Tranh
luận tổng thống Mỹ: Tranh luận hay gameshow?
Y Chan - Luật
Khoa
23/10/2020
https://www.luatkhoa.org/2020/10/tranh-luan-tong-thong-my-tranh-luan-hay-gameshow/
Cuộc tranh luận thứ hai,
cũng là cuộc tranh luận cuối cùng giữa hai ứng cử viên tổng thống Donald Trump
và Joe Biden đã khép lại với một không khí văn minh, bớt thù địch và đỡ hỗn loạn
hơn nhiều so với cuộc thứ nhất, phần lớn là nhờ vào luật chơi mới (tắt
microphone khi chưa đến lượt) và năng lực kiểm soát tốt của người điều hành
chương trình. Nếu bạn là người xem trực tiếp, hay xem lại trích đoạn cuộc tranh
luận lần thứ nhất hôm 29/9/2020, khả năng cao bạn đã ngỡ ngàng không hiểu chuyện
gì vừa xảy ra.
Bạn không phải người duy
nhất. Tuy nhiên, cũng có nhiều người rất thích thú trước màn tranh luận này. Họ
cảm thấy được giải trí cao độ.
Điều đó không đáng ngạc
nhiên, nếu người ta biết rằng các cuộc “tranh luận” này, ngay từ buổi sơ khai,
đã được thiết kế để giải trí.
Hay chính xác hơn, người
ta đã bưng y nguyên khuôn thức của một gameshow để dựng nên một chương trình giải
trí chính trị cấp cao.
Cuộc tranh luận tổng
thống hôm 29/9 đã tạo ra một cơn lũ ảnh chế trên mạng. Ảnh: AP/Twitter
.
Khi các ứng cử
viên tổng thống chơi gameshow
Giai
đoạn cuối thập niên 1950 tại Mỹ được xem là thời điểm hoàng kim của
các loại gameshow hỏi đáp, hay còn gọi là “quiz shows”, mà các dạng thức tương
tự của nó ngày nay là những chương trình kiểu “Ai là triệu phú”. Các cuộc thi hỏi
đáp giành giải thưởng như vậy chiếm hết sóng giờ vàng trên truyền hình.
Vào năm 1958, một số người
chơi tham gia các gameshow này tiết lộ rằng các cuộc thi đều bị sắp đặt, khi
thì có người được cho sẵn đáp án, lúc lại có kẻ bị gài phải trả lời sai, sao
cho chương trình luôn kịch tính và hấp dẫn.
Sự việc này khiến công
chúng phản ứng dữ dội, đòi phải cải tổ lại các chương trình truyền hình. Một số
ý kiến cho rằng truyền hình nên dành nhiều thời lượng hơn cho các vấn đề công cộng
(public affairs) thay vì chỉ có giải trí.
Frank Stanton, một quan
chức điều hành truyền hình, người từ lâu đã có ý định tổ chức những cuộc tranh
luận chính trị trên truyền hình, lập tức nắm lấy cơ hội và vận động cho sự ra đời
của một chương trình mới.
Nỗ lực của ông thành
công, và cuộc tranh luận đầu tiên trên truyền hình được hai ứng cử viên tổng thống,
Richard Nixon của Đảng Cộng hòa và John F. Kennedy của Đảng Dân chủ, đồng ý
tham gia.
Cuộc tranh luận giữa
hai ứng viên tổng thống Richard Nixon và John F. Kennedy, ngày 21/10/1960. Ãnh:
AP.
Nhưng format chương trình
như thế nào thì chưa được thống nhất. Ý định ban đầu của Stanton là sẽ có một
“ban giám khảo” gồm các phóng viên đưa ra câu hỏi chất vấn những ứng viên.
Nhưng cả hai ứng viên tổng thống đều ngần ngừ không chấp thuận trước ý tưởng mới
này. Điều đó không khó hiểu khi các ứng viên và đảng phái của họ đều không có ý
định “tranh luận” (debate) thật sự cùng nhau. Trong suốt quá trình chuẩn bị, sự
kiện này được gọi một cách chính thức là “chương trình cùng xuất hiện” (joint
appearance series) giữa các ứng viên.
Khi thời gian chuẩn bị gần
đến hạn mà các bên vẫn không thống nhất được thể thức chương trình, mọi người
quyết định lựa chọn an toàn: dùng thể thức gameshow quen thuộc với tất cả.
Nhà đài dùng lại thể thức
cuộc thi xưa nay. Người điều khiển chương trình chỉ cần ra những câu hỏi có sẵn.
Các ứng viên thì trả lời tùy ý mà không cần phải tranh luận theo đúng nghĩa,
cũng không cần trực tiếp đối đầu chất vấn nhau. Mọi người đều vui vẻ. Riêng
khán giả, những ai mong đợi một cuộc tranh luận thật sự về các vấn đề dân sinh
thiết thực thì thất vọng. Thứ họ có được chỉ là một chương trình giải trí chính
trị khác, hay nói như thượng nghị sĩ Mike Mansfield vào thời điểm đó, nó chỉ
hơn chút xíu so với một cuộc thi hoa hậu.
Frank Stanton sau này bày
tỏ sự tiếc nuối, rằng chương trình đã không được thiết kế để cho các ứng cử
viên trực tiếp tranh luận cùng nhau, từ đó làm lộ rõ điểm yếu điểm mạnh trong
luận điểm của các bên. Stanton cho rằng đó là phương thức tốt nhất, ngay cả khi
suy tính đến việc ứng viên thật sự có kỹ năng tranh luận và có ý định tranh luận
văn minh, nghiêm túc hay không. Ông tin “một khi đã là ứng viên tổng thống của
nước Mỹ, bạn sẽ không ứng xử thô lỗ (misbehave) trước hàng triệu người
xem”.
Frank Stanton mất vào năm
2006, 10 năm trước khi Donald Trump đắc cử tổng thống nước Mỹ. Ông đã không có
cơ hội chứng kiến sự xuất hiện của một ứng viên tổng thống trái ngược hoàn toàn
với trí tưởng tượng xưa nay của mình.
.
Có thể biến
gameshow trở lại thành một cuộc tranh luận nghiêm túc?
Sau đúng 60 năm, gameshow
được truyền hình trực tiếp giữa các ứng cử viên tổng thống ở Mỹ vẫn không có
bao nhiêu thay đổi về thể thức.
Dù được gắn mác là “tranh
luận” (debate), những chương trình này chưa bao giờ đạt được yêu cầu tối thiểu
của một cuộc tranh luận thật sự giữa các học sinh trung học.
Các chính trị gia xuất hiện
trên sân khấu để trình diễn nhiều hơn là đốt neuron suy nghĩ, phân tích, lập luận
và trình bày vấn đề. Những người điều hành chương trình, cho dù là các nhà báo
kỳ cựu, vì nhiều áp lực khác nhau từ nhà đài, đảng phái và cả người ủng hộ các ứng
viên, hầu như không bao giờ chất vấn lại những luận điểm của các ứng viên, để
cho họ tự do thao thao bất tuyệt, thậm chí là tha hồ nói nhăng nói cuội.
Kết quả của các cuộc
“tranh luận” như vậy thường nghiêng về phía ai “có vẻ nói hay hơn”, “có vẻ thuyết
phục hơn”, hoặc “trông có phong cách hơn”, hay chỉ đơn giản “nói to hơn”.
Không ngạc nhiên khi sau
cuộc tranh luận thảm họa vào hôm 29/9 giữa Donald Trump và Joe Biden, không ít
người, đặc biệt là những ai ở Việt Nam, Trung Quốc, Đài Loan lẫn Hong Kong, đều
tỏ ra thích thú và có ấn tượng tích cực với Trump hơn là Biden. Họ xem thứ thô
lỗ bốp chát mà Trump trình diễn là “phong thái của kẻ mạnh”, và chê cười cố gắng
kiềm chế của Biden là “yếu ớt”.
Nhưng Trump không phải
tác nhân khiến các cuộc tranh luận chính trị ở Mỹ trở thành một màn tấu hài hỗn
loạn. Ông chỉ là nhân vật khuếch đại vấn đề đã có sẵn từ nhiều thập niên qua.
Nhiều người đã cố gắng chỉ
ra và đề xuất những chỉnh sửa để biến các gameshow chính trị này thật sự trở
thành các cuộc tranh luận có ích cho công chúng.
Trong số những đề xuất có
việc thay
đổi thể thức, bắt các ứng viên phải trực tiếp trả lời chất vấn của một nhóm
chuyên gia (panel of experts) hoặc/ và cho phép họ tham vấn trực tiếp đội ngũ cố
vấn của mình (consult with advisers).
Theo đó, thay vì chỉ đơn
thuần nhận câu hỏi và trả lời theo ý thích, các ứng viên sẽ bị những chuyên gia
trong các lĩnh vực liên quan chất vấn tại chỗ từng luận điểm của mình. Điều này
buộc các ứng viên sẽ phải “làm bài tập” kỹ càng, nghiên cứu vấn đề, suy nghĩ cẩn
thận và cho ra câu trả lời hợp lý nhất.
Nhưng vì các chính trị gia
đa phần đều dựa vào đội ngũ cố vấn của họ, nên một đề xuất khác là cho phép các
cố vấn trực tiếp tham gia trong buổi tranh luận. Những ứng viên sau khi nhận
câu hỏi sẽ có thời gian chuẩn bị và trao đổi với nhóm cố vấn trước khi trình
bày phần trả lời.
Những đề xuất này thực chất
không phải điều mới mẻ gì. Nó là thể thức quá quen thuộc với bất kỳ ai từng
tham gia trong những cuộc tranh luận ở các trường học.
Điều ngạc nhiên duy nhất
nếu có chỉ là vì sao người ta lại đặt ra yêu cầu tư duy nghiêm khắc với những đứa
trẻ, trong khi hỉ hả bỏ qua những trò hề của các chính trị gia muốn lãnh đạo đất
nước.
Nhưng nói người thì lại
phải ngẫm đến ta. Với người dân ở những nước như Việt Nam, ngay cả các trò hề
như trên cũng đã là điều xa xỉ.
Khi nào các quan chức lãnh
đạo xứ Việt mới dám đường hoàng công khai đối diện với người khác để trực tiếp
trả lời những chất vấn của họ?
No comments:
Post a Comment