Tại
sao Việt Nam thất bại với kênh đào Phù Nam Techo
Bình luận của Hà Lệ Chi
2024.05.08
Dự
án gây nhiều căng thẳng
Những căng
thẳng giữa Việt Nam và Campuchia liên quan đến dự án kênh đào Techo Phù Nam vẫn
chưa dứt.
Dự án kênh
đào Phù Nam Techo của Campuchia còn được gọi là Dự án Hệ thống Hậu cần và Đường
bộ Giao thông Tonle Bassac. Với kinh phí ước tính là 1,7 tỷ USD, Kênh Techo Phù
Nam có thời hạn hoàn thành dự kiến là vào năm 2028.[1]
Kênh đào
Phù Nam Techo dự kiến dài 180km, nối các cảng biển của Campuchia ở phía tây nam
với sông Mekong, tạo ra một tuyến đường thủy qua các khu vực trọng điểm như
Kadal, Takeo và Kampot, đổ ra Biển Đông, tại khu vực cảng nước sâu duy nhất của
Campuchia tại Sihanoukville, nằm trên Vịnh Thái Lan.
Dự án này
nằm trong số các dự án cơ sở hạ tầng ưu tiên được chính phủ của Thủ tướng
Campuchia Hun Manet công bố kể từ tháng 8/2023. Campuchia đã mất 26 tháng để tiến
hành nghiên cứu khả thi với sự tham gia của hàng chục chuyên gia. Dự án dự kiến
được khởi công vào cuối năm nay và ước tính sẽ mất bốn năm để hoàn thành.
Theo kế hoạch
chi tiết của dự án, kênh Phù nam Techo dự kiến sẽ rộng 100 mét ở thượng nguồn
và 80 mét ở hạ lưu với tổng độ sâu 5,4 mét. Việc xem xét thiết kế này, cùng với
việc cung cấp hai làn đường vận chuyển, đảm bảo sự đi lại liền mạch của các tàu
có trọng tải lên tới 3.000 tấn theo các hướng ngược nhau.[2]
Vai
trò của Trung Quốc
Đối với
Trung Quốc, Campuchia là một quốc gia ASEAN quan trọng, đầu tư của Trung Quốc
vào quốc gia này phù hợp với tham vọng của nước này là tăng cường quan hệ kinh
tế, ngoại giao và địa chính trị với Phnom Penh. Khoản đầu tư lớn này càng khiến
Trung Quốc và Campuchia phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế, qua đó làm gia tăng sức ảnh
hưởng của Trung Quốc trong khu vực. Bằng cách định vị vai trò là đối tác kinh tế
quan trọng của Campuchia, Trung Quốc sẵn sàng gây ảnh hưởng lớn hơn trong việc
định hình động lực ở Đông Nam Á.
Theo thỏa
thuận giữa Campuchia và Trung Quốc, vai trò của Trung Quốc với tư cách là bên
tham gia chính trong dự án giúp Trung Quốc có quyền quản lý độc quyền đối với
kênh đào trong thời gian dài từ 40-50 năm.[3] Trong giai đoạn này, Trung Quốc giữ
toàn quyền kiểm soát các hoạt động, bao gồm cả việc thu phí – lái xe dự kiến sẽ
phải trả từ 12 USD cho ô tô con và lên tới 60 USD cho xe tải chở hàng một chiều
trên đường cao tốc. Sau 50 năm nữa, quyền quản lý kênh đào mới được chuyển giao
cho Campuchia.[4]
Lo
ngại của Việt Nam
Mối lo ngại
ban đầu của Việt Nam chủ yếu là về tác động môi trường tiềm ẩn mà kênh Phù nam
Techo có thể gây ra đối với khu vực sông Mekong.
Mối quan
ngại cụ thể là sự thay đổi dòng chảy trong sông Mekong. Các nghiên cứu do
Chương trình Đông Nam Á của Trung tâm Stimson trụ sở tại Mỹ thực hiện cho thấy
rằng việc xây dựng kênh đào có thể trở thành con đập, ngăn dòng chảy đổ vào các
khu vực trọng điểm của Đồng bằng sông Cửu Long ở Việt Nam. Về bản chất, kênh
đào này có thể hoạt động giống như một con đập, theo đó hình thành vùng khô hạn
ở phía Nam của kênh đào và vùng ướt trũng ở phía Bắc.
