Chuyến
đi Mỹ năm 1998 của Nguyễn Huy Thiệp
https://www.facebook.com/bui.v.phu/posts/4170091549668155
Nhà
văn Nguyễn Huy Thiệp vừa qua đời tại Hà Nội, hưởng thọ 71 tuổi (1950-2021).
Bài
viết dưới đây là những ghi nhận trong chuyến đi Mỹ của ông vào cuối năm 1998,
khi ông có buổi nói chuyện tại Đại học U.C. Berkeley.
*
Nguyễn
Huy Thiệp: viết là đứng trong sự nguy hiểm về tình cảm, tài chánh và chính trị
Bùi Văn Phú
Phòng
hội của Trung tâm Nghiên cứu Nam và Đông nam châu Á tại trường Đại học U.C.
Berkeley là diễn đàn nói chuyện và thảo luận về các đề tài trong vùng. Nhiều
người Việt trong và ngoài nước đã nói chuyện ở đây, trong đó có thi sĩ Nguyễn
Chí Thiện khi ông vừa đến Hoa Kỳ định cư vài năm trước.
Lần
này có nhà văn Nguyễn Huy Thiệp, qua Mỹ sinh hoạt văn học theo lời mời của
Trung tâm Nghiên cứu Đông Dương (Indochina Studies Center) với một buổi nói
chuyện và một buổi phê bình tác phẩm của ông. Chuyến đi Mỹ lần này của Nguyễn
Huy Thiệp là lần thứ hai và đã tạo sôi nổi hơn chuyến trước vì cùng lúc ông có
mặt tại Hoa Kỳ, một đoàn kịch nói từ Hà Nội đem vở “Hồn Trương Ba da hàng thịt”
của Lưu Quang Vũ qua diễn tại vài đại học ở Quận Cam, thủ đô của người Việt ở
Hoa Kỳ, mà ngày trình diễn đã có những người Việt biểu tình trước cửa nhà hát.
Họ chống việc giao lưu văn hoá.
Ngày
1.10.1998 Nguyễn Huy Thiệp nói chuyện ở Đại học U.C. Berkeley, miền Bắc
California.
*
Lúc
gần 4 giờ chiều, trước cửa vào tòa nhà nhiều tầng của trung tâm nghiên cứu có
khoảng 30 người cầm bích chương, biểu ngữ đi qua đi lại biểu tình. Họ hô to
những khẩu hiệu đả đảo cộng sản, đả đảo Nguyễn Huy Thiệp.
Lên
tầng 6, phòng hội chưa mở cửa. Nhiều người Việt đã có mặt, cùng dăm bẩy người
Mỹ. Cô thư ký và mấy nhân viên của trung tâm chạy tới chạy lui, vẻ mặt lo lắng
hơn những lần tổ chức nói chuyện khác. Một cô dán lên cửa phòng ba tờ giấy mới
in từ trong máy ra: “No Signs, No Banners, No Photography”. Cấm trương khẩu
hiệu. Cấm mang biểu ngữ. Cấm chụp hình. Nhân viên nhà trường lo sợ những người
biểu tình làm gì mà phải ngăn cấm thế. Hơi quá chăng ở đất Berkeley này?
Hơn
4 giờ một tí. Phòng hội mở cửa. 50 ghế ngồi hết chỗ ngay. Đa số là người Việt,
khoảng 15 người Mỹ. Người đến sau đứng ngồi quanh phòng. Một nhân viên an ninh
có ống nghe bên tai, mặc thường phục, đứng một góc đưa mắt qua lại chăm chú
quan sát khách dự.
Tất
cả chừng 60 người, khoảng một phần ba là sinh viên, còn lại nhiều người đã đi
làm và có quan tâm đến Việt Nam. Già có, trẻ có, có người mới từ Việt Nam qua,
có những em sinh trưởng ở đây.
