Hoàng Dạ Lan - Luật
Khoa Tạp Chí
Oct 20, 2023 0:52 AM
https://www.luatkhoa.com/2023/10/ta-huu-va-tap-can-binh/
Cấp ủy, cấp ủy, cấp ủy.
https://www.luatkhoa.com/content/images/size/w1000/format/webp/2023/10/TQ-1.jpg
Các thế hệ lãnh đạo Trung Quốc: Mao Trạch
Đông, Đặng Tiểu Bình, và Tập Cận Bình. Minh họa: Shiv/ Luật Khoa.
Tập Cận Bình thường được mô tả là một lãnh đạo có khuynh hướng độc tài
và bảo thủ. Ông nằm ở đâu trong phổ chính trị tả - hữu ở Trung Quốc?
Theo Cai Xia (蔡霞), giáo sư tại trường Đảng Trung ương Trung Quốc từ
năm 1998 đến năm 2012, tầng lớp lãnh đạo của đảng có thể chia làm ba phe. [1]
Cánh tả gồm những người trung thành với chủ nghĩa Marx, ủng hộ đấu
tranh giai cấp và bạo lực cách mạng. Nhóm này thống trị hệ thống chính trị
Trung Quốc dưới thời Mao. Nhóm này bao gồm Mao Trạch Đông, Trần Vân (nguyên Phó
Chủ tịch Ủy ban Trung ương Đảng, nhân vật số hai sau Đặng Tiểu Bình trong giai
đoạn Đặng nắm quyền), Bạc Hy Lai (cựu bí thư thành ủy Trùng Khánh, bị bắt do
các cáo buộc tham nhũng và lạm dụng chức vụ, quyền hạn trước khi Tập Cận Bình nắm
quyền), và chính Tập Cận Bình. Ở cấp cơ sở, cánh tả cũng bao gồm một nhóm nhỏ
các sinh viên theo chủ nghĩa Marx và những công nhân bị sa thải khỏi các nhà
máy quốc doanh do các cải cách của Đặng.
Nhóm trung lập là những người theo đường lối của Đặng Tiểu Bình, họ ủng
hộ cải cách kinh tế mạnh mẽ nhưng cải cách chính trị một cách hạn chế, với mục
tiêu là đảm bảo sự cai trị lâu dài của Đảng Cộng sản. Nhóm trung lập này gồm những
người thuộc phe Giang Trạch Dân, Tăng Khánh Hồng (Phó Chủ tịch nước giai đoạn
2003-2008) và nhóm “Đoàn Thanh niên”, bao gồm nguyên Tổng Bí thư Hồ Cẩm Đào và
nguyên Thủ tướng Lý Khắc Cường.
Cuối cùng, cánh hữu bao gồm những người cấp tiến ủng hộ thị trường tự
do và một hệ thống chính trị ít độc đoán hơn, thậm chí là một nền dân chủ lập
hiến. Đây là nhóm yếu nhất trong ba nhóm, bao gồm những người đi theo đường lối
của Hồ Diệu Bang và Triệu Tử Dương, vốn là các lãnh đạo đảng dưới thời Đặng Tiểu
Bình. Theo giáo sư Cai Xia, nhóm này cũng có thể bao gồm Ôn Gia Bảo, thủ tướng
Trung Quốc giai đoạn 2003-2013.
Thuộc về phe bảo thủ cánh tả, kể từ khi trở thành tổng bí thư vào năm
2012, Tập Cận Bình đã thực hiện nhiều biện pháp nhằm tăng cường quyền lực của Đảng
Cộng sản, tái thiết lập sự kiểm soát của đảng đối với chính phủ, nền kinh tế,
truyền thông và xã hội dân sự. Tại Đại hội lần thứ XIX của đảng năm 2017, Tập
tuyên bố “chính phủ, quân đội, xã hội, trường học, phía Bắc, phía Nam, phía
Đông và phía Tây, Đảng lãnh đạo mọi thứ”.
Phục hồi quyền lực của cấp uỷ
Về chính trị, trong những năm cầm quyền, Đặng Tiểu Bình cải cách nhằm
phân tách bộ máy của đảng và nhà nước. Đây là nỗ lực nhằm chuyên nghiệp hóa bộ
máy hành chính và giảm sự can thiệp của cấp ủy vào các quyết định của chính phủ.
