Trung
Quốc: Khi cơ sở hạ tầng quy mô quá khổ đè nặng lên kinh tế
Thùy Dương - RFI
Đăng ngày: 20/10/2023 - 11:31
Ngày 18/10/2023, nhân Diễn đàn kỷ niệm 10 năm khởi
xướng dự án Những con đường tơ lụa mới diễn ra tại Bắc Kinh, chủ tịch Trung Quốc
Tập Cận Bình thông báo đầu tư thêm 100 tỉ đô la vào dự án khổng lồ này. Nhưng
trong khi đó, Cơ quan thống kê quốc gia Trung Quốc thông báo GDP quý 3/2023 chỉ
tăng 4,9% so với cùng kỳ năm ngoái, và thấp hơn mức tăng 5,5% trong quý 2/2023.
Những dự án bất động sản
của Evergrande tại Bắc Kinh, Trung Quốc. Ảnh chụp ngày 15/09/2021. AP -
Andy Wong
Mức tăng trưởng trong lĩnh vực bất động sản, cơ sở hạ tầng giao thông,
các cấu trúc công nghiệp, vốn là cột trụ tăng trưởng và thường được thúc đẩy nhờ
đầu tư công, cũng có dấu hiệu giảm nhẹ. Đặc biệt, đầu tư vào bất động sản trong
9 tháng đầu năm 2023 đã giảm 9,1% so với cùng kỳ năm ngoái.
Theo nhà nghiên cứu về Trung Quốc, Pierre-Antoine Donnet, trong hơn hai
thập niên, say sưa với tốc độ tăng trưởng theo cấp số nhân, Trung Quốc đã đầu
tư những khoản tiền khổng lồ vào các dự án cơ sở hạ tầng thường là vô dụng, khiến
tình trạng nợ nần bùng nổ nghiêm trọng và giờ đây đè nặng lên kinh tế của đất
nước. Các tỉnh của Trung Quốc đã tự do vay mượn tiền để đầu tư vào hàng ngàn dự
án xây dựng hạ tầng như sân bay, đường cao tốc, cầu treo, và đặc biệt là các
khu nhà ở. Lĩnh vực bất động sản của Trung Quốc hiện đang gặp nhiều khó khăn
trong khi các tòa nhà chung cư thì trống rỗng, không người ở.
Trong bài viết « Trung Quốc : bằng cách nào ảo tưởng
điên rồ về sự vĩ đại đẩy kinh tế vào cảnh sụp đổ » đăng trên
trang mạng nghiên cứu về châu Á Asislyst, Pierre-Antoine Donnet trích dẫn một cựu
quan chức chế độ Trung Quốc, theo đó tính đến cuối năm ngoái có 648 triệu m2 nhà
ở chưa bán được, tương đương với 7,2 triệu căn hộ. Con số nhà ở bị bỏ trống mà
các chuyên gia đưa ra rất khác nhau, và theo con số cao nhất thì số nhà đó đủ
cho... 3 tỷ người ở. Ngày 25/09/2023, Reuters trích dẫn ông He Keng, 81 tuổi, cựu
phó giám đốc Cơ quan Thống kê Quốc gia Trung Quốc ước tính số nhà bỏ trống đủ
cho 1,4 tỷ người ở. Nhưng đó là chưa kể đến các khu chung cư đã được bán, nhưng
việc xây dựng chưa hoàn tất vì các công ty bất động sản gặp khó khăn tài chính.
Trên mạng xã hội Trung Quốc đã lan truyền nhiều phản ánh của những chủ
sở hữu nhà mới, khi chuyển đến ở thì không có nước sinh hoạt, không có điện.
Chung cư giống như những tòa nhà ma. Tuy nhiên, theo lệ thường, các thông tin
này đã nhanh chóng bị cơ quan kiểm duyệt xóa bỏ chỉ sau vài phút. Về mặt chính
thức, chính quyền Trung Quốc vẫn đánh giá là thị trường địa ốc có khả năng chống
đỡ được cú sốc. Bộ Ngoại Giao Trung Quốc thì khẳng định đó không phải là vấn đề
có thể khiến kinh tế Trung Quốc sụp đổ.
