Trung Quốc – ASEAN: Từ bất nhất đến thống nhất
Phân tích của TS. Đinh Hoàng Thắng
2021-11-26
Trong cùng một không – thời gian, phát ngôn viên Bộ
Ngoại giao Triệu Lập Kiên đã "sửa lại" phát biểu của ông Tập Cận Bình
tại Hội nghị Cấp cao giữa Trung Quốc với ASEAN. Vậy là ngay tuyên bố của người
có thẩm quyền cao nhất ở Trung Quốc từ đầu đã "bị" điều chỉnh, chưa
nói tới các tính toán cũ và mới của Bắc Kinh.
Lãnh đạo các nước
ASEAN và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Thượng đỉnh đặc biệt ASEAN Trung
Quốc hôm 22/11/2021 - AP
Ngày 22/11/2021, tại cuộc họp báo thường kỳ,
phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Triệu Lập Kiên đã tái khẳng định
quan điểm của Bắc Kinh bác bỏ phán quyết của Tòa Trọng tài Thường trực
(PCA), đồng thời tuyên bố rằng chủ quyền lãnh thổ cũng
như quyền và lợi ích hàng hải của nước này ở Biển Đông
dựa trên căn cứ pháp lý và lịch sử đầy đủ. Triệu
Lập Kiên tuyên bố : "Bất kỳ nỗ lực nào nhằm thách thức chủ quyền
và lợi ích của Trung Quốc (trên Biển Đông) sẽ không thành
công". Trong khi trước đó, cũng từ Bắc Kinh, vào sáng
22/11/2021, Chủ tịch nước Tập Cận Bình đã long trọng tuyên bố trước
thế giới và tại Hội nghị Cấp cao đầu tiên với chín các quốc
gia ASEAN : "Trung Quốc sẽ không tìm kiếm bá quyền ở Đông
Nam Á, thậm chí càng không bắt n ạt các nước láng giềng nhỏ bé hơn".
Tuyên bố của ông Tập được đưa ra trong bối cảnh căng thẳng đang
ngày càng dâng cao, do chính sách "vùng xám" trong quan hệ giữa
Trung Quốc với một số quốc gia ở khu vực liên quan đến tranh
chấp Biển Đông [1].
Chủ tịch TQ Tập Cận
Bình tại Thượng đỉnh đặc biệt ASEAN Trung Quốc hôm 22/11/2021. AP
Trung Quốc bất nhất
Vậy là lần đầu tiên trong lịch sử,
chỉ trong vòng chưa đầy một tháng, ASEAN đã hai lần "tẩy
chay", không cho phép tập đoàn quân phiệt Myanmar (đã đảo chính
lật đổ chính quyền hợp pháp của bà Aung San Suu Kyi) tham gia
các sinh hoạt quốc tế của khối. Lần thứ nhất (từ 26 – 28/10),
hơn nửa thế kỷ nay, Hội nghị Cấp cao ASEAN 38
và 39, đã thực hiện được công thức "10-X" ;
tức là chín nhà lãnh đạo của khối vẫn quyết định nhóm họp
Thượng đỉnh sau khi "loại" Myanmar ra khỏi "cuộc
chơi". Lần thứ hai (22/11), Thượng đỉnh ASEAN – Trung
Quốc lấy quyết định cứng rắn hơn, không mời Tổng tư lệnh quân đội
Myanmar Min Aung Hlaing tham gia Cấp cao. Sở dĩ nói cứng rắn hơn, vì
đích thân Trung Quốc, quốc gia bị dư luận cho là đứng đằng
sau cuộc đảo chính ngày 1/2/2021, đã tích cực vận động
ASEAN để Myanmar được dự Thượng đỉnh. Cuộ c gặp Cấp
cao này do Bắc Kinh khởi xướng để kỷ niệm 30 năm bang giao với
ASEAN, đồng thời để tuyên bố chính thức nâng quan hệ với
ASEAN lên "đối tác chiến lược toàn diện" (CSP) [2].