Sự thay đổi
dòng chảy như vậy cũng sẽ tác động lớn đến các hoạt động nông nghiệp và đe dọa
môi trường sống của các loài dễ bị tổn thương trong khu vực.
Brian
Eyler - Giám đốc một chương trình nghiên cứu thuộc Stimson Center, cũng là tác
giả của cuốn sách nổi tiếng “Những ngày cuối cùng của dòng Mekông hùng vĩ” - đã
nhận xét: “kênh đào Techo Phù nam sẽ là chiếc đinh cuối cùng đóng xuống cỗ quan
tài cho Đồng bằng Sông Cửu long”.
Sự phụ thuộc
kinh tế ngày càng sâu sắc của Campuchia vào Bắc Kinh là điều đặc biệt đáng lo
ngại. Sự phụ thuộc ngày càng tăng này phản ánh mối lo ngại về bản chất “mục
đích kép” của dự án, trong đó cùng với việc thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội,
các công trình của kênh đào có thể trở thành nền tảng để Trung Quốc tăng cường
sự hiện diện quân sự trên lãnh thổ Campuchia.[5]
Các nhà
nghiên cứu Việt Nam đã thể hiện sự lo ngại với lý do kênh đào có độ sâu có thể
tiếp nhận các tàu quân sự đi vào từ Vịnh Thái Lan và tiếp cận biên giới
Campuchia - Việt Nam. Các âu thuyền trên kênh Phù nam Techo có thể tạo ra độ
sâu nước cần thiết cho các tàu quân sự đi vào từ Vịnh Thái Lan, hoặc từ Căn cứ
Hải quân Ream, đi sâu vào Campuchia và tiếp cận biên giới Campuchia - Việt Nam.
Đây là mối lo ngại chiến lược đối với Việt Nam vì việc này có khả năng làm thay
đổi cán cân theo hướng có lợi cho Trung Quốc trong bối cảnh tranh chấp Biển
Đông vẫn đang diễn ra hết sức căng thẳng với những hành động hung hăng, hiếu
chiến, bất chấp pháp luật quốc tế của Trung Quốc vẫn đang diễn ra hàng ngày.
Việt
Nam sẽ không thể ngăn cản
Campuchia
từ ngày 8/8/2023 đã chính thức nộp hồ sơ về dự án Techo Phù Nam cho Uỷ hội Sông
Mekông (MRC). Kể từ ngày đó, báo chí Việt Nam có đưa tin về dự án này nhưng
không nêu ra các lo ngại.
Phải tới
trung tuần tháng 4 năm nay, báo chí Việt Nam đồng loạt lên bài nói lên nỗi lo
ngại của các nhà khoa học liên quan đến dự án kênh đào này. Trước đó, bắt đầu
là bài viết của hai tác giả Đinh Thiện và Thanh Minh, đăng trên tạp chí
Phương Đông. Sau đó, bài báo này được đăng lại website của Học viện Chính trị
Công an nhân dân ngày 18/3.[6] Tuy nhiên, cho đến nay thì cả bài đăng
trên tạp chí Phương Đông và trang nhà của Học viện Chính trị Công an nhân dân đều
đã bị rút xuống.
Việc đồng
loạt báo chí Việt Nam đưa ra các thông tin lo ngại về dự án kênh đào Techo Phù
Nam cho thấy dường như Việt Nam đã hết kiên nhẫn trước sự khăng khăng bất chấp
của Campuchia đối với dự án này.
Tuy nhiên,
thẳng thắn mà nói, Việt Nam sẽ thất bại trong việc ngăn cản Campuchia thực hiện
dự án kênh đào này, bởi vì:
Thứ nhất,
Hun Sen đã là một chính trị gia lão luyện, đã có nhiều kinh nghiệm đàm phán với
Việt Nam. Hun Sen được sự hậu thuẫn từ Trung Quốc và hiểu rõ rằng, trong thời
điểm này, Việt Nam cần Campuchia hơn là Campuchia cần Việt Nam, cho nên
Campuchia không sợ gì sức ép từ Việt Nam. Nhiều lần đàm phán với Việt Nam, cả về
vấn đề biên giới, Hun Sen hiểu rõ tâm lý của các lãnh đạo Việt Nam, không dám
kiên quyết theo đuổi vấn đề tới cùng mà dễ dàng thoả hiệp nên Hun Sen sẽ mạnh mẽ
tấn công điểm này.”
Thêm nữa,
Campuchia đã thấy rõ điểm yếu của MRC, cũng như thái độ thiếu cương quyết, thiếu
nhất quán trong việc phản đối các dự án xây đập thuỷ điện tại dòng chính Mekông
của Lào. Chính vì vậy, Campuchia hiểu rõ Việt Nam sẽ không thể và không dám đẩy
quá xa chuyện này.
Thứ hai,
thời điểm này, Việt Nam đang đắm chìm trong những cuộc “chiến đấu chính trị
trong nước,” Liên tiếp hơn một năm nay, đã có hai Chủ tịch nước, một Chủ tịch
Quốc hội, một Trưởng ban Kinh tế trung ương, hai Phó Thủ tướng, cùng rất nhiều
Bộ trưởng, Thứ trưởng, Bí thư tỉnh uỷ, Chủ tịch tỉnh… đã phải xin nghỉ hoặc bị
đi tù do liên quan đến tham nhũng. Giới nghiên cứu bên ngoài đánh giá chống
tham nhũng chỉ là chiêu bài để các phe nhóm chính trị tiêu diệt nhau mà thôi.
Chính vì chìm đắm trong các cuộc tiêu diệt phe phái như vậy, Việt Nam càng
không thể đủ tâm trí và đủ nguồn lực để theo đuổi việc ngăn cản hoặc làm chậm lại
dự án kênh đào này.
Thứ ba, Chủ
tịch MRC nhiệm kỳ này là một người Lào, ông ta và cả Chính phủ Lào cùng công
khai ủng hộ Campuchia thực hiện dự án này,[7] cũng hàm nghĩa Việt Nam không thể tác động
hay ngăn cản các dự án trên sông Mekông hiện nay và trong tương lai của Lào.[8]
Việt Nam cần
phải thay đổi chính sách cả nội trị lẫn đối ngoại mới mong có thể giữ vững được
vị thế của mình trong một thế giới đầy biến động và trước sự đe doạ ngày càng
tăng của Trung Quốc ở khu vực.
____________
* Tham
khảo:
[1] https://www.khmertimeskh.com/501401182/cambodias-funan-techo-canal-a-game-changer/
[2] https://www.khmertimeskh.com/501401182/cambodias-funan-techo-canal-a-game-changer/
[3] https://www.vietnam-briefing.com/news/why-cambodias-funan-techo-canal-project-is-worrying-vietnam.html/
[4] https://www.vietnam-briefing.com/news/why-cambodias-funan-techo-canal-project-is-worrying-vietnam.html/
[5] https://www.thinkchina.sg/politics/bris-funan-techo-canal-could-steer-cambodia-away-vietnam-and-towards-china
[6] https://www.straitstimes.com/world/vietnamese-concerned-canal-project-in-cambodia-could-be-potential-gateway-for-chinese-forces
[7] https://www.phnompenhpost.com/national/laos-president-shares-support-for-funan-techo-canal
[8] https://www.phnompenhpost.com/post-in-depth/mrc-explain-kingdom-s-responsibilities-for-funan-techo-canal-project
-----------------------------------------------------------------
* Bài
viết không thể hiện quan điểm của Đài Á Châu Tự Do.
* Tác
giả Hà Lệ Chi là một nhà nghiên cứu độc lập, đã tốt nghiệp ngành quan hệ quốc tế
ở Úc. Hà Lệ Chi đã có thời gian làm việc tại Bộ Ngoại giao Việt Nam. hiện tác
giả đang sinh sống và làm việc tại Việt Nam.
No comments:
Post a Comment