Tuy nhiên, Tập Cận Bình bãi bỏ những điểm cải cách này của Đặng, tăng cường quyền
lực và sự can thiệp của đảng trong việc điều phối hoạt động của chính phủ. [2]
Cụ thể, một trong những điểm cải cách chính của Tập với bộ máy nhà nước
chính là việc gia tăng số lượng và quyền hạn của các “tiểu tổ lãnh đạo” hay
“nhóm nhỏ lãnh đạo” (领导小组). Các tiểu tổ này là các cơ quan tư vấn chiến lược,
phối hợp và thực hiện chính sách giữa các cơ quan của đảng, chính phủ và quân đội.
Nếu như các tiểu tổ lãnh đạo của đảng thường xử lý các vấn đề chính trị
và an ninh quốc gia, các tiểu tổ trực thuộc chính phủ thường tập trung vào các
vấn đề kinh tế và xã hội. Trước Đại hội Đảng lần thứ XVIII năm 2012, có 54 tiểu
tổ lãnh đạo trong bộ máy của đảng và chính phủ. Tuy nhiên, từ sau khi Tập trở
thành Tổng bí thư, con số này tăng lên thành 83 tiểu tổ. [3]
Số lượng các tiểu tổ lãnh đạo sau Đại Hội XVIII của
Đảng năm 2012
https://www.luatkhoa.com/content/images/2023/10/973943.png
Nguồn: Johnson,
Kennedy & Qiu (2017)
Những tiểu tổ quyền lực nhất trong hệ thống chính trị Trung Quốc trực
thuộc Ban chấp hành Trung ương Đảng và báo cáo trực tiếp với Thường vụ Bộ chính
trị và Ban bí thư. Tập đã thành lập mới và trực tiếp nắm quyền lãnh đạo một số
tiểu tổ thuộc loại này, bao gồm Hội đồng An ninh Quốc gia, Ủy ban An ninh và
Thông tin mạng, Ủy ban Cải cách Quốc phòng và Quân sự, Ủy ban Phát triển Hội nhập
Quân sự và Dân sự Trung ương. [4]
Chiến thuật cải tổ này giúp Tập Cận Bình tập trung hóa quyền lực, đồng
thời làm suy yếu các tổ chức quyền lực chính thức khác trong bộ máy nhà nước.
Ví dụ, thay vì để Bộ Ngoại giao và Cục Hải dương Quốc gia xử lý các vấn đề liên
quan đến biển Đông như những người tiền nhiệm, Tập có một nhóm lãnh đạo trung
ương thân tín xử lý những vấn đề này. [5]
Lý Khắc Cường là thủ tướng của Trung Quốc giai đoạn 2013 - 2023. Lý ủng
hộ phát triển kinh tế tư nhân và thu hút đầu tư nước ngoài, điều này trái ngược
với ưu tiên của Tập chú trọng vào sở hữu nhà nước. Trong suốt hai nhiệm kỳ thủ
tướng, Lý gặp nhiều khó khăn trong việc hiện thực hóa các chính sách của mình
vì không thể ngăn Tập thâu tóm quyền lực và chuyển quyền ra quyết định từ chính
phủ sang các cơ quan của đảng. Do đó, Lý Khắc Cường bị đánh giá là “thủ tướng yếu
nhất kể từ khi Đảng Cộng sản nắm quyền vào năm 1949”. [6] Sau hai nhiệm kỳ, ông
bị thay thế bởi Lý Cường, vốn là thuộc cấp của Tập khi Tập giữ chức vụ bí thư tỉnh
ủy Chiết Giang.
Củng cố doanh nghiệp nhà nước, siết chặt khu vực tư
nhân
Về kinh tế, Tập Cận Bình đề cao vai trò của nhà nước và Đảng Cộng sản
trong việc xây dựng chiến lược phát triển kinh tế quốc gia. Vai trò của các
doanh nghiệp nhà nước trong nền kinh tế được củng cố. Trong khi đó, đảng tăng
cường kiểm soát khu vực tư nhân bằng cách yêu cầu thành lập các chi bộ đảng tại
các doanh nghiệp này và khuyến khích các chi bộ đảng trực tiếp tham gia quản trị
doanh nghiệp.
