Sơ lược về hệ thống
cấp bậc ngoại giao của Trung Quốc
Mordechai Chaziza
- The
Diplomat
Nguyễn
Thị Kim Phụng, biên dịch
15/10/2024
https://nghiencuuquocte.org/2024/10/15/so-luoc-ve-he-thong-cap-bac-ngoai-giao-cua-trung-quoc/
Thay vì
theo đuổi các liên minh truyền thống, Trung Quốc đã thiết lập một mạng lưới
quan hệ đối tác chiến lược toàn cầu, sử dụng một hệ thống phân cấp phức tạp.
Chính
sách đối ngoại của Trung Quốc trong thế kỷ 21 đang ngày càng tập trung vào việc
xây dựng quan hệ đối tác toàn cầu và mở rộng lợi ích quốc gia thông qua quan hệ
chiến lược với các quốc gia khác. Những quan hệ này đóng vai trò là công cụ địa
chính trị để tạo ra ảnh hưởng và quyền lực. Khác với các liên minh truyền thống,
thường liên quan đến các hiệp ước quốc phòng chính thức nhắm vào các đối thủ
bên ngoài, Trung Quốc đã thiết lập một mạng lưới quan hệ đối tác chiến lược
toàn cầu.
Những
quan hệ đối tác này đòi hỏi sự hợp tác chính trị linh hoạt dựa trên các quan hệ
chính trị không chính thức. Chúng được xem là dễ thích ứng hơn và tập trung vào
lợi ích nhiều hơn so với các liên minh truyền thống, nhưng cũng có thể khiến
ngoại giao Trung Quốc phải chịu nhiều rủi ro hơn. Bản chất của các quan hệ đối
tác này nằm ở cam kết chung, cùng quản lý các xung đột không thể tránh khỏi, từ
đó cho phép các quốc gia liên quan tiếp tục hợp tác trong các lĩnh vực quan trọng
mà cả hai bên cùng có lợi ích. Cách tiếp cận này cho phép Trung Quốc xây dựng
quan hệ với nhiều quốc gia khác nhau, trong khi vẫn duy trì được sự linh hoạt để
thích ứng với các động lực địa chính trị đang thay đổi và theo đuổi các mục
tiêu chiến lược của mình một cách hiệu quả.
Bài
đang hot
Hệ
thống quan hệ đối tác phân cấp
Trung
Quốc hiện sử dụng một hệ thống mô tả tinh tế để phân loại các quan hệ đối tác
quốc tế của mình, làm nổi bật những điểm khác biệt rất nhỏ trong các quan hệ
ngoại giao. Các thuật ngữ chính bao gồm “mọi hoàn cảnh,” “toàn diện,” “chiến lược,”
và “hướng tới tương lai,” mỗi thuật ngữ lại phản ánh một mức độ hợp tác và cam
kết khác nhau.
Dù
Bắc Kinh chưa bao giờ trình bày rõ ràng hệ thống phân cấp này, nhưng hiện đã có
đủ thông tin để suy ra một cấu trúc chung. Hệ thống này khá linh hoạt, vì các cấp
độ quan hệ đối tác khác nhau chưa được định nghĩa trong các văn bản chính thức.
Tuy nhiên, thông tin từ các quan chức và học giả Trung Quốc, cùng với phân tích
theo ngữ cảnh, cho phép chúng ta có thể hiểu sơ bộ về hệ thống phân cấp, như được
nêu trong hình bên dưới.
Các
cấp bậc quan hệ đối tác của Trung Quốc (từ trên xuống): Quan hệ đối tác trong mọi
hoàn cảnh/ vĩnh viễn, Quan hệ đối tác chiến lược toàn diện, Quan hệ đối tác chiến
lược, Quan hệ đối tác hợp tác toàn diện, Quan hệ đối tác hợp tác thân thiện.
Dù
có phạm vi rộng, hệ thống này không bao gồm mọi quốc gia. Chẳng hạn, Mỹ đang giữ
một vị trí độc nhất trong chiến lược ngoại giao của Trung Quốc, và vẫn nằm
ngoài cấu trúc quan hệ đối tác đã nêu.
Một
khác biệt quan trọng trong ngoại giao đối tác của Trung Quốc nằm ở các quan hệ
đối tác được dán nhãn là “chiến lược” và các quan hệ đối tác không thuộc nhóm
này. Đứng đầu trong hệ thống phân cấp này là các quan hệ đối tác được mô tả là
“mọi hoàn cảnh” hoặc “vĩnh viễn” biểu thị quan hệ đặc biệt chặt chẽ và lâu dài.
