Mức hiệu quả của mũi
vaccine thứ ba ngừa Covid-19
Zaria
Gorvett
BBC Future
07/11/2021
https://www.bbc.com/vietnamese/vert-fut-58735602
Bước ngoặt xảy ra
ngay sau lúc 6:30 sáng thứ Ba.
Đó là ngày 9/12/2020. Cụ bà Margaret Keenan,
91 tuổi, và cụ ông William Shakespeare, 81 tuổi, vừa trở thành những người đầu
tiên được tiêm liều vaccine Covid-19 đầu tiên ngoài các thử nghiệm lâm sàng.
Vì sao một số người
không muốn tiêm vaccine Covid-19
Lý do khiến một số người
không bao giờ mắc Covid-19
Đại dịch Covid-19 khiến
thói hay quên trở nên trầm trọng hơn?
Chín tháng sau, khoảng 5,7 tỷ liều các loại
vaccine khác nhau đã được tiêm trên toàn thế giới - với 41,8% dân số toàn cầu
ít nhất được bảo vệ một phần. Nhưng danh sách các ẩn số đang tăng lên từng
ngày.
"Một điều tệ hại về đại dịch này là mọi người bực
tức với chúng tôi [các nhà khoa học]," ông Danny
Altmann, giáo sư miễn dịch học tại Đại học University College London, nói, "bởi
vì chúng tôi thay đổi cách nhìn nhận, bởi vì đó là mục tiêu thay đổi liên tục."
Bây giờ rõ ràng là thế giới có thể sẽ tràn ngập
Covid-19 - và nhiều biến thể kế tục nó - trong nhiều năm tới, câu hỏi lớn kế tiếp
là liệu hai liều vaccine có đủ hay không.
Altmann giải thích rằng cách đây không lâu - hồi
tháng 4 và tháng 5 - ông đã viết các bài báo và trả lời phỏng vấn rằng hầu hết
những người đã chích ngừa đều có khả năng miễn dịch vô cùng ấn tượng, nên không
cần phải lo lắng về mũi tiêm tăng cường.
"Cách nói mà tôi dùng là 'không gian bảo vệ'," Altmann nói. "Bạn có không gian bảo vệ đáng kể
và ngay cả khi các biến thể xuất hiện làm giảm hiệu quả vaccine đến 10 lần chẳng
hạn, bởi vì bạn đã có lượng kháng thể dư dôi đến 1.000 lần, nó sẽ không có hại
gì."
Phản ứng kháng thể mạnh mẽ lúc đầu cũng được
phản ánh trong hiệu quả - trong khi Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị phê
duyệt bất kỳ vaccine nào hiệu quả trên 50%, trên thực tế chúng hiệu quả ở cấp độ
quy mô cao hơn.
Sau đó, biến thể Delta xuất hiện và hoành hành
- và mặc dù đa số mọi người vẫn có kháng thể cao, các ca nhiễm đột phá không phải
là hiếm. "Chúng ta đang chứng kiến những ca nhiễm đột phá trước cảnh
kháng thể vô hiệu virus vẫn có mức độ khá tốt," ông cho biết.
.
Làn sóng thứ tư
Hãy xem Israel - đất
nước đã tiêm chủng cho đông đảo người dân từ rất sớm, giám đốc khoa học của
hãng dược Pfizer gần đây đã gọi nó là 'một dạng phòng thí nghiệm'.
Đến giữa tháng 3 - khi phần còn lại của thế giới
vẫn đang tranh giành liều đầu tiên - hơn 50% dân số Israle đã được tiêm đầy đủ.
Vào tháng 5, nước này nằm trong số có tỷ lệ
lây nhiễm thấp nhất so với bất cứ nơi nào trên thế giới. Mọi thứ có vẻ tốt đến
mức một tháng sau, chính quyền bắt đầu thu hẹp đáng kể các hạn chế. Không còn
giới hạn nào về quy mô tụ tập. Các nhà hàng và tụ điểm văn hóa khác mở cửa cho
cả công dân đã chích và chưa được chích. Mọi người không còn bị bắt phải mang
khẩu trang ngoài trời.
