẽ xảy ra. Họ còn theo dõi những gì không xẩy
ra [tức tin giả],” theo hãng thông tấn AP.
“Một số kế hoạch chống lại thông tin sai lệch
đang được khai triển trên khắp các phòng tin tức sẽ diễn ra sau một chiến dịch
tranh cử cam go vào ngày 5 tháng 11,” bài báo tiếp. “Associated Press và những
cơ quan khác sẽ thực hiện các bước đặc biệt để giải thích những gì họ làm. Tờ
New York Times giao nhiệm vụ cho các phóng viên rà soát Internet để tìm dấu hiệu
đầu tiên của những thuyết âm mưu mới. Một phóng viên NPR sẽ tìm kiếm những xảo
thuật do trí tuệ nhân tạo tạo ra. ABC News đã thử ‘tiền-giải’ (pre-bunk) để chuẩn
bị cho người xem.”
“Điều tôi lo nhất là tốc độ lan truyền thông
tin sai lệch và sự thiếu kiểm soát của một cơ quan truyền thông, bất kỳ cơ quan
nào, đối với điều đó,” Julie Pace, chủ biên AP cho biết. “Điều duy nhất
chúng tôi có thể làm là đảm bảo rằng chúng tôi đưa thông tin dựa trên thực tế
nhanh và chính xác nhất có thể, để cố gắng đảm bảo rằng khi thông tin sai lệch
lan truyền thì báo cáo dựa trên sự thực cũng được lan truyền nhanh như vậy.”
Đêm ngày 5 tháng 11 sẽ là một đêm dài không
chỉ cho giới báo chí mà còn cho cử tri Mỹ và cả giới quan sát quốc tế vậy.
Trùng Dương
[TD2024/10]
No comments:
Post a Comment