Nhật Bản trước thách thức địa chính trị Mỹ-Trung
RFI
Đăng ngày: 29/10/2024
- 14:15
Kết
quả bầu cử Quốc Hội Nhật Bản ngày 28/10/2024 gây thêm hoang mang cho các nhà đầu
tư vào lúc cuộc đối đầu giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc đã đẩy Tokyo vào thế kẹt giữa
một bên là đồng minh quân sự và bên kia nền kinh tế « gắn kết » chặt
chẽ nhất với Nhật Bản. Bài toán càng thêm phức tạp khi mà Tokyo phải đối mặt với
nhiều thách thức về mặt xã hội để vẫn là nền kinh tế thứ 3 toàn cầu, để vẫn
tiên phong về công nghệ mới.
HÌNH
:
Robot
đạp xe : Công nghệ robot là một trong những niềm tự hào của Nhật. Ảnh chụp nhân
hội chợ CEATEC 2008-Tokyo. ASSOCIATED PRESS - Koji Sasahara
Sau
15 năm liên tục cầm quyền, đảng Dân Chủ Tự Do LDP cánh hữu với lập trường bảo
thủ mất đa số ở Quốc Hội. Thủ tướng Shigeru Ishiba mới nhậm chức hôm 01/10/2024
có hai giải pháp : hoặc là thành lập một chính phủ liên minh với đa số rất
sít sao và rất dễ bị bất tín nhiệm, hoặc phải từ chức. Ở góc đài bên kia, đảng
Dân Chủ Lập Hiến CDP cánh trung tả về đầu với 148 dân biểu nhưng không hội đủ
đa số tuyệt đối 233 ghế và cũng không dễ thành lập chính phủ liên minh thay thế
nội các Ishiba.
Yếu
tố chính trị này bất lợi cho kinh tế Nhật Bản vào lúc nền kinh tế lớn thứ nhì tại
châu Á mới vừa phục hồi. Trả lời đài RFI tiếng Việt, giáo sư Brieuc Monfort, giảng
dậy tại đại học Sophia -Tokyo và hiện là khách mời của Quỹ Nghiên Cứu Pháp-Nhật,
trường Cao Đẳng Khoa Học Xã Hội EHESS Paris phác họa về toàn cảnh kinh tế Nhật
Bản hiện nay :
Brieuc
Monfort : « Nhìn
chung, kinh tế Nhật Bản còn chưa vững chắc lắm nhưng đã có nhiều tiến bộ trong
ba năm từ 2021 đến 2024 dưới thời thủ tướng Fumio Kishida. Đấy cũng là thời điểm
sau đại dịch Covid và trung bình, GDP tăng khoảng 1,2 % một năm. Nợ công bắt đầu
giảm và tỷ lệ thất nghiệp hiện ở mức 2,5 % tức là mức thấp chưa từng thấy. Bên
cạnh những chỉ số khả quan đó thì như đã biết trong một thời gian dài, Nhật Bản
phải đối mặt với hiện tượng giảm phát. Cố thủ tướng Shinzo Abe
đã bắt đầu lật ngược tình thế, đẩy lạm phát lên được đến 1 %. Dưới chính quyền
Kishida, Nhật Bản hoàn toàn thoát khỏi giảm phát và khi ông rời phủ thủ tướng,
thì lạm phát ở Nhật Bản là 3 %. Tuy nhiên một phần dân chúng bị thiệt thòi vì
lương của họ không tăng nhanh như vậy. Thêm vào đó là hiện tượng đồng yen bị mất
giá khiến đời sống càng thêm đắt đỏ. Trong khi đó một số khó khăn trong giai đoạn
Nhật Bản phải đối mặt với đại dịch Covid vẫn chưa hoàn toàn được khắc phục ».
Tác
động kép đè nặng lên sức mua của người dân
Theo
giới quan sát, đảng cầm quyền LDP đã bị cử tri trừng phạt qua lá phiếu lần này,
chủ yếu do những tai tiếng tham nhũng trong bối cảnh mãi lực của người dân sụt
giảm dưới tác động kép của lạm phát và nhất là hiện tượng đồng yen trượt giá so
với đô la Mỹ.