Nhưng có một vấn đề lớn hiển hiện - sự xuất hiện
của biến thể Delta. Nó lẻn qua biên giới khoảng đầu tháng 7 - ca mắc đầu tiên
được phát hiện vào ngày 7/7 - và chẳng mấy chốc số ca tăng lên đến mức báo động.
Trong vòng vài tuần, số ca lên tới hàng trăm. Cuối tháng đó, số ca đếm được đã
là vài ngàn.
Cho đến khi người Do Thái chiếm đa số bắt đầu
chuẩn bị cho lễ hội tôn giáo Yom Kippur vào giữa tháng 9, đã có ít nhất 10.000
ca mỗi ngày - tính trên đầu người thì đây là tỉ lệ cao hơn bất cứ nơi nào khác
trên thế giới.
Để bắt đầu, biến thể mới được cho là nguyên
nhân chủ yếu cho sự bùng phát nhanh chóng này. Khi đó, số liệu được đưa ra đã
khiến nhiều chuyên gia khắp thế giới chau mày.
Khi một nhóm các nhà nghiên cứu Israel xem xét
các ca nhiễm ở những người đã được chích ngừa ở nước này, họ phát hiện ra mặc
dù những người này ít có khả năng tiến triển thành bệnh nặng hơn đáng kể so với
những người chưa được chích, miễn dịch đã giảm công hiệu theo thời gian.
Chẳng hạn, những người đã được tiêm mũi thứ
hai vào tháng 1 có nguy cơ bị Covid-19 nặng cao gấp 1,7 lần so với những người
tiêm đủ hai liều sau đó hai tháng.
Ngày nay, làn sóng thứ tư đã lan rộng khắp nơi
trên thế giới.
Trong những tuần gần đây, số ca nhiễm đã vọt
lên mức kỷ lục ở Scotland, Nhật Bản và Philippines, trong khi nhiều nước châu
Âu chứng kiến số ca tăng trở lại. Và ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy
suy yếu miễn dịch thể có là vấn đề toàn cầu.
Tế bào bí ẩn gây tranh
cãi cứu sống 10 triệu người
Tại sao khó tìm ra thuốc
chữa trị virus corona?
Những điều ta đã biết
và còn chưa biết về đại dịch Covid-19
Một
nghiên cứu ở Anh cho thấy hai mũi vaccine Pfizer/BioNTech đạt hiệu quả 88% sau
1 tháng, nhưng đến 5 hoặc 6 tháng sau chỉ còn 74%. Trong khi đó, vaccine
Oxford/ AstraZeneca giảm hiệu quả từ 77% xuống 67%.
Kết quả nghiên cứu này cũng được thể hiện
trong các phân tích của Moderna và Pfizer, vốn chưa được đánh giá đồng đẳng.
Moderna phát hiện rằng các ca mắc
ở những người tiêm ngừa đầy đủ đã tăng từ 88 trên tổng số 11.431 người đã chích
mũi hai từ tháng 12 đến tháng 3, lên 162 ca trên tổng số 16.747 người được tiêm
chủng 5 tháng trước - mức tăng khoảng 36%.
Trong
khi đó, Pfizer tiết lộ vaccine của họ giảm hiệu quả ngăn ngừa triệu chứng
từ 96% xuống còn 83,7% sau bốn tháng.
Cũng giống như khả năng bảo vệ được hình thành
thông qua việc nhiễm bệnh tự nhiên, có vẻ như mức độ miễn dịch nhờ vaccine sẽ
giảm dần dần - mặc dù vẫn chưa rõ liệu điều này có quan trọng hay không.
.
Cuộc tranh giành
vaccine khác
Hãy xem chiến dịch tiêm chủng tăng cường đang
nhanh chóng triển khai trên thế giới.
Ở Israel, mũi thứ ba đã là chuyện xưa - chúng
đã được phê duyệt cho những người trên 60 tuổi hồi cuối tháng 7 và chính phủ đã
dần dần chích mũi ba cho nhiều người hơn. Mũi tiêm bổ sung hiện có sẵn cho tất
cả mọi người trên 12 tuổi, miễn là đã ít nhất năm tháng kể từ khi họ được chích
mũi thứ hai.