Nhờ sự tăng trưởng kinh tế đáng kinh ngạc kể từ cuối những năm 1970,
người dân Trung Quốc đã chứng kiến một bước tiến thực sự trong cuộc sống hàng
ngày và họ có quyền chính đáng tự hào về điều đó. Những cải cách cũng tạo ra một
tầng lớp trung lưu và đưa Trung Quốc vào thời hưng thịnh chưa từng có. Tuy
nhiên, niềm hân hoan chung về sự giàu có của đất nước đã tạo ra một làn sóng lạc
quan quá mức và hậu quả là việc xây dựng quá đáng, không phù hợp với thực tế.
Nhiều nạn nhân là người cao tuổi
Pierre-Antoine Donnet cho rằng ảo tưởng điên rồ về một sự vĩ đại đã tạo
ra hàng ngàn công trình nghệ thuật vô dụng và hàng triệu ngôi nhà không có người
ở. Theo một ước tính hồi năm 2018 của chính quyền Trung Quốc, 1/5 số căn hộ tại
các vùng đô thị bị bỏ trống và ít nhất 130 triệu căn nhà được các công ty bất động
sản rao bán cho đến nay vẫn chưa tìm được người mua.
Thảm họa này không hề nhỏ, bởi vì chỉ riêng bất động sản đã chiếm tới
25-30% GDP của Trung Quốc, vì thế mà lĩnh vực này đè nặng lên tăng trưởng kinh
tế của nước này, hiện đang ở mức thấp chưa từng thấy kể từ công cuộc cải tổ
kinh tế hồi năm 1978, và ảnh hưởng đến hàng trăm ngàn người có tiền tiết kiệm,
thường là người cao tuổi. Họ bị thuyết phục là đầu cơ bất động sản sẽ mang lại
lợi nhuận lớn, nên dồn hết tiền tiết kiệm, vốn dĩ là tiền phòng thân khi về
già, vào mua nhà.
Vào năm 2021, khi tập đoàn bất động sản Evergrande thừa nhận không có
khả năng thanh toán nợ đáo hạn, vài trăm khách hàng đã tập trung suốt nhiều
ngày trước trụ sở chính của hãng ở Thâm Quyến và đòi được trả lại tiền, nhưng
đã bị công an giải tán thô bạo. Họ hầu hết là con cái của những người già có tiền
gửi tiết kiệm bị dụ dỗ mua nhà và nay thì mất trắng. Khi khủng hoảng nổ ra vào
năm 2021, tập đoàn bất động sản Evergrande có 1,5 triệu căn hộ chưa xây dựng
còn dang dở.
Đối với Lý Đạo Quỳ (Li Daokui), một nhà kinh tế từng là cố vấn cho Ngân
hàng Trung ương Trung Quốc, được trang web Passe-Muraille trích dẫn hôm
27/09, « thị trường bất động sản có thể mất ít nhất một năm mới hồi
phục ». Ông nhấn mạnh chính quyền phải cho các chủ đầu tư vay nhiều
hơn để hạn chế rủi ro thị trường sụp đổ. Theo Bloomberg, khoản tiền vay giai đoạn
tháng 04- 08/2023 vẫn tiếp tục giảm khoảng 25% so với năm ngoái. Nhà kinh tế
này nhấn mạnh là để hồi phục, thị trường bất động sản cần được bơm thanh khoản
khẩn cấp khoảng 13 tỷ euro.
Chính quyền Trung Quốc thận trọng không công bố số nợ của các tỉnh và
các cơ quan tài chính trung gian (LGFV), vốn chuyên trách các khoản vay trên thị
trường tài chính, đặc biệt là trái phiếu, tạo thành các khoản nợ ngoại bảng
không xuất hiện trong các bảng cân đối kế toán công. Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế ước
tính những khoản nợ « ẩn » này lên tới 8,3 ngàn tỷ đô la trong năm
2022 (khoảng 48% GDP). Trên thực tế, đây là vấn đề hiển nhiên ai cũng biết
nhưng không nói ra, để tránh tạo tình huống khó xử. Lợi nhuận trung bình của
tài sản được đảm bảo bởi các trái phiếu này đã trở nên rất thấp, nên với sức ảnh
hưởng và liên quan đến các tác nhân kinh tế khác nhau, các cơ quan tài chính
trung gian LGFV là mối nguy cơ lớn đối với sự ổn định tài chính ở Trung Quốc.