Tuy nhiên, ASEAN đã không vì sức ép về kinh
tế và an ninh nhân dịp 30 năm quan hệ với Trung Quốc, mà từ bỏ lập
trường của toàn khối về vấn đề Myanmar. Trong khi đó, việc
Chủ tịch nước Tập Cận Bình xuất hiện lần đầu tại một Cấp cao
như thế này là một động thái lịch sử. Bởi vì các Hội nghị tới đây,
về phía Trung Quốc vẫn sẽ do Thủ tướng Lý Khắc Cường đồng
chủ trì. Theo giới quan sát, sau Mao Trạch Đông, cho đến nay
không có một nhà lãnh đạo nào của Trung Quốc đã tập
trung được nhiều quyền lực như Chủ tịch Tập Cận Bình. Nghị quyết
lịch sử thứ ba được thông qua tại Hội nghị trung ương
6 Đảng cộng sản Trung Quốc mới đây, vừa nâng cao vừa khẳng định
vị thế của ông Tập ở trong Đảng
và Nhà nước. Trung Quốc càng trở nên có ý nghĩa quan
trọng hơn bao giờ hết đối với thịnh vượng của khu vực Đông
Nam Á, thông qua các hoạt động kinh tế, thương mại và các mối
ràng buộc về an ninh [3].
Tướng Min Aung Hlaing của Myanmar. AP
Giờ đây, ASEAN đối diện với ông
Tập Cận Bình, nhà chỉ huy lực lượng hải quân lớn nhất thế giới.
Hiện nay, các tàu hải quân và hải cảnh cũng như dân quân biển được
vũ trang của Trung Quốc thường xuyên xuất hiện trên Biển Đông, ngay cả trong
vùng EEZ của một số nước ASEAN, trong đó có Việt Nam, thể hiện
thái độ uy hiếp các nước Đông Nam Á trên Biển Đông.
Tại Cấp cao vừa diễn ra, Philippines mạnh mẽ cáo buộc tàu Trung Quốc đã phun
vòi rồng vào các tàu tiếp tế Philippines trên đường đến Bãi Cỏ Mây
(thuộc Trường Sa). Tổng thống Duterte tuyên bố : "Chúng tôi bất bình
trước sự việc gần đây ở bãi bãi Cỏ Mây và quan ngại
sâu sắc đối với những sự việc tương tự. Điều này không thể hiện
tốt mối quan hệ giữa các nước và quan hệ đối tác của chúng ta (với
Trung Quốc)" [4].
Thủ tướng Malaysia Ismail Sabri Yaakob
cũng đề cập đến Biển Đông khi phát biểu tại Thượng đỉnh.
Tuyên bố của Văn phòng Thủ tướng Malaysia nêu rõ : "Tất cả các
bên cần tự kiềm chế và tránh những hành động có thể bị coi
là mang tính gây hấn mà có thể làm phức tạp thêm tình hình
và leo thang căng thẳng trong khu vực" [5]. Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính cũng kêu
gọi các bên "xây dựng Biển Đông thành vùng biển hoà bình, an
ninh, ổn định và hợp tác. Trên cơ sở đó, các nước tham
gia Hội nghị nhấn mạnh tầm quan trọng của xây dựng lòng tin, tôn trọng luật
pháp quốc tế, trong đó có Công ước Luật Biển 1982 (UNCLOS),
giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hoà bình. Các bên cam kết triển
khai đầy đủ và hiệu quả Tuyên bố DOC, thúc đẩy
xây dựng COC hiệu quả, thực chất, phù hợp với luật pháp quốc tế và UNCLOS
1982". [6]. So với Philippines và Malaysia, phản ứng
của Việt Nam tại Cấp cao này thuộc loại "hiền
lành" và ai cũng hiểu nguyên nhân vì sao. Phải chăng, Việt
Nam thiên về hành động hơn là "khẩu chiến", đặc biệt ở một
buổi lễ được tổ chức liền kề với Hội nghị TW6 Đảng cộng
sản Trung Quốc, tại đó vị trí của ông Tập trong lịch sử Đảng
cộng sản Trung Quốc (ngang với Mao Chủ tịch) đã xác lập [7].
Từ "bất nhất"
tới "thống nhất"
Ngay sau Thượng đỉnh với Trung Quốc, ông
Phạm Minh Chính lên đường thăm Nhật Bản. Hai Thủ tướng Fumio Kishida
và Phạm Minh Chính nhất trí tăng cường hợp tác an ninh trong khi chia
sẻ "quan ngại nghiêm trọng" về các động thái gây
hấn ở các vùng biển trong khu vực nhằm che đậy sự quyết đoán
ngày càng tăng của Trung Quốc. Tuyên bố chung hôm 25/11 cho biết, hai bên
nhất trí về tầm quan trọng của việc duy trì trật tự quốc tế dựa
trên luật pháp, đồng thời khẳng định sẽ cùng nhau hướng tới phục
hồi kinh tế sau đại dịch. "Việt Nam là đối tác quan trọng của
Nhật Bản và sẽ đóng vai trò là trụ cột trong nỗ lực
nhằm hiện thực hóa một Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do
và cởi mở" (FOIP), ông Kishida nói khi họp báo chung với ông
Chính sau cuộc hội đàm. Hai nhà lãnh đạo đã "bày
tỏ quan ngại nghiêm trọng về tình h ình ở Biển Đông
và bất kỳ nỗ lực đơn phương nào nhằm thay đổi hiện trạng
và gia tăng căng thẳng" ; nhất trí đẩy mạnh các cuộc thảo
luận về việc sử dụng một thỏa thuận đã ký cho phép xuất
khẩu sang Việt Nam các thiết bị quốc phòng do Nhật sản xuất [8].
Trong khi Trung Quốc "vừa đấm vừa
xoa" trên Biển Đông, Việt Nam cùng với một số thành viên
ASEAN khác trông đợi từ hiệu ứng của các "tiểu đa
phương" gần đây, từ AUKUS đến QUAD, để đạt tới
một sự cân bằng chiến lược mới. [https://www.rfa.org/vietnamese/news/blog/summit-asean-china-xi-plays-rough-while-sweet-talking-11242021123945.html].
Đó là bối cảnh của những đón đợi lạc quan từ Úc, Nhật Bản, Ấn Độ là các
thành viên chủ chốt trong chiến lược "Ấn Độ Dương – Thái
Bình Dương Tự do và Rộng mở" (FOIP). Đặc biệt, gần đây
khi Hoa Kỳ tuyên bố công khai, xem Việt Nam và Ấn Độ là các
quốc gia "chiến địa" trong chiến lược FOIP thì giới
quan sát nhận thấy các tuyên bố đối ngoại của Việt Nam có dấu hiệu biến
chuyển theo hướng tự tin hơn. [9]. Tuyên bố chung Việt – Nhật khẳng định,
Nhật Bản ghi nhận vai trò ngày càng tăng và đóng góp xây dự ng của
Việt Nam đối với các vấn đề quốc tế và khu vực ; khẳng định
tầm quan trọng của Việt Nam trong chính sách đối ngoại của Nhật Bản ở khu
vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Dư luận
chú ý đến cam kết giữa Bộ trưởng Phan Văn Giang và đồng nhiệm
Nhật Bản Nobuo Kishi : Việt Nam và Nhật Bản hợp tác để "duy
trì trật tự quốc tế" trên Biển Đông và chống lại một
cách mạnh mẽ mọi nỗ lực đơn phương nhằm làm thay đổi hiện
trạng ở các vùng biển trong khu vực. [10].
https://live.staticflickr.com/65535/51706764111_829a3a78a8.jpg
Thủ tướng Phạm
Minh Chính và Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida tại Tokyo hôm 24/11/2021.
AP
Không chỉ Việt Nam, các thành viên khác của
ASEAN đều mong muốn Trung Quốc "thống nhất" giữa tuyên
bố chính sách với các hành động trên thực địa, nhất là sau
khi có CSP. Tuy nhiên, thông qua một số chủ đề động chạm đến
lễ kỷ niệm 30 năm bang giao, tiến trình từ "bất nhất" tiến đến
cái "thống nhất" thật không đơn giản. Trung Quốc muốn
vận động ASEAN đứng về phía mình để chống lại AUKUS và
FOIP, nhưng chính các nước ASEAN lại bị chia rẽ bởi các mạng lưới "tiểu đa
phương" này. Bản thân Trung Quốc tuy rất lão luyện trong vấn đề "chia để trị" nhưng
không phải không có những lúc vẫn duy trì "mập mờ chiến lược" (strategic
ambiguity). Một mặt, Trung Quốc lo Mỹ có thể lợi dụng một Đông
Nam Á bị chia rẽ để chống lại ảnh hưởng của Bắc
Kinh trong khu vực. Nhưng m ặt khác, một ASEAN khi bị chia rẽ có thể lại
tốt cho Bắc Kinh vì không bao giờ thống nhất thành một khối để chống
lại Trung Quốc [11].
Đấy là chưa nói, lộ trình từ "bất
nhất" đến "thống nhất" đòi hỏi trước hết, cả Trung
Quốc lẫn ASEAN phải điều chỉnh đối với đàm phán COC trong thời kỳ tới.
Sự ra đời của liên minh AUKUS có nguy cơ thúc đẩy
Trung Quốc xúc tiến nhanh hơn nữa tiến trình COC trước khi Mỹ gia
tăng ảnh hưởng trong khu vực. Tuy nhiên, cũng có quan ngại ngược lại,
AUKUS sẽ làm cho cuộc đàm phán COC thêm phần phức tạp. AUKUS phản ánh
rõ quyết tâm của Mỹ và đồng minh muốn đẩy lùi ảnh hưởng
của Trung Quốc trong khu vực. Quyết tâm này của Mỹ có thể khiến
cho Trung Quốc cứng rắn hơn trong việc ký kết một COC mà ASEAN, nhất
là những nước "tiền tuyến" muốn hạn chế Trung Quốc
bằng mọi cách. Nhưng còn một lập luận theo hướng thứ ba cho rằng, AUKUS sẽ không
tạo ra bất kỳ thay đổi nào về các hoạt động quân sự củ a
nước ngoài trên Biển Đông, do đó sẽ không
có tác động đáng kể đến đàm phán COC. Dù sao mặc
lòng, nếu không có một đột phá về tư duy từ cả hai
phía, tiến trình COC cũng như việc triển khai CSP Trung Quốc – ASEAN
còn đứng trước nhiều bất định [12].
Đinh Hoàng Thắng
---------------
Tham khảo :
1. https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/zxxx_662805/t1919524.shtml
4. https://newsinfo.inquirer.net/1518599/duterte-tells-summit-ph-abhors-sino-action-at-ayungin-shoal
8. https://www.japantimes.co.jp/news/2021/11/25/national/japan-vietnam-meeting/
10. https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam-59398018
--------------------------------------
* Bài viết không thể
hiện quan điểm của Đài Á Châu Tự Do
Tin, bài liên quan
·
Thượng
đỉnh với ASEAN: Trung Quốc vừa đấm vừa xoa
·
Bộ
trưởng Quốc phòng Việt Nam kêu gọi các nước ngoài ASEAN có trách nhiệm ở Biển
Đông
·
Liệu
ASEAN và Trung Quốc có thể đạt được COC vào năm tới?
·
Việt
Nam - Nhật Bản cam kết tăng cường quan hệ an ninh, quốc phòng trước mối nguy
Trung Quốc
·
COC
- “Kiếp nào có yêu nhau” hay “Xin một lần yêu nhau”?
·
Trực
tuyến Trung – Mỹ: Ổn trước mắt, bất trắc lâu dài
·
Nhật
Bản và Việt Nam phản đối các hành động đơn phương làm thay đổi hiện trạng ở Biển
Đông
·
Hành
trang mang theo trong chuyến công du Nhật Bản của Thủ tướng Phạm Minh Chính
·
Đóng
tàu vỏ sắt cho ngư dân giữ biển, vì sao thất bại?
No comments:
Post a Comment