Danh sách các nước làm theo đang tăng lên mỗi
ngày. Anh mới đây đã công bố chương trình tiêm chủng nhắc lại cho tất cả những
người trên 50 tuổi và những người có hệ thống miễn dịch suy yếu nghiêm trọng, dự
kiến bắt đầu từ tuần cuối cùng của tháng 9.
Tại Mỹ, hàng trăm ngàn mũi nhắc lại đã được
chích cho những người dễ tổn thương lâm sàng kể từ ngày 13/8 và chính quyền
Biden có kế hoạch tiêm mũi thứ ba cho tất cả người Mỹ trưởng thành một khi đã
qua 8 tuần sau mũi thứ hai.
Các nước khác có chương trình tiêm nhắc lại gồm
Ý, Trung Quốc và Nga.
Nhưng điều này có thực sự cần thiết?
"Đây là lời nhắc nhở," một bác sĩ mới
đây cảnh báo trên Twitter, "nếu bạn ở chung nhà với người có nguy cơ cao
đã được chích vào đầu năm 2021, hãy chú ý cẩn thận hơn nữa cho họ."
Họ tiếp tục giải thích rằng họ đã điều trị cho
một số người lớn tuổi và người suy giảm miễn dịch trong tuần trước vốn đều đã
chích hai mũi. Có người trong số họ bị nặng.
Đó là nhận định báo động, nhưng bức tranh toàn
cảnh có thể không khốc liệt như vậy.
Tại Mỹ, số ca nhập viện mới đây đã tăng lên
trên 100.000 lần đầu tiên kể từ tháng 1 - và dù số ca mắc không tiêm chủng nhiều
gấp 29 lần so với những người đã tiêm, không thể tránh khỏi là một số người đã
có miễn dịch sẽ trở bệnh nặng chỉ vì số ca nhiễm quá nhiều.
Chưa rõ liệu thật sự xác suất nhập viện có cao
hơn ở những người đã chích sớm thay vì chích muộn hay không, như số liệu ở
Israel cho thấy - tuy nhiên ngay cả như thế, có một số cách giải thích khả dĩ
khác ngoài chuyện hệ miễn dịch bị suy yếu. Chẳng hạn, hầu hết nước đều tiêm
phòng cho người dân dễ bị tổn thương nhất trước.
Tuy nhiên, rõ ràng là vaccine vẫn công hiệu để giữ
mọi người khỏi tử vong, bất chấp họ được tiêm chủng khi nào - và nó có lợi ở chỗ
nguy cơ những người đã chích tử vong do Covid-19 là cực kỳ ít.
Ở Anh, chỉ có 256 ca tử vong do Covid ở những
người miễn dịch đầy đủ từ tháng 1 đến tháng 7/2021, trong tổng số hơn 51.000.
Những 'ca tử vong đột phá' này (tử vong tuy đã
tiêm vaccine đầy đủ) chiếm tỷ lệ áp đảo ở những nhóm dễ tổn thương nhất, chẳng
hạn người cao tuổi có hệ miễn dịch yếu.
Trong tương lai, các liều tiêm vaccine nhắc lại để
chống Covid-19 có thể sẽ được cập nhật hàng năm để đối phó được với các biến thể
mới của virus corona, giống như vaccine ngừa cúm
Xem xét những gì đang diễn ra thì đây là chỗ
chương trình chích ngừa tăng cường có thể có ích nhất.
Ví dụ, nghiên cứu ở những người được hiến tạng
- vốn thường dùng thuốc để ức chế hệ miễn dịch và ngăn nó tấn công tạng cấy
ghép - cho thấy một số bệnh nhân đã chích ngừa có mức kháng thể thấp đáng kinh
ngạc, vốn có thể không đủ bảo vệ họ trước Covid-19.
Do đó, vẫn chưa có bất kỳ bằng chứng nào cho
thấy mức độ miễn dịch yếu dần sau khi tiêm vaccine được một thời gian sẽ dẫn đến
tình trạng tử vong nhiều hơn ở những người khỏe mạnh - mặc dù một số nơi trên
thế giới, tình trạng có nhiều người bị bệnh nặng sẽ gây áp lực lên hệ thống y tế.