Tính đến năm 2019, chỉ có Pakistan được xếp vào nhóm đối tác “mọi hoàn cảnh,”
cho thấy bản chất độc đáo của quan hệ Trung Quốc-Pakistan. Năm 2019, Kazakhstan
được chỉ định là đối tác “vĩnh viễn,” một động thái có lẽ nhằm bảo vệ vị thế độc
quyền của Pakistan với tư cách là đối tác “mọi hoàn cảnh.” Tuy nhiên, kể từ đó
đến nay, Trung Quốc đã mở rộng quan hệ “mọi hoàn cảnh” sang nhiều quốc gia hơn,
bao gồm Belarus vào năm 2022, Venezuela và Ethiopia vào năm 2023, Uzbekistan và
Hungary vào năm 2024, và thậm chí là toàn bộ châu Phi. Điều này báo hiệu một
vòng tròn đồng minh thân cận ngày càng tăng trong khuôn khổ ngoại giao đối tác
của Trung Quốc.
Một
thuật ngữ quan trọng khác là “toàn diện.” Trong khi một số quan hệ đối tác được
xem là “toàn diện” nhưng không phải là “chiến lược,” thì tiến trình chung vẫn
là chuyển từ “chiến lược” sang “chiến lược toàn diện.” “Hợp tác” cũng là một
thuật ngữ thường được sử dụng, đôi khi được gắn với cả quan hệ đối tác chiến lược
lẫn không chiến lược. Các thuật ngữ nhìn chung khá dễ hiểu: “chiến lược” biểu
thị sự hợp tác chặt chẽ, lâu dài, về các vấn đề có tầm quan trọng toàn cầu,
trong khi “toàn diện” biểu thị quan hệ đối tác trải dài trên nhiều lĩnh vực hợp
tác.
Với
42 cách kết hợp những tính từ này, Trung Quốc rõ ràng đang điều chỉnh ngôn ngữ
ngoại giao của mình để phù hợp với các quan hệ cụ thể với từng quốc gia. Ví dụ,
quan hệ với Anh được đặt một cái tên độc đáo là “Quan hệ đối tác chiến lược
toàn diện toàn cầu trong thế kỷ 21,” trong khi Israel được chỉ định là có “Quan
hệ đối tác toàn diện sáng tạo.”
Các
cụm từ “cộng đồng chung vận mệnh” và “Kỷ nguyên mới” cũng trở thành những khái
niệm then chốt trong ngoại giao Trung Quốc dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình. Những
thuật ngữ này phản ánh sự liên kết chiến lược của Trung Quốc đối với những
thách thức toàn cầu cụ thể, đặc biệt là Mỹ. Bắc Kinh đã triển khai một cách chiến
lược những cụm từ này trong quan hệ với từng quốc gia để nâng cao giá trị ngoại
giao của họ.
Khái
niệm “cộng đồng chung vận mệnh” là trọng tâm của “Tư tưởng Ngoại giao Tập Cận
Bình,” khái niệm tóm lược tầm nhìn chính sách đối ngoại của Trung Quốc trong “Kỷ
nguyên mới.” Từ năm 2017, đã xuất hiện nhiều bản dịch khác nhau của khái niệm
này, chẳng hạn như “cộng đồng chung vận mệnh,” “cộng đồng chung vận mệnh vì
nhân loại” và “cộng đồng chung tương lai.” Cuối cùng, thuật ngữ “cộng đồng
chung vận mệnh” đã chính thức được thông qua để tránh những liên tưởng tiêu cực
và đưa ra một câu chuyện dễ chấp nhận hơn trên toàn cầu. Thuật ngữ này miêu tả
một tầm nhìn về sự kết nối toàn cầu, khi tất cả các quốc gia cùng tồn tại hòa
thuận trong một “ngôi làng toàn cầu” do Trung Quốc lãnh đạo, và nhân loại đoàn
kết như một gia đình lớn.
Đến
năm 2023, Trung Quốc đã ký các thỏa thuận song phương “cộng đồng chung tương
lai” với ít nhất 22 quốc gia, trong khi một số quốc gia khác đã thừa nhận khái
niệm này mà không có cam kết chính thức. “Cộng đồng chung tương lai” không phải
là một cấp độ quan hệ đối tác riêng biệt mà là một dấu hiệu bổ sung cho sự liên
kết về mặt ý thức hệ với tham vọng toàn cầu của Bắc Kinh, và là tín hiệu cho thấy
một quan hệ tích cực, lâu dài.
