https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=1879444705598303&id=100005983757010
Lâu rồi, trên nửa thế kỷ lận, tụi tui học Anh
văn với một ông Thầy lo cho học trò mà khó tánh. Thầy biết tiếng Anh, tiếng
Pháp, tiếng Đức, và đương nhiên, tiếng Việt.
Thầy kể cách chửi cũng cho thấy văn hoá một cộng
đồng.
Người Anh trọng lý trí nên ghét ai thì chửi
stupid, nghĩa là Ngu Ngốc.
Người Pháp trọng sự giáo dục nên ghét ai thì
chửi mal élevé, mal éduqué nghĩa là Thiếu Giáo Dục, Mất Dạy…
Rồi Thầy cười kết luận: nghe tiếng chửi của
người Việt mình, biết văn hoá người mình trọng chữ Hiếu!
Tiếng chửi không chỉ tuỳ vào văn hoá cộng đồng,
dân tộc, mà còn tuỳ vào môi trường sống, nghề nghiệp nữa. Thí dụ cũng một tiếng
chửi Mất Dạy, nếu dùng chửi người giữa chợ thì ít nặng nề hơn dùng chửi người
trong ngành giáo dục, văn hoá. Trường hợp này, hoặc người chửi quá tệ, hoặc người
bị chửi quá tệ, quá không xứng đáng đứng trong ngành giáo dục, ngành văn hoá.
Cậu bé học trò năm xưa giờ U70 thấy xã hội
quanh mình khác xưa quá xa, đầy tiếng chửi, va quẹt xe là chửi, khác ý trên
phây là chửi, bực mình là chửi, không biết nền văn hoá chửi do thiếu chữ Lễ hay
dư chữ Lễ đây? Ý nói chữ Lễ như thực hiểu và thực hành bởi đa số người dân
lương thiện, bình thường.
Từ văn hoá trong bài này không nói về ý nghĩa
khoa học sâu xa liên quan tới mọi mặt tinh thần vật chất của một cộng đồng, mà
nói về cách hiểu thông thường của đa số là cách sống, nếp ăn ở.
Có câu danh ngôn nhiều người biết: “Văn hoá là
những gì còn lại sau khi quên hết”. Nhìn một cách đơn giản văn hoá là cái gì ta
không suy nghĩ, tính toán mà tự nhiên ta hành động theo.
Thí dụ, khi ta đang đi, nếu có người muốn xin
nói chuyện với ta, ta phải dừng lại, đối diện và nhìn nhau mà lắng nghe. Ta
không thể tiếp tục đi để người cần phải chạy theo mà nói. Nếu bận quá, ta nên dừng
lại, xin lỗi, hẹn khi khác. Chính văn hoá tôn trọng con người khiến ta tự nhiên
hành xử như vậy. Người không có cách hành xử đó thì không có văn hoá tốt đẹp
đó.
Thí dụ khi ta đang ngồi trong bàn tiệc, người
thầy cũ tới bắt tay, Có bận gì ta cũng phải buông việc của ta ra, đứng lên và
quay lại bắt tay thầy. Nếu ta có cao lớn và vóc dáng Thầy nhỏ bé, ta cũng nên
thu mình sao cho khiêm tốn để nâng vị Thầy đã dạy ta năm xưa. Chính văn hoá tôn
trọng con người, văn hoá biết ơn nghĩa trước sau, văn hoá yêu kính Thầy khiến
ta tự nhiên hành xử như vậy. Người không có cách hành xử đó thì không có văn
hoá tốt đẹp đó.
Thí dụ, nếu ta là người có trách nhiệm, nghe
tin cô giáo bị điều đi karaokê bia bọt tiếp khách quan chức, ta phải tỏ thái độ
không đồng ý và có những động thái thích hợp. Chính văn hoá tôn trọng Thầy Cô,
tôn trọng môi trường giáo dục, tôn trọng học sinh khiến ta có cách hành xử như
vậy. Không nói môi trường nào tốt đẹp hơn môi trường nào nhưng mỗi môi trường
có tính chất riêng. Không thể đem văn hoá bia ôm áp dụng cho môi trường giáo dục.
Văn hoá là điều khiến ta biết nên làm gì,
không nên làm gì, văn hoá tạo hành lang cho cách hành xử, ứng xử của ta. Người
có văn hoá tốt đẹp thì trong muôn vàn tình huống, dù khó khăn hay phức tạp cách
mấy, vẫn giữ được phong cách tinh tế, tốt bụng trong từng lời nói, tư thế, cử
chỉ… Người thiếu văn hoá đó thì dù trong tình huống trang trọng và dù cố gắng
ra vẻ tới đâu cũng lộ ra những điều không tốt đẹp!
Xã hội gồm nhiều người, có người thấm đẫm văn
hoá và có người thiếu văn hoá. Việc này bình thường vì điều kiện, hoàn cảnh sống
mỗi người khác nhau, xưa kia Hạng Thác từng nói với Khổng Tử điều tương tự. Trong hoàn cảnh bình thường, xã
hội được chỉ đường bởi những người có văn hoá. Khi điều bất thường xảy ra, người
thiếu văn hoá chiếm vị trí cao, càng tai hại hơn khi họ thống lĩnh ngành giáo dục,
văn hoá. Từ những vị trí đó, họ gieo mầm thiếu văn hoá vào thế hệ học sinh,
sinh viên và gieo ra xã hội rộng rãi…
Đáng sợ thay nếu người thiếu văn hoá đứng ra
chủ trì một cuộc tập họp đông đảo quần chúng nhằm vào các chủ đề văn hoá. Về nền
hành chánh công, họ sẽ chỉ đường về hướng văn hoá liêm chính phụng sự hay về hướng
vơ vét tham nhũng? Về hoạt động kinh doanh, họ sẽ chỉ đường về hướng cạnh tranh
bình đẳng và lành mạnh hay về hướng công ty sân sau? Về môi trường học thuật, họ
sẽ chỉ đường về hướng văn hoá trung thực khoa học hay về hướng gian dối khoa học?
Về nếp sống chung trong xã hội, họ sẽ chỉ đường
về một xã hội thiện lương, chân thực, từ nào nghĩa đó hay về hướng lươn lẹo
vòng vo, bẻ cong chữ nghĩa nhằm mưu lợi riêng cho mình và cho phe nhóm? Ngay cả
khi không chỉ đường gì hết, sự hiện diện của họ ở vị trí đó cũng là một tấm
gương xấu rồi!
Thực ra, dưới muôn vẻ biểu hiện của văn hoá,
điều chung nhất, cốt lõi nhất là vì con người, vì một xã hội chan hoà, hiền
lành, tốt bụng, trung thực…
Nghe nói đâu đó có tổ chức hội nghị Văn hoá gì
đó, tự nhiên suy nghĩ lan man… Mong sao người Việt mình chọn được cho mình những
người chỉ đường đủ tầm văn hoá, đủ sức tập họp để cùng nhau xây dựng một xã hội
lương thiện, tinh tế…
Lê HL Vân, ngày 25 tháng 11 năm 2021
Nguồn: Văn Việt, 26/11/2021
(có sửa một chút)
.
No comments:
Post a Comment