Maria Elena Bottazzi, giáo sư nhi khoa, vi trùng học và vi sinh học tại Đại học Y Baylor ở
Texas, cho rằng tỷ lệ nhập viện hiện tại củng cố mạnh
mẽ cho lập luận theo đó nói cần tăng tỷ lệ tiêm chủng nói chung trong dân chúng
thay vì chích mũi thứ ba.
"Tôi nghĩ vấn đề thực sự, trong bối cảnh một số
khu vực trên thế giới vẫn đang cần liều thứ nhất và thứ hai," bà nói, "đó là đâu là bằng chứng thực sự cho thấy cần bắt đầu
chích mũi thứ ba - và khi nào thì cần, cũng như nên ưu tiên nhóm dân số
nào."
Vậy thì, có bằng chứng nào cho thấy các mũi
tiêm tăng cường có hiệu quả?
Một lần nữa, để hiểu rõ hơn, ta nên nhìn vào
Israel, nơi đã thử nghiệm mũi tiêm tăng cường sớm hơn rất nhiều so với các nơi
khác trên thế giới.
Một nghiên cứu về những người trên 60 tuổi được
tiêm đầy đủ cho thấy những
ai đã được tiêm nhắc lại 5 tháng sau mũi thứ hai có miễn dịch mạnh hơn nhiều -
khả năng mắc Covid-19 thấp hơn 11 lần và ít có khả năng bệnh nặng hơn 19
lần so với những ai chưa chích mũi 3.
Tương tự, dữ liệu của chính Pfizer cho thấy
mũi nhắc lại có thể khôi phục hiệu quả của vaccine lên 95%. Và có những mẩu bằng
chứng khác từ khắp nơi trên thế giới.
Trong thử nghiệm mới đây về tiêm nhắc lại ở
người được ghép tạng, một nhóm các nhà khoa học quốc tế phát hiện rằng việc
chích thêm mũi vaccine Moderna đã dẫn đến sự gia tăng đáng kể một số dấu hiệu
miễn dịch, so với nhóm được chích giả dược.
"Theo tôi biết, đây là thử nghiệm ngẫu nhiên có
kiểm soát duy nhất để xem xét tác dụng của mũi vaccine thứ ba," Atul Humar, nhà khoa học cao cấp tại Viện nghiên cứu thuộc Bệnh viện
Đa khoa Toronto, nói. "Và
nó cho thấy mũi ba đem loại lợi ích rất thuyết phục."
Mặc dù nghiên cứu không theo dõi bệnh tiến triển
thế nào, 60% những người được chích mũi thứ ba đạt đến ngưỡng bảo vệ với kháng
thể vô hiệu hóa virus, so với chỉ 25% ở nhóm giả dược.
.
Bức tranh phức tạp
Tuy nhiên, ngay cả khi miễn dịch suy yếu là vấn
đề toàn cầu hệ trọng mà mũi nhắc lại có thể khắc phục, vẫn còn nhiều thứ phải
giải quyết.
Thực vậy, càng nhìn vào chi tiết, mọi thứ càng
trở nên phức tạp.
Chẳng hạn, chương trình chích ngừa tăng cường
sẽ được triển khai như thế nào?
Ở Israel, nơi hầu hết hai mũi vaccine đầu tiên
của mọi người là Pfizer, đây là loại vaccine được dùng để chích nhắc lại cho đến
nay.
Chính phủ Anh cũng đang có kế hoạch sử dụng chỉ
Pfizer - tuy nhiên, phần lớn người dân đã chích vaccine Oxford/AstraZeneca cho
mũi đầu tiên và mũi thứ hai.
Đối với liều thứ nhất và thứ hai, các nghiên cứu
cho thấy trộn lẫn và tương hợp các công nghệ vaccine Covid-19 khác nhau có thể
tạo ra miễn dịch vượt trội so với chỉ dùng một loại hai lần.
Tuy nhiên, mặc dù nước Anh đã bắt đầu thử nghiệm
trộn vaccine cho mũi nhắc lại vào tháng 5, nhưng vẫn chưa có bất kỳ dữ liệu nào
xác nhận việc này có hiệu quả hay là ý tưởng tốt.