Tương
tự, “Kỷ nguyên mới,” thuật ngữ được đưa vào điều lệ Đảng Cộng sản Trung Quốc từ
năm 2017, thể hiện niềm tin rằng cán cân quyền lực toàn cầu đang chuyển dịch
theo hướng có lợi cho Trung Quốc. Các quốc gia được gọi là đối tác “Kỷ nguyên mới”
được cho là có liên kết chặt chẽ hơn với các mục tiêu địa chính trị rộng lớn
hơn của Bắc Kinh, bao gồm cả việc chống lại sự thống trị của Mỹ.
Cả
hai cụm từ này đều làm phức tạp thêm hệ thống cấp bậc ngoại giao của Trung Quốc,
nhấn mạnh sự liên kết về mặt ý thức hệ và hợp tác lâu dài. Khi Trung Quốc phải
đối mặt với những thách thức kinh tế và căng thẳng gia tăng với phương Tây, nhất
là trong bối cảnh cạnh tranh giữa các cường quốc với Mỹ, Trung Quốc đã ngày
càng tìm cách tạo dựng liên minh ở phương Nam toàn cầu bằng cách sử dụng các
câu chuyện ngoại giao này.
Cộng
đồng chung tương lai và Kỷ nguyên mới ở Châu Phi và Trung Đông
Tại
Hội nghị thượng đỉnh Diễn đàn hợp tác Trung Quốc-Châu Phi năm 2024, Trung Quốc
đã thiết lập hoặc tăng cường quan hệ đối tác chiến lược với 30 quốc gia Châu
Phi. Đặc điểm chung của quan hệ Châu Phi-Trung Quốc đã được nâng lên thành “cộng
đồng mọi hoàn cảnh với tương lai chung cho kỷ nguyên mới.” Bước tiến này – từ một
loại quan hệ đối tác mới, thành quan hệ đối tác hợp tác chiến lược toàn diện,
và giờ là cộng đồng mọi hoàn cảnh – cho thấy quan hệ Châu Phi-Trung Quốc đã trở
nên sâu sắc hơn, mang lại sự rõ ràng và thực chất hơn cho quan hệ của họ.
Trong
bối cảnh cạnh tranh giữa các cường quốc giữa Trung Quốc và Mỹ, bước tiến này
đánh dấu một cột mốc mới trong bối cảnh toàn cầu đang thay đổi. Khi ảnh hưởng của
Mỹ và phương Tây tại Châu Phi suy giảm, Trung Quốc đã nắm bắt cơ hội để mở rộng
sự hiện diện của mình trên lục địa này. Ảnh hưởng ngày càng tăng của Bắc Kinh tại
Châu Phi có tiềm năng định hình lại đáng kể cán cân quyền lực toàn cầu, thách
thức sự thống trị của phương Tây. Sự thay đổi này có thể làm suy yếu bá quyền
toàn cầu của Mỹ và đe dọa các lợi ích chiến lược của nước này, trong khi xác lập
Trung Quốc là một nhân tố chủ chốt trong việc định hình sự phát triển tương lai
của Châu Phi.
Tại
Trung Đông, Trung Quốc đã mở rộng dấu ấn của mình thông qua các sáng kiến ngoại
giao, năng lượng, thương mại, đầu tư, và cơ sở hạ tầng, nâng cao vị thế của
mình trong địa chính trị khu vực. Tuy nhiên, bất chấp ảnh hưởng ngày càng tăng
của họ, sự phụ thuộc lẫn nhau của Trung Quốc với các quốc gia Trung Đông cho thấy
vẫn còn những hạn chế có thể làm giảm khả năng thể hiện sức mạnh của nước này.
Những hạn chế này bao gồm sự phụ thuộc lẫn nhau, động lực khu vực, quyền lực cứng
hạn chế, các ưu tiên trong nước, địa lý và quyền tự chủ của các quốc gia Trung
Đông, tất cả đều tác động đến mức độ ảnh hưởng của Trung Quốc trong khu vực.
Trong
một khu vực cạnh tranh do Washington thống trị, Bắc Kinh đã phải tìm cách xây dựng
sự hiện diện trong khu vực mà không gây mất lòng Mỹ hoặc bất kỳ quốc gia Trung
Đông nào, đồng thời theo đuổi các lợi ích địa chính trị của mình, ngay cả khi
chiếc ô an ninh của Mỹ cung cấp một lối vào chi phí thấp vào khu vực. Quan hệ đối
tác của Trung Quốc với các quốc gia Trung Đông nhìn chung gồm ba loại quan hệ đối
tác chính: quan hệ đối tác chiến lược toàn diện (Ai Cập, Ả Rập Saudi, Iran,
UAE, và Bahrain), quan hệ đối tác chiến lược (Thổ Nhĩ Kỳ, Jordan, Qatar, Iraq,
Oman, Kuwait, Syria, và Palestine) và quan hệ đối tác toàn diện sáng tạo
(Israel). Thông qua các quan hệ đối tác chiến lược thường được thành lập trên
cơ sở lợi ích kinh tế, Trung Quốc đã theo đuổi các lợi ích địa chính trị Trung
Đông của mình theo hướng song phương, mà không áp dụng các mục tiêu toàn khu vực
hoặc đa phương. Kết quả là, mạng lưới quan hệ đối tác của Trung Quốc trong khu
vực đã không ngừng phát triển đa dạng và mở rộng hơn, phản ánh ảnh hưởng ngày
càng tăng và khả năng thích ứng chiến lược của nước này.