Các tập đoàn như Tencent và Alibaba bị giám sát chặt chẽ thông qua các
quy định mới, các cuộc điều tra và khoản phạt. Vào năm 2020, Sun Dawu, tỷ phú sở
hữu tập đoàn nông nghiệp Dawu Group, người đã công khai chỉ trích Tập Cận Bình
và chính phủ Trung Quốc về việc đàn áp các luật sư nhân quyền, bị bắt giữ với
cáo buộc “gây rối và kích động xung đột”. Sun Dawu phải lĩnh án 18 năm tù trong
một vụ án được cho là có động cơ chính trị. Tập đoàn của ông sau đó bị bán lại
với giá rẻ mạt cho một công ty nhà nước mới được thành lập. [7][8]
Những sự kiện như trên gây rúng động cộng đồng doanh nghiệp và đánh thức
ký ức về thời kỳ Cách mạng Văn hóa, khi các nhà tư sản bị giam giữ, tiền bạc,
trái phiếu, vàng và thậm chí cả nhà riêng của họ bị chính phủ tịch thu. Dường
như dưới sự lãnh đạo của Tập, Trung Quốc đang dần rời xa các cải cách của Đặng
và quay trở lại thời kỳ của Mao. [9]
cars parked in front of red and brown building
Bóng ma Cách mạng Văn hóa đang quay trở
lại? Ảnh: Nick Fewings / Unsplash.
Tầng lớp doanh nhân Trung Quốc ngày càng lo sợ cho tài sản và sự an
toàn của gia đình, họ ngần ngại trong việc đầu tư và tìm cách chuyển vốn ra nước
ngoài. Niềm tin thấp và đầu tư suy giảm ở khu vực kinh tế tư nhân là một trong
những nguyên nhân khiến tốc độ phục hồi của nền kinh tế Trung Quốc gần đây gây
thất vọng lớn, ngay cả khi các biện pháp hà khắc của chính sách Zero COVID đã
được dỡ bỏ. [10]
Một trong những điểm nhấn trong chính sách kinh tế của Trung Quốc dưới
sự lãnh đạo của Tập Cận Bình là kế hoạch “Made in China 2025” (MIC 2025). Mục
tiêu của kế hoạch là nâng cao vị thế của Trung Quốc trong chuỗi giá trị sản xuất
toàn cầu và giảm sự phụ thuộc của Trung Quốc vào công nghệ nước ngoài. Kế hoạch
này tập trung nguồn lực vào một số ngành công nghiệp công nghệ cao như công nghệ
thông tin và viễn thông, trí tuệ nhân tạo, robot, hàng không vũ trụ, vật liệu mới,
năng lượng mới, công nghệ dược phẩm sinh học v.v. Chiến lược thực hiện bao gồm
hỗ trợ tài chính từ chính phủ và/hoặc giảm thuế cho các công ty nội địa mục
tiêu, sát nhập và mua lại các công ty công nghệ nước ngoài, ưu đãi thuế để khuyến
khích các công ty nước ngoài chuyển dây chuyền sản xuất và nghiên cứu sang
Trung Quốc. [11]
Tuy nhiên, các chính sách này đã gây ra quan ngại sâu sắc ở Hoa Kỳ và
nhiều nước EU. Các lãnh đạo phương Tây cho rằng sáng kiến MIC 2025 có thể dẫn đến
việc chuyển giao công nghệ bắt buộc, đánh cắp sở hữu trí tuệ và nhiều hình thức
thương mại bất công khác, tạo ra lợi thế cạnh tranh không lành mạnh cho các
công ty Trung Quốc, bóp méo thương mại toàn cầu và gây hại cho các ngành công
nghiệp phương Tây.
Một số ngành công nghiệp được chính phủ Trung Quốc hỗ trợ mạnh mẽ trong
MIC 2025, chẳng hạn như sản xuất chất bán dẫn và thiết bị viễn thông, bị đánh
giá là có thể giúp Trung Quốc mở rộng tầm ảnh hưởng và tạo ra nguy cơ an ninh
cho các quốc gia phương Tây. Những quan ngại này góp phần làm gia tăng căng thẳng
thương mại giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ, dẫn đến việc chính quyền Tổng thống
Donald Trump vào năm 2018 áp thuế lên các mặt hàng công nghiệp của Trung Quốc
liên quan đến kế hoạch MIC 2025. [12]
Thẳng tay đàn áp đối lập
Về văn hóa – xã hội, Tập Cận Bình coi Internet là mối đe dọa lớn đối với
sự tồn vong của đảng vì tự do trên không gian mạng có thể khiến đảng mất dần kiểm
soát đối với tư tưởng của người dân.