Trong khi Altmann ngờ rằng chích tăng cường bằng
các loại vaccine mRNA như Pfizer và Moderna - vốn đưa vào tế bào đoạn mã di
truyền mRNA với hướng dẫn tạo ra protein cầu gai của Covid-19, để tế bào biết
phải cần tìm cái gì - có hiệu quả tốt, ông hơi lo về tính khôn ngoan của việc
chích tăng cường bằng một loại vaccine khác - vaccine bằng vector virus.
Trái lại, các vaccine như Oxford/AstraZeneca
phải dựa vào một loại virus - trong trường hợp này là adenovirus của tinh tinh
- để đưa vào cơ thể mã tạo protein cầu gai của Covid-19. Và có một khả năng lý
thuyết rằng để mình tái nhiễm nhiều lần một loại virus bất hoạt có thể là ý tưởng
tồi.
"Chúng ta chưa bao giờ làm điều đó đó trước
đây... có khả năng khá lớn rằng nó sẽ đưa đến các kháng thể ức chế chống lại
chính vaccine và ngăn vaccine hoạt động," Altmann, vốn giải thích ông tò
mò muốn biết liệu ủy ban tư vấn vaccine của Anh - JCVI - đã tính đến điều này
hay chưa, nói.
Một câu hỏi khác là liệu miễn dịch đạt được từ
mũi tăng cường có kéo dài lâu hơn không nếu chúng được thiết kế với phiên bản
vaccine cập nhật - chẳng hạn như vaccine có thể nhận ra các biến thể mới như
Delta.
Trong một thế giới lý tưởng, Altmann muốn thấy
các chính phủ tính đến tính đa dạng trong khả năng miễn dịch của người dân - và
thậm chí có thể kiểm tra mức kháng thể của mọi người để xem liệu họ có thực sự
cần liều thứ ba hay không.
Các câu hỏi cần trả lời khác gồm mũi thứ ba
nên là bao nhiêu - nước Anh tính thử nghiệm ít vaccine hơn trong mũi nhắc lại để
các nước đang phát triển có nhiều vaccine hơn - nên tiêm bao lâu sau mũi thứ
hai. Chẳng hạn, mặc dù Israel cách khoảng 5 tháng, Mỹ tính quy định thời gian
chờ 8 tháng.
.
Tương lai của việc
tiêm vaccine nhắc lại
Tuy nhiên, có lẽ vấn đề cấp bách nhất là miễn
dịch được phục hồi nhờ vào mũi tiêm nhắc lại sẽ kéo dài bao lâu - và ít nhất ở
đây, có rất nhiều nghi ngờ về điều gì sẽ xảy ra.
"Tôi không nghĩ rằng chúng ta biết," Humar nói. "Nhưng tôi nghĩ đó là khả năng rất thật. Mọi
thứ đang bắt đầu đúng như thế, đặc biệt là khi chúng ta thấy kháng thể suy giảm
và vaccine giảm hiệu quả trước các biến thể."
Nhưng tôi có thể dễ dàng hình dung ra các nhà hoạch
định ở Bộ Y tế nói rằng 'à, điều dễ nhất là chích nhắc lại vào cùng một thời điểm
mỗi mùa thu. Vì vậy, hãy làm thêm thuốc trên thế giới và chích thôi'," " Altmann nói.
Có vẻ như Israel đã đến gần kịch bản như vậy.
Không lâu sau khi tuyên bố chích mũi thứ ba
cho tất cả các công dân đủ điều kiện, 'ông trùm virus' của Israel, Salman
Zarka, cho rằng họ nên bắt đầu chích mũi thứ tư.
Bài
tiếng Anh đã đăng trên BBC
Future.
***
TIN LIÊN QUAN
Vì sao một số người
không muốn tiêm vaccine Covid-19
18 tháng 8 năm 2021
.
Tế bào bí ẩn gây tranh
cãi cứu sống 10 triệu người
22 tháng 7 năm 2021
.
Tại sao khó tìm ra thuốc
chữa trị virus corona?
24 tháng 5 năm 2021
.
Những điều ta đã biết
và còn chưa biết về đại dịch Covid-19 và vaccine
19 tháng 5 năm 2021
.
Lý do khiến một số người
không bao giờ mắc Covid-19
13 tháng 4 năm 2021
No comments:
Post a Comment