Brieuc
Monfort : « Trong
năm nay tỷ giá của đồng yen Nhật Bản trồi sụt thất thường. Đầu năm, 140 yen đổi
lấy 1 đô la Mỹ nhưng đến tháng 7 vừa qua thì phải cần đến 160 yen mới mua được
1 đô la. Thế rồi chúng ta đang trở lại với tỷ giá hối đoái 140-150 yen ăn 1 đô
la như hồi đầu năm. Đơn vị tiền tệ của Nhật bị mất giá do lãi suất ngân hàng của
Nhật rất thấp so với tại châu Âu và Hoa Kỳ. Nhưng trong tháng 3/2024 và tháng
7/2024, Ngân Hàng Trung Ương tăng lãi suất chỉ đạo trở lại. Dù vậy, lãi suất
ngân hàng ở Nhật vẫn thấp hơn so với ở các nơi khác, cho nên các nhà đầu tư Nhật
Bản và nước ngoài rút vốn khỏi xứ hoa anh đào, để mua đô la và euro, ký gửi vào
các ngân hàng ở Mỹ và châu Âu để kiếm lãi nhiều hơn. Một khi có lãi, họ đem
euro và đôla đổi trở lại sang đồng yen và do tiền tệ của Nhật bị mất giá, các
nhà đầu tư này lại càng lãi nhiều hơn nữa. Đó là hiện tượng đầu cơ carry trade
- giao dịch chênh lệch lãi suất. Hiện tượng này càng làm suy yếu đồng
yen ».
Trên
nguyên tắc một đồng yen mất giá có lợi cho các nhà sản xuất xứ hoa anh đào bởi
Nhật Bản là một quốc gia xuất khẩu công nghiệp - đặc biệt là trong lĩnh vực
hàng cao cấp, nhưng nguy hiểm đối với đảng cầm quyền trong thời gian gần đây,
theo giới sư Monfort, là ở chỗ công luận Nhật « khó thở » vì những
tai tiếng tham nhũng.
Hai
ẩn số lớn : Trung Quốc và Hoa Kỳ
Bất
ổn chính trị từ sau cuộc bầu cử lần này càng gây thêm lo ngại cho các doanh
nghiệp Nhật Bản và các nhà đầu tư nước ngoài. Nhưng đây chỉ là một thách thức mới
vào lúc mà Nhật Bản bị xem là quốc gia chịu áp lực lớn nhất từ cuộc đọ sức giữa
hai nền kinh tế và siêu cường thế giới là Hoa Kỳ và Trung Quốc. Cuộc tranh hùng
giữa Washington và Bắc Kinh khuấy động tình hình tại châu Á Thái Bình Dương với
hai điểm nhậy cảm nhất hiện tại là Biển Đông và eo biển Đài Loan.
Cuối
tháng 9/2024 lần đầu tiên một tàu chiến Nhật Bản đi qua eo biển Đài Loan, nơi
mà theo thẩm định của hãng tin Mỹ Bloomberg « gần 50 % trong số các tàu chở
hàng của thế giới phải đi qua ; 88 % giao thương đường biển cũng phải trung
chuyển qua eo biển Đài Loan » vào lúc Bắc Kinh luôn xem việc thống nhất Đài
Loan là một mục tiêu phải đạt được.
Đài
Loan cũng là nguồn cung cấp chính trên thế giới chip điện tử tân tiến nhất, một
tử huyệt của ngành công nghiệp Nhật Bản. Giáo sư Brieuc Monfort nhấn mạnh, hai
câu hỏi lớn đang đặt ra tại Tokyo hiện nay là kịch bản nào trong trường hợp
Trung Quốc đưa quân xâm chiếm Đài Loan và Mỹ cần bao nhiêu thời gian để can thiệp.
Brieuc
Monfort : « Nhật
Bản và Trung Quốc là hai nền kinh tế có những mối liên hệ chặt chẽ. Ngay sau
khi nhậm chức thủ tướng hôm mồng 01/10 Shigeru Ishiba đã lập tức điện đàm với
chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và đôi bên nhấn mạnh đến các mục tiêu tăng cường
hợp tác, duy trì ổn định trong khu vực… Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất
của Nhật Bản ; 20 % xuất và nhập của Nhật là để hướng sang thị trường
Trung Quốc. Ngoài ra Tokyo còn là bên tham gia Hiệp Định Đối Tác Kinh Tế Toàn
Diện Khu Vực -RCEP, cùng với Trung Quốc, Hàn Quốc, Úc, New Zealand và khối
ASEAN… Tầm ảnh hưởng của hiệp định này có thể chỉ giới hạn nhưng điều đó thể hiện
quyết tâm của Nhật hội nhập vào mạng lưới thương mại mà ở đó Bắc Kinh cũng hiện
diện. Trong điều kiện đó, nếu có xảy ra xung đột thì bên nào cũng sẽ phải trả
giá đắt ».
Như
phần còn lại trên thế giới, Tokyo cũng rất hồi hộp chờ đợi kết quả bầu cử
tổng thống Hoa Kỳ ngày 05/11/2024 khi biết rằng 55.000 lính Mỹ đang đồn trú
trên lãnh thổ Nhật Bản và ứng cử viên của bên đảng Cộng Hòa từng đem cả vế an
ninh ra để mặc cả với các đồng minh quân sự thân thiết nhất của Washington. Đó
là lý do giải thích vì sao, Tokyo không ngừng tăng ngân sách quốc phòng.