Do đó, Tập tiến hành đàn áp các blogger, các nhà bất đồng chính kiến,
thực hiện kiểm duyệt nội dung và củng cố “Vạn Lý Tường Lửa” nhằm ngăn chặn người
dùng Internet truy cập các trang web nước ngoài. Những động thái này gây tác động
tiêu cực đến quyền tự do ngôn luận cũng như quyền tự do tiếp cận thông tin của
người dân, đồng thời kìm kẹp sự phát triển của xã hội dân sự. [13]
***
Như vậy Tập Cận Bình có khuynh hướng chính trị như thế nào, đặt trong mối
tương quan so sánh với Mao Trạch Đông và Đặng Tiểu Bình?
Hình dưới đây xếp Mao, Đặng và Tập trên một hệ tọa độ hai chiều. Trục
hoành biểu thị quan điểm kinh tế, trong khi trục tung thể hiện khuynh hướng
chính trị. Ta có thể thấy Mao Trạch Đông có xu hướng “tả” hơn Tập Cận Bình,
trong khi Tập Cận Bình lại “tả” hơn Đặng Tiểu Bình.
Duy trì chế độ độc đảng
https://www.luatkhoa.com/content/images/size/w1600/2023/10/1-5.jpg
Bầu cử đa đảng cạnh tranh
Triển vọng cải cách
Điều đáng buồn là Trung Quốc hiện nay được lãnh đạo bởi Tập Cận Bình,
thuộc nhóm bảo thủ nhất. Không có dấu hiệu nào cho thấy ông sẽ cải cách chính
trị để mở đường cho sự quá độ đến một hệ thống chính trị dân chủ hơn.
Việc Tập thành công trong việc bãi bỏ giới hạn nhiệm kỳ chủ tịch nước
vào năm 2018 mở ra viễn cảnh ông có thể trở thành lãnh đạo trọn đời. Ngoài ra,
tất cả các ủy viên trong Ban thường vụ Bộ Chính trị hiện nay đều là những thân
tín trung thành của Tập. Những chỉ dấu này cho thấy hệ thống chuyển dịch theo
hướng độc đoán hơn, gây ra mối quan ngại sâu sắc về việc tập trung hóa quyền lực
vào tay một người, ngăn chặn những tiếng nói mới và ý tưởng mới xuất hiện bên
trong Đảng Cộng sản cũng như Bộ Chính trị.
Tuy nhiên, quá trình cai trị của Tập ngày càng gặp phải nhiều khó khăn
và thách thức. Bên cạnh những vấn đề cố hữu như tình trạng phân hóa giàu nghèo,
tham nhũng, ô nhiễm môi trường, và tốc độ tăng trưởng kinh tế ngày càng suy giảm,
Tập có thể phải đối diện với một tầng lớp trung lưu ngày càng tự do và cấp tiến.
Quay trở lại với nghiên cứu của Jennifer Pan và Yiqing Xu về hệ tư tưởng
của Trung Quốc đương đại được đề cập ở bài trước. Nghiên cứu sử dụng kết quả khảo
sát trực tuyến trên trang zuobao.me với sự tham gia của 460.532 người để xác định
khuynh hướng chính trị của họ. Các tác giả tìm ra rằng ở những tỉnh/thành phố
có thu nhập cao hơn, dân số thành thị đông hơn và mức độ mở cửa thị trường cao
hơn, ví dụ như Bắc Kinh, Thượng Hải và Quảng Đông, người dân thường ủng hộ chủ
nghĩa tự do hơn so với các tỉnh nghèo như Quý Châu, Quảng Tây và Hà Nam. Ở cấp
độ cá nhân, những người ủng hộ chủ nghĩa tự do cánh hữu thường có học vấn và
thu nhập cao hơn những người bảo thủ cánh tả. [14]
Lý giải cho hiện tượng này, Pan và Xu đặt ra giả thiết khi một người trở
nên giàu có hơn, họ có thể muốn bảo vệ tài sản của mình thông qua các thiết chế
chính trị dân chủ hơn và một nền pháp quyền vững chắc hơn. Một lý giải khác là
những người có thu nhập cao và được giáo dục tốt hơn có thể được tiếp xúc nhiều
hơn với các luồng tư tưởng tiến bộ về tự do chính trị và thị trường tự do, từ
đó dẫn đến một sự “tỉnh thức” về chính trị, bất chấp những nỗ lực tuyên truyền
tẩy não của đảng.