Nhà
văn Nguyễn Huy Thiệp mặc bộ đồ vét mầu xám đậm trông mới tinh, cà-vạt đốm hoa,
ngồi ở bàn, trên có bình nước và ba cái ly. Phía sau lưng ông, trên bảng đen có
những hàng chữ to viết bằng phấn: No Signs, No Photography, No Recording. Cấm
trương khẩu hiệu, cấm chụp hình, cấm thu hình.
Khai
mạc, giáo sư sử học Peter Zinoman, giám đốc của Indochina Studies Center, quần
áo xuề xoà, giới thiệu tiểu sử nhà văn Nguyễn Huy Thiệp. Giọng nói của ông sang
sảng, gặp chữ Việt ông phát âm nghe rõ giọng Hà Nội là nơi ông đã từng theo học
và cưới một thiếu nữ thủ đô. Giáo sư Zinoman đã dịch ra tiếng Anh truyện ngắn
“Vàng lửa” của Nguyễn Huy Thiệp. Truyện này bị nhà nước coi là nói xấu chế độ,
cùng những dòng văn chương khác như của Dương Thu Hương, Bảo Ninh, Phạm Thị
Hoài.
Nhà
văn Nguyễn Huy Thiệp đăng đàn bằng tiếng Việt, giáo sư Zinoman dịch sang tiếng
Anh, đề tài: “Quan hệ giữa thời thế với văn học”. Ông nhấn mạnh là chỉ nói về
thời thế và số phận người làm văn học tại Việt Nam, không nói về lịch sử.
Ông
nói: “Có thời thế thì cá nhân con người có thể thay đổi lịch sử” rồi nhắc đến
thiền sư Từ Đạo Hạnh qua hai câu thơ:
Có thời có tự mảy may
Không thời cả thế
gian này cũng không.
Ông
đọc thơ “Đánh cờ” của Hồ Chí Minh:
Lỡ bước hai xe đành
bỏ cuộc
Gặp thời một tốt cũng
thành công.
Theo
Nguyễn Huy Thiệp anh hùng tạo thời thế là không có tính hiện thực. Thời thế tạo
anh hùng mới đúng với số phận của nhà văn vì trong một nước nhược tiểu, yếu tố
khách quan là chủ yếu, yếu tố chủ quan chỉ là phù trợ.
Về
văn học hiện đại Việt Nam, Nguyễn Huy Thiệp nói bắt đầu có sau năm 1920, mà đến
90% là về đau khổ do chiến tranh tao loạn gây nên, còn lại 10% về tình yêu, hoà
bình và những khao khát của con người. Những nhà văn viết về tình yêu có Nhất
Linh, Thạch Lam, Nam Cao, nhà thơ Huy Cận, Tế Hanh, Xuân Diệu. Nhưng chất của
văn học Việt Nam hiện đại là chất cay đắng. Nhà văn Việt Nam đi sau thời thế
đến mươi, mười lăm năm. Còn nước Việt Nam đi sau thế giới có đến 50 năm. Đó là
nhận định của Nguyễn Huy Thiệp.
Ông
không coi truyện “Tướng về hưu” là tác phẩm xuất sắc nhất trong số 40 truyện
ngắn và kịch mà ông đã viết về tình yêu, nỗi buồn, khao khát tự do và về bất
lực của con người trước sự ngu dốt. Nhà văn là kẻ mơ mộng giữa thế gian phàm
tục và thời thế phàm tục. Ông lập lại lời một nhà thơ: “Vấp phải đời phàm tục,
chiếc thuyền tình vỡ tan”. Như trong Titanic.
Theo
ông khó khăn của nhà văn là những nguy cơ thất bại. Tác phẩm ra đời, có khen
chê, có người hiểu đúng, sai. Ông nhấn mạnh: “Dù sao trong thâm tâm, tôi muốn
đóng góp tiếng nói hoà bình và nhân đạo với văn học thế giới. Tôi muốn bày tỏ
cảm tình nhân ái của văn học Việt Nam với thế giới. Hãy đến với Việt Nam đi,
hãy sống trong hoàn cảnh, thời thế của tôi thì bạn sẽ hiểu được những điều tôi
viết.”