Trong
những năm gần đây, quan hệ Ả Rập-Trung Quốc trong “Kỷ nguyên mới” đã chứng minh
sức sống đáng kể và khả năng tiến triển bền vững, góp phần xây dựng cộng đồng Ả
Rập-Trung Quốc cùng chung tương lai. Năm 2004, Trung Quốc thành lập Diễn đàn Hợp
tác Trung Quốc-Các quốc gia Ả Rập (CASCF) để tăng cường quan hệ với các quốc
gia Ả Rập. Tại trong cuộc họp cấp bộ trưởng lần thứ sáu của CASCF năm 2014, Tập
Cận Bình đã đưa ra ý tưởng xây dựng cộng đồng Trung Quốc-Ả Rập có chung lợi ích
và chung tương lai. Năm 2018, trong cuộc họp bộ trưởng lần thứ tám của CASCF, Tập
tiếp tục phác thảo một quan hệ đối tác chiến lược tập trung vào hợp tác toàn diện,
phát triển chung, và tầm nhìn hướng tới tương lai cho quan hệ Ả Rập-Trung Quốc.
Đây là bước tiến quan trọng hướng tới việc thành lập “cộng đồng Trung Quốc-Ả Rập
chung tương lai.”
Đến
năm 2020, trong cuộc họp bộ trưởng lần thứ chín của CASCF, Trung Quốc và các quốc
gia Ả Rập đã đạt được sự đồng thuận tích cực để đưa khái niệm “cùng nhau xây dựng
một cộng đồng Trung Quốc-Ả Rập chung tương lai trong kỷ nguyên mới.” Năm 2022,
Tập đến tham dự Hội nghị thượng đỉnh Trung Quốc-Các quốc gia Ả Rập và Hội nghị
thượng đỉnh Hội đồng Hợp tác Trung Quốc-Vùng Vịnh lần thứ nhất, nhấn mạnh nhu cầu
“phát huy tinh thần hữu nghị Trung Quốc-Ả Rập,” kêu gọi tăng cường đoàn kết và
hợp tác để thúc đẩy một cộng đồng Trung Quốc-Ả Rập chặt chẽ hơn với tương lai
chung.
Kết
luận
Khái
niệm ngoại giao của Trung Quốc về “cộng đồng chung vận mệnh” đã trở thành một
khía cạnh then chốt trong chính sách đối ngoại của nước này trong những năm gần
đây. Khái niệm này thúc đẩy phát triển hòa bình, hợp tác toàn cầu, và lợi ích
chung giữa các quốc gia, được thể hiện trong các dự án quan trọng như Sáng kiến
Vành đai và Con đường, Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng Châu Á, Sáng kiến Phát
triển Toàn cầu, Sáng kiến An ninh Toàn cầu, và Sáng kiến Văn minh Toàn cầu.
Nhìn
chung, những nỗ lực này nhằm mục đích tăng cường kết nối, thúc đẩy an ninh
chung, và thúc đẩy hợp tác kinh tế giữa các khu vực khác nhau. Khái niệm “cộng
đồng chung tương lai” phản ánh chiến lược rộng hơn của Trung Quốc nhằm tạo ra một
môi trường quốc tế thuận lợi để hỗ trợ cho mục tiêu hiện đại hóa trong nước và
phục hưng sức mạnh dân tộc, trong khi điều hướng giữa bối cảnh phức tạp của địa
chính trị hiện tại.
-------------------
Tiến
sĩ Mordechai Chaziza là giảng viên cấp cao tại Khoa Chính trị và Quản trị và
Khoa Nghiên cứu Đa ngành về Khoa học Xã hội tại Viện Học thuật Ashkelon, Israel
và là nghiên cứu viên tại Khoa Nghiên cứu Châu Á, Đại học Haifa, chuyên về quan
hệ đối ngoại và chiến lược của Trung Quốc.
Nguồn: Mordechai Chaziza, “The
Rise of the ‘Community With a Shared Future’: China’s Foreign Policy Hierarchy,” The
Diplomat, 05/05/2023
No comments:
Post a Comment