Như vậy, dưới chế độ cai trị hà khắc của Tập Cận Bình, lực lượng bất
mãn nhất và mong muốn cải cách chính trị nhất nhiều khả năng là thành phần trí
thức, có thu nhập cao và sống ở các thành phố lớn. Việc lực lượng này có thể kết
nối và tạo ra các hành động tập thể gây áp lực lên chính quyền đòi cải cách
chính trị hay không sẽ là một trong những yếu tố quyết định con đường phát triển
của Trung Quốc.
***
Lưu ý: Vì Trung Quốc chuyển dịch từ mô hình cực tả kiểu
Mao sang phía hữu, một lãnh đạo thuộc nhóm tự do cánh hữu trong hệ thống chính
trị Trung Quốc vẫn có thể được đánh giá là “tả” hơn so với nhiều chính trị gia
phương Tây đương thời.
Góc khám phá: Bạn muốn tìm hiểu khuynh hướng
chính trị của mình? Bạn tò mò về vị trí của bản thân trên một biểu đồ chính trị?
Bạn muốn biết quan điểm chính trị của mình tương đồng với những chính trị gia
nào trên thế giới?
Hãy tìm câu trả lời thông qua việc làm bài trắc nghiệm trên một trong số
những website sau:
·
The World’s
Smallest Political Quiz
Đọc thêm:
Bên trái,
quay! Bên phải, quay!
Luật Khoa
tạp chí Hoàng Dạ Lan
------------------------
Chú thích
1. Xia, C. (2022) The weakness of Xi Jingping. How hubris and paranoia
threaten China’s future. Foregin Affais, 101(85). Available at: https://www.foreignaffairs.com/china/xi-jinping-china-weakness-hubris-paranoia-threaten-future
2. Xem [1].
3. Johnson, C. K., Kennedy, S., Qiu, M. (2017) Xi’s signature
governance innovation: The rise of leading small groups. Center for
Strategic & International Studies. https://www.csis.org/analysis/xis-signature-governance-innovation-rise-leading-small-groups
4. Xem [3].
5. Xem [1].
6. Yu, V. (2023) ‘A defeated person’: sidelined by Xi, China’s Li
Keqiang bows out as premier. The Guardian. Available at: https://www.theguardian.com/world/2023/mar/11/a-defeated-person-sidelined-by-xi-chinas-li-keqiang-bows-out-as-premier
7. Xem [1]
8. Westcott, B. (2021) Outspoken Chinese billionaire Sun Dawu sentenced
to 18 years in prison. CNN Business. Available at: https://edition.cnn.com/2021/07/29/business/sun-dawu-prison-sentence-china-intl-hnk/index.html
9. Huang, Y. (2023) China’s economic slowdown was inevitable: The
illusory success of state capitalism. Foreign Affairs. Available at: https://www.foreignaffairs.com/china/chinas-economic-slowdown-was-inevitable
10. An Huy (2023) Kinh tế Trung Quốc giảm tốc và những tác động tới thế
giới. VnEconomy. https://vneconomy.vn/kinh-te-trung-quoc-giam-toc-va-nhung-tac-dong-toi-the-gioi.htm
11. Congressional Research Service (2020) “Made in China 2025”
Industrial Policies: Issues for Congress. Available at: https://sgp.fas.org/crs/row/IF10964.pdf
12. Swanson, A. (2018) U.S. and China expand trade war as Beijing
matches Trump’s tariffs. The New York Times. Available at: https://www.nytimes.com/2018/06/15/us/politics/us-china-tariffs-trade.html
13. Xem [1].
14. Pan, J & Xu, Y (2018) China’s ideological spectrum. The
Journal of Politics, 80(1), pp. 254-273.
No comments:
Post a Comment