Kết
luận, Nguyễn Huy Thiệp kể cho người nghe câu chuyện về Ngô Thời Nhậm, một nhà
thơ ở Thế kỷ 19 bị đồng bào mình bắt giam và đánh đau quá mà chỉ nói: “Gặp thời
thế, thế thời phải thế”. Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp không muốn bình luận về câu
nói đó, ông chỉ khẳng định một điều: “Trong thâm tâm, tôi đã và đang chống lại
thời thế”.
*
Sau
đó bước sang phần trao đổi với khán giả.
- Ông nghĩ gì về phim
“Tướng về hưu”?
NHT: Tôi không thích
phim đó lắm.
- Ông khuyên nên đọc
những ai để hiểu hơn về văn học Việt Nam?
NHT: Trước hết phải đọc
những tác phẩm của tôi. Trong nước có Phạm Thị Hoài, Phan Thị Vàng Anh. Hải
ngoại có Lê Minh Hà ở châu Âu, Trần Vũ ở Pháp; Nguyễn Mộng Giác, Nguyễn Xuân
Hoàng ở Mỹ. Các bạn nên đọc thơ Việt Nam.
- “Vàng lửa”, “Kiếm
sắc”, “Nguyễn Thị Lộ” trong đó có nhắc đến những nhân vật lịch sử như Gia Long,
Quang Trung Nguyễn Huệ, Nguyễn Trãi mà theo những điều nhà văn viết ra là những
tài liệu lịch sử do nhà văn sưu tầm được khi sống trên vùng thượng du Việt Bắc.
Tôi không đồng ý với cách dựng nhân vật lịch sử đó. Xin hỏi nhà văn, những
truyện đó là sự thật lịch sử hay hư cấu?
NHT: Đó chỉ là những cảnh
giác của tôi đối với xã hội.
- Ông nói “Tướng về
hưu” không phải là tác phẩm ưng ý nhất, nhưng đó là tác phẩm khiến ông nổi
tiếng. Tại sao vậy?
NHT: “Tướng về hưu” chỉ
là một món ăn đưa ra. Nhưng không phải là món ngon nhất. Tôi muốn viết về tình
yêu như Roméo và Juliette.
- Tôi mới qua Mỹ hơn
một năm. Lúc còn ở trong nước có đọc các tác phẩm của ông. Cùng thời ông có Lưu
Quang Vũ soạn vở kịch “Hồn Trương Ba da hàng thịt” cũng mang tính phản kháng
chế độ. Tại sao Lưu Quang Vũ bị giết cả nhà, còn nhà văn vẫn ung dung. Có phải
cộng sản đưa nhà văn ra để đánh bóng chế độ?
NHT: [Nguyễn Huy Thiệp
chắp hai tay trước miệng, hai ngón trỏ đặt trên mũi, trầm ngâm suy nghĩ có đến
30 giây rồi trả lời]: Tôi không liên quan gì đến Lưu Quang Vũ cả. Mỗi người có
một số phận. Xã hội tự nó như thế, không cần ai làm đẹp, đánh bóng.
-
Ông chịu ảnh hưởng của ai? Có người cho rằng văn ông giống Ma-két.
NHT: Tôi ít được tiếp xúc
với các tác phẩm văn học phương Tây. Tôi chưa đọc Ma-két. Tôi hay đọc văn cổ
điển phương Đông và Việt Nam. Tôi là nhà văn của thời thế. Năm 1986 Việt Nam
bắt đầu đổi mới. Tôi nghĩ đó là một thời thế lớn. Thời nào thì cũng có các nhà
văn của thời đó.
- Nhà văn nói có
những nguy hiểm thì đó là những nguy hiểm gì đối với một nhà văn?
NHT: Khó khăn lắm. Bạn cứ
viết đi rồi biết. Đứng trong sự nguy hiểm về tình cảm, về tài chánh và nguy
hiểm về chính trị nữa. Tôi sợ nhất hiểm hoạ tình cảm và tài chánh. Chỉ hai thứ
đó cũng đã đủ giết một nhà văn Việt Nam rồi.