Tuy nhiên, theo Hồ Gia Âm (Hu Jiayin), phó giáo sư kinh tế tại Trường
Phát triển Quốc gia (NSD) thuộc Đại học Bắc Kinh, được Nikkei Asia trích dẫn,
khoản nợ tích lũy của riêng các cơ quan tài chính địa phương nói trên đã tăng bùng
nổ lên tới 54,6 ngàn tỷ Nhân Dân Tệ (7.000 tỷ euro) vào cuối năm 2022, so với
32.600 tỷ Nhân Dân Tệ (4.235 tỷ euro) 4 năm trước đó. Theo số liệu chính thức,
đến cuối tháng 06/2023 khoản nợ của của các địa phương lên tới 38.000 tỷ Nhân
Dân Tệ (4.930 tỷ euro). Con số thực về khoản nợ của Trung Quốc được giữ bí mật,
không minh bạch, nên càng làm gia tăng sự ngờ vực của các định chế tài chính lớn
của nước ngoài đối với Trung Quốc.
Theo tính toán các nhà kinh tế của ngân hàng Mỹ JPMorgan Chase công bố
hồi tháng 08/2023, tổng nợ của Trung Quốc, kể cả nợ của các tổ chức tư nhân và
nợ của chính phủ trung ương, chiếm tới 282% GDP toàn quốc, so với mức trung
bình 256% ở các nước công nghiệp phát triển và 257% của Mỹ. Điều đáng nói hơn
là tốc độ nợ tăng so với tầm vóc thực của nền kinh tế Trung Quốc đã lên mức rất
cao trong những năm gần đây. Nợ của Trung Quốc đã tăng hơn gấp đôi sau 15 năm,
cao hơn nhiều so với Mỹ hoặc Nhật Bản, hai nước vốn nổi tiếng là có mức nợ cao.
Các tính toán khác của Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS) có trụ sở tại
Basel, Thụy Sỹ, cho thấy tổng nợ chính quyền trung ương và địa phương của Trung
Quốc thực tế lên tới gần 300% GDP trong năm 2022, so với tỷ lệ dưới 200% hồi
năm 2012. Tình hình nghiêm trọng đến mức các thành phố miền nam hồi năm
2021-2022 đã phải đặt thuốc nổ phá hàng chục tòa nhà chưa hoàn thiện bị bỏ
hoang. Tuy nhiên các video quay cảnh cho nổ các tòa nhà đã bị gỡ bỏ.
Giao thông : Kỳ tích gây tốn kém
Sự quản lý yếu kém cũng ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực kinh tế khác tại
Trung Quốc. Giao thông là một ví dụ. Trong vòng chưa đến 20 năm, Trung Quốc đã
xây dựng hơn 42.000 km đường tàu lửa cao tốc cực kỳ hiện đại, một số tuyến tàu
đạt vận tốc trên 360 km/h và kết nối hầu hết các thành phố lớn ở miền đông
Trung Quốc (Trong vòng hơn 30 năm, Pháp chỉ xây được bằng 1/10 Trung Quốc).
Thế nhưng, kỳ tích đáng kinh ngạc về xây dựng đường sắt của Trung Quốc
cũng có cái giá phải trả : khoản nợ lớn của công ty đường sắt Trung Quốc,
cũng như sự quá khổ của mạng lưới. Theo truyền thông trong nước, việc xây nhà
ga TGV ở Đan Châu, một thành phố cỡ trung bình ở tỉnh Hải Nam, miền trung, dù
ngốn tới 5,5 tỷ đô la nhưng chưa từng được đưa vào sử dụng vì thiếu hành khách,
nên chính quyền đã phải phá hủy vì nếu cứ duy trì nhà ga thì sẽ gây « tổn
thất lớn ».
Một trong số nhiều ví dụ điển hình được nhà nghiên cứu Pierre-Antoine
Donnet nêu lên là Quý Châu, một trong những tỉnh nghèo nhất, nằm ở miền đông
Trung Quốc, với GDP bình quân đầu người trong năm 2022 là 7.200 đô la. Tỉnh Quý
Châu có hơn 1.700 cây cầu và 11 sân bay, nhiều hơn số sân bay của 4 thành phố lớn
nhất Trung Quốc. Khoản nợ tồn đọng của Quý Châu ước tính lên tới 388 tỷ đô la
vào cuối năm 2022. Chính quyền tỉnh không còn khả năng tự trả lãi một mình, hồi
tháng 04/2023 đã phải nhờ đến sự trợ giúp của trung ương để khôi phục cán cân
tài chính.