Nguy
cơ bị tụt hậu, nỗi ám ảnh của Nhật
Bên
cạnh những mối lo ngại vừa nêu, một trong những điểm cơ bản khác nữa là Nhật Bản
có nguy cơ bị mất ngôi vị hạng ba kinh tế toàn cầu vì hai lý do : viễn cảnh
mất 30 triệu người lao động trong 25 năm sắp tới và bị tụt hậu trong lĩnh vực
công nghệ số so với hai đại cường hiện nay là Mỹ và Trung Quốc. Vào lúc mà
Trung Quốc đang vươn lên như một cường quốc công nghệ của thế kỷ 21 đủ sức để
thách thức Hoa Kỳ thì liệu rằng Nhật Bản vẫn là một ngọn hải đăng trong thế giới
công nghệ ? Với 40 % dân số trên 65 tuổi trong tương lai không xa, Nhật Bản
liệu có thể tiếp tục dẫn dầu cuộc đua để cho ra đời những phát minh mới hay
sẽ bị Mỹ và Trung Quốc đã đành, mà cả Hàn Quốc và Ấn Độ cùng qua mặt ?
Brieuc
Monfort :
« Nhật Bản bị chậm trễ so với nhiều quốc gia khác trong lĩnh vực phát triển
công nghệ kỹ thuật số. Tuy nhiên, nói như thế cũng hơi bất công, bởi vì tuy
không có những công ty khởi nghiệp, không có thung lũng công nghệ Silicon như của
Mỹ nhưng Tokyo có một chính sách phát huy những công nghệ mới rất riêng biệt.
Hơn thế nữa, Nhật Bản đẩy mạnh một số công nghệ mũi nhọn ít được phổ biến trong
đại chúng. Về hiện tượng dân số bị lão hóa, thì đúng là từ nay đến ngưỡng 2050
thị trường lao động Nhật Bản sẽ mất đi thêm khoảng 30 triệu người ; tỷ lệ
trên 65 tuổi trong dân số đang từ 30 % sẽ bị đẩy lên tới gần 40 % nhưng cùng
lúc các chính quyền liên tiếp đã có một sự chuẩn bị dài hơi và đã có rất nhiều
tiến bộ để bù đắp lại nhược điểm này ».
Vị
trí nào trong cuộc chiến công nghệ và thương mại Mỹ-Trung ?
Theo
báo cáo gần đây nhất của Tổ Chức Sở Hữu Trí Tuệ Thế Giới WIPO, Trung Quốc và Mỹ
là hai quốc gia đang dẫn đầu về phát triển trí tuệ nhân tạo, Nhật Bản đứng hạng
4, sau Hàn Quốc và chỉ hơn có Ấn Độ trong nhóm « Top Five ». Bên cạnh
đó công nghệ tiên tiến của Nhật Bản lệ thuộc một phần lớn vào chip điện tử do
Đài Loan sản xuất, vào kim loại hiếm mà đến nay Trung Quốc vẫn là nguồn cung cấp
số 1 trên thế giới, chiếm từ 80 và có khi là đến hơn 95 % thị phần toàn cầu. Như
giáo sư Monfort vừa nói 20 % xuất khẩu và nhập khẩu của Nhật Bản tùy thuộc vào
một khách hàng duy nhất là Trung Quốc. Năm 2022, chỉ riêng các khoản giao dịch
trên mạng internet, khách hàng Trung Quốc mua vào gần 14,5 tỷ đô la hàng made
in Japan.
Chiến
lược bành trướng của Bắc Kinh ở Biển Đông, Hoa Đông và eo biển Đài Loan và nhất
là cuộc cuộc tranh hùng giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc trong nhiều lĩnh vực, từ quân
sự, ngoại giao đến kinh tế và công nghệ là một yếu tố bất lợi cho Nhật. Những yếu
tố này góp phần tăng tốc chính sách « tách rời khỏi Trung Quốc » của
Tokyo : Sau tập đoàn Mitsubishi Motors đến lượt hãng xe Honda thông báo giảm
nhân sự tại các nhà máy ở Hoa Lục.
Năm
2020 rồi 2022 bộ Kinh Tế và Thương Mại, Công Nghiệp Nhật Bản đã có hẳn một
chính sách hỗ trợ doanh nghiệp dời cơ sở khỏi Trung Quốc sang Đông Nam Á hay trở
về nguyên quán.
Nghịch
lý ở đây là dù rất gắn kết và phụ thuộc vào lẫn nhau, quan hệ giữa Tokyo và Bắc
Kinh thường xuyên căng thẳng vì những hồ sơ thương mại và công nghệ.
No comments:
Post a Comment