- Nếu biết nguy hiểm
như thế, tại sao ông chọn làm nhà văn?
NHT: Số phận thôi.
- Chứ không phải vì
danh tiếng sao?
NHT: Không. Danh tiếng là
cho người trẻ thôi. Tôi già rồi. Tôi bước vào văn đàn lúc đó tôi chán đời.
- Khi anh Nguyễn Huy
Thiệp qua đây ba năm trước, tôi có được gặp anh. Khi anh trở về Việt Nam tôi cứ
áy náy là không biết anh có bị làm khó dễ, bị theo dõi hay bị nguy hiểm khi anh
trở về không, anh có thể cho biết.
NHT: Tôi rất mừng và không
ngờ được gặp lại anh Peter Trần Văn Nhơn hôm nay. Ba năm trước anh Nhơn là
người bạn đường đã đưa tôi đi chơi một vòng nước Mỹ trong một tháng. Trong
chuyến đi đó tôi hiểu biết nhiều về các cộng đồng người nói tiếng Tây Ban Nha,
người Do Thái, người da đen sinh sống tại Mỹ. Không có chuyện gì xảy ra cả khi
tôi trở lại Việt Nam. Tôi chỉ buồn thôi. Việt Nam có thể khá hơn rất nhiều nếu
không có quá nhiều nhầm lẫn. Dịp này tôi đến Mỹ cũng là dịp rất tốt đến với cá
nhân tôi. Tôi và đồng bào đang tìm cách cho Việt Nam khá lên. Không có gì khó
khăn đến với tôi. Nhiều khi tôi vốn là người lạc quan.
- Anh qua đây với
tính cách cá nhân hay chính phủ Việt Nam đưa đi?
NHT: Cá nhân chứ.
- Ông nói chống lại
thời thế. Chống như thế nào?
NHT: Chống thời thế cũng
như chống lại số phận của tôi. Số phận con người như một giòng sông. Không đắp
đê tìm cách chống nó thì nó cuốn phăng đi. Chúng ta chống lại nó nhưng vẫn bị
nó cuốn đi.
- Ông có thể nói đến
những lỗi lầm gì Việt Nam phạm phải?
NHT: Tôi không phải là
nhà nghiên cứu. Nhưng chiêm nghiệm từ bản thân và những người Việt Nam khác thì
thấy chúng ta luôn luôn nhầm lẫn trong mọi thứ, trong tình yêu, trong cuộc
sống. Nhiều khi tưởng là tình yêu thì lại không phải tình yêu. Tưởng công việc
phù hợp thì lại không phải.
- Tôi không nói đến
nhầm lẫn của những cá nhân, mà muốn hỏi về những lỗi lầm mà nhà nước Việt Nam
gặp phải?
NHT: Đó là một câu hỏi
rất khó. Tôi không muốn đề cập đến các vấn đề chính trị hoặc xã hội. Nhiều nhà
văn đồng nghiệp với tôi nhầm lẫn về quan niệm xã hội của mình. Tôi cũng vậy. Đi
tìm cái thiện thì gặp cái ác. Tưởng là điều này xấu thì lại là cái hay.
- Ông muốn hậu thế
nhìn ông là người thế nào?
NHT: Một người nông dân
có đầu óc.
- Theo ông văn học
Việt Nam sẽ đi về đâu trong văn đàn thế giới?
NHT: Mọi sự diễn ra một
cách ngẫu nhiên. Mọi sự phụ thuộc vào thời thế.
- Khoảng mười năm
trước đây Tạp chí Cộng sản có viết về những tra tấn trong các nhà tù ở Việt
Nam. So với bây giờ tình trạng có cải tiến hơn không?
NHT: Tôi rất sợ nhà tù. Ở
đâu cũng có trật tự của nó. Chuyện trong tù không phải là thị hiếu của tôi.
- Ông đang thành
công, thế sao lại muốn đi ngược lại số phận của mình?
NHT: Số phận của chúng ta
đều rất xấu. Cô cứ sống đi rồi cô sẽ hiểu điều đó. Cô không hiểu những thê
thảm, đau đớn của một người danh tiếng. Năm hai mươi tuổi tôi có viết một câu
chuyện về một chàng trai trẻ ở Hua Tát, sống cuộc đời tiếng tăm nhưng khi về
già thì nói rằng: sống một cuộc đời bình thường là khó nhất.
- [Một Nam sinh viên
Mỹ biết nói tiếng Việt]: Tôi có mua truyện “Con gái Thủy thần”, ông mới viết
đến truyện thứ hai, vậy bao giờ mới xong?
NHT: Phần kết sẽ hoàn tất
vào năm 2000.
- Ông nghĩ gì về từ
ngày có chính sách đổi mới tới giờ?
NHT: Những năm đầu rất
thú vị. Có nhiều cơ hội tốt. Gần đây khi có khủng hoảng kinh tế Á châu thì có
những khó khăn với các nhà văn Việt Nam. Riêng tôi năm năm đầu viết nhiều. Sau
đó không viết được. Gần đây lại viết nhiều. Tôi đang tìm cách vượt lên như Việt
Nam đang tìm cách vượt qua khó khăn.
- Ông nói nước Việt
Nam đi sau thế giới 50 năm. Vậy Việt Nam cần làm gì và cộng đồng thế giới cần
làm gì?
NHT: [Trầm ngâm suy nghĩ
một lát]: Có lẽ phải là văn hoá. Không phải là kinh tế. Việt Nam cần cả một
cộng đồng nhân hậu, lương thiện. Nhưng đấy là một mơ mộng ảo tưởng.
- Trong “Tướng về hưu”
có nhân vật Kim Chi là cô gái đẹp mà lấy anh chồng tên Tuân chẳng ra gì, như
là: hoa nhài cắm bãi cứt trâu. Đó có phải là điển hình về phụ nữ Việt?
NHT: Không. Kim Chi không
phải là điển hình. Có nhiều người đàn bà Việt Nam cũng lấy chồng không ra gì.
Nhưng vai trò của người đàn bà Việt Nam bây giờ tốt hơn so với thời trước.
Trong hai mươi năm gần đây, phụ nữ Việt Nam được đi học, có kiến thức, được
chồng kính nể hơn.
- Tôi không hiểu biết
nhiều về chính sách đổi mới. Tôi hỏi đơn giản và cũng muốn ông trả lời đơn giản
là có tự do phát biểu ý kiến ở Việt Nam không?
NHT: Có nhiều hơn so với
trước.
- Ông viết nhắm vào
giới độc giả nào?
NHT: Tôi luôn viết vì ai
đó. Cô cứ thử viết đi. Viết vì ai đó mới là điều khó nhất.
- Ông nói trong cái
tốt có cái xấu, trong thiện có ác. Vậy làm sao chúng tôi có thể phân biệt được
tốt xấu, thiện ác?
NHT: Trong cái hay có cái
dở, trong thiện có ác. Điều ấy là sự thực đấy. Nếu nghiên cứu về đạo Phật, vào
các ngôi chùa thì có ông Thiện một bên, ông Ác một bên, tượng Phật nằm giữa.
Con người luôn luôn cổ võ cho điều thiện. Nhưng ác, xấu vẫn sờ sờ ra đó. Con
người cứ tránh nó thôi. Còn làm sao để biết thiện, các sách giáo khoa, các giáo
sư đại học ở đây sẽ hướng dẫn. Cô đừng lo.
Đã
90 phút trôi qua. Như thời biểu đã định nên giáo sư Zinoman chấm dứt chương
trình ở đây.
Phần
nêu câu hỏi đã diễn ra có đôi lúc gay gắt, ngôn từ hỏi có lúc nặng nề, nhưng
nhà văn Nguyễn Huy Thiệp đã trả lời khéo, có khi pha chút vui tươi và nhiều khi
rất triết lí. Trong phần này chị Nguyễn Nguyệt Cầm, tức bà Zinoman, giúp thông
dịch rất hay.
*
Sau
đó là phần chiêu đãi với rượu vang, phô-ma và bánh qui. Nhiều người vây quanh
nhà văn Nguyễn Huy Thiệp, xin chữ ký trên sách và hỏi thêm nhiều câu hỏi nữa.
- “Tướng về hưu” đưa
ra hình ảnh một viên tướng, sau bao nhiêu năm chiến đấu, nay trở về với xã hội
phải chứng kiến bao điều xấu, bao tệ nạn xã hội và cuối cùng ông đi tìm cái
chết. So với mười năm trước khi “Tướng về hưu” ra đời, tình trạng xã hội Việt
Nam bây giờ xấu hơn lúc đó, giống vậy hay khá hơn?
NHT: Tệ hơn trước. Có thể
là vì trước đó cũng có những tệ nạn xã hội mà đã được che dấu đi.
- Anh viết văn, Dương
Thu Hương cũng là người viết văn, thế sao bà ấy bị theo dõi, rắc rối. Giữa anh
và Dương Thu Hương có gì khác biệt?
NHT: Dương Thu Hương là
người can đảm hơn tôi. Bà ấy có tham vọng chính trị. Tôi không can đảm bằng bà
ấy nhưng có thể tôi khôn hơn bà ấy.
- Ông có được tự do
sáng tác không?
NHT: Lúc trước có khó
khăn. Mấy năm trước công an đã vào nhà tịch thu một số bản thảo.
- Trong “Vàng và lửa”
ông viết về Gia Long và đưa ra giả thuyết để người đọc chọn, nhìn từ quan điểm
nông dân, ông có muốn người ngoại quốc đến Việt Nam?
NHT: Muốn chứ. Họ mang
văn minh vào Việt Nam.
*
Sang
ngày 2.10 có giờ phê bình những tác phẩm của Nguyễn Huy Thiệp và thảo luận về
sinh hoạt văn học trong nước với giáo sư Peter Zinoman, nhà báo Robert Templer,
nhà văn Nguyễn Quí Đức và bà Mariam Beevi.
Cũng
có khoảng 60 người tham dự trong một phòng học trên lầu 1 của Barrows Hall
trong khuôn viên Đại học Berkeley. Bên ngoài có nhiều người biểu tình, chừng
50, đông hơn hôm qua và cũng hô nhiều khẩu hiệu. Các cửa sổ phòng học đã đóng
lại, nhưng âm thanh vẫn lọt vào. Bên trong không khí trở nên nóng, ngột ngạt.
Trong
khi giáo sư Zinoman phân tích cách dùng nhân vật lịch sử như Quang Trung, Gia
Long, như Nguyễn Thái Học và ngôn ngữ của Nguyễn Huy Thiệp để ám chỉ chế độ và
đã bị cán bộ văn hoá của đảng gay gắt chỉ trích, giọng nói của giáo sư đã lớn,
nhưng cùng lúc những khẩu hiệu do đoàn người biểu tình hô to, lập đi lập lại
cũng ùa vào phòng: “Đả đảo tên bồi bút
Nguyễn Huy Thiệp. Đả đảo tên bồi bút Nguyễn Huy Thiệp”.
Nhà
văn Nguyễn Huy Thiệp ngồi trên bàn cùng các diễn giả, bên cạnh có người thông
dịch. Ông nghe thấy hết mọi thứ.
Trong
buổi nói chuyện hôm qua, nhà văn Nguyễn Huy Thiệp có nói: “Tác phẩm ra đời có
khen chê, có người hiểu đúng, sai”. Nhìn sự việc mới thấy cái khổ đau của người
có tiếng như ông.
[ảnh
trong bài của tác giả]
©
1998 Buivanphu
Nguồn: Thời Báo (San Jose,
California) 03.10.1998
Hình
ảnh :
https://www.facebook.com/photo/?fbid=4170091406334836&set=pcb.4170091549668155
https://www.facebook.com/photo/?fbid=4170091463001497&set=pcb.4170091549668155
https://www.facebook.com/photo/?fbid=4170091369668173&set=pcb.4170091549668155
No comments:
Post a Comment