Hồi chuông báo động của Tập Cận Bình
Sự quản lý yếu kém gây hậu quả năng nề đối với kinh tế Trung Quốc trong
thời gian dài. Hồi năm 2022, chính Tập Cận Bình đã gióng chuông báo động, tuyên
bố trước các quan chức của đảng rằng mô hình phát triển kinh tế của Trung Quốc
trong những thập niên qua đã đạt đến giới hạn : « Một số người cho
rằng phát triển có nghĩa là đầu tư vào các dự án và đầu tư ngày càng nhiều.
Nhưng quý vị không thể dùng giày kiểu mới để đi theo con đường kiểu cũ ». Đối
với Kenneth Rogoff, giáo sư kinh tế tại Đại học Harvard, Trung Quốc đã tính quá
đà và giờ đây rơi vào một tình cảnh khó xử, bởi một phần lớn cơ sở hạ tầng là
vô dụng nhưng chi phí bảo trì lại tốn kém, và vấn đề chính là Trung Quốc hiện
giờ phải đối mặt với tình trạng lợi nhuận các công trình xây dựng đã giảm.
Một số nhà kinh tế chỉ ra rằng, do chi phí khai thác các cơ sở hạ tầng
quá lớn đã tăng mạnh trong khi lợi nhuận giảm sút, để đạt 1 đô la tăng trưởng
GDP, Trung Quốc hiện phải đầu tư khoảng 9 đô la, so với 5 đô la cách đây 10 năm
và 3 đô la hồi những năm 1990. Các khoản vay mượn thường dựa trên những dự báo
kinh tế quá lạc quan, đến mức các địa phương không có khả năng thanh toán lãi
cho các khoản vay này. Theo Rhodium Group, một công ty phân tích tài chính có
trụ sở tại New York, Mỹ, chỉ khoảng 20% công ty tài chính mà chính quyền
các địa phương ở Trung Quốc vay để tài trợ cho các dự án xây dựng có đủ dự trữ
để đáp ứng các khoản cho vay ngắn hạn, chủ yếu là để trả nợ trái phiếu cho người
dân Trung Quốc và nước ngoài.
Kinh tế Trung Quốc đang đứng trước bài toán khó giải, mắc kẹt giữa các
khoản chi tăng bùng nổ và tiêu dùng hộ gia đình ổn định, nếu không muốn nói là
đã giảm do những bất trắc hiện tại. Thay vì tiêu dùng, người dân có thói quen
tiết kiệm để đề phòng những khó khăn trong tương lai. Theo Ngân hàng Thế giới,
mức tiêu dùng của các hộ gia đình tại Trung Quốc chỉ chiếm khoảng 38% GDP, và
duy trì ở mức không thay đổi so với tỉ lệ 68% ở Mỹ.
Ai cũng biết rằng Tập Cận Bình ưu tiên an ninh và ổn định theo hướng bất
lợi cho nền kinh tế. Các chuyên gia kinh tế Trung Quốc cũng nhấn mạnh đến việc
các cố vấn của ông Tập không muốn áp dụng mô hình tiêu dùng kiểu phương Tây, mà
thích mô hình truyền thống, ưu tiên khu vực công và công nghiệp, nhất là chất
bán dẫn, lĩnh vực mà Trung Quốc đang tụt hậu so với phương Tây, ngoài ra cũng
ưu tiên lĩnh vực trí thông minh nhân tạo.
Khoản nợ ngày càng tăng và tình hình bấp bênh của các chính quyền địa
phương làm suy yếu hệ thống ngân hàng của Trung Quốc. Mùa đông năm 2022, 21
ngân hàng Trung Quốc đã đồng ý gia hạn trả nợ cho chính quyền địa phương miền
tây nam và các cơ quan tài chính trung gian của họ lên thành 20 năm với thời
gian ân hạn nợ gốc 10 năm. Nhưng sự dàn xếp đó, cũng như nhiều thỏa thuận ở các
nơi khác, đã gây thiệt hại cho các ngân hàng này.
Nhà nghiên cứu Pierre-Antoine Donnet kết luận là thời kỳ kiếm tiền dễ
dàng ở Trung Quốc đã kết thúc, thay vào đó là sự khởi đầu một thời kỳ khó khăn.
Sự lạc quan đã nhường chỗ cho sự bi quan. Có sự tương phản rõ rệt giữa cảm giác
hưng phấn và yên tâm là Trung Quốc không thể bị tổn thương kéo dài hơn 30 năm,
khi người dân Trung Quốc đã quen với siêu tăng trưởng mà họ từng nghĩ sẽ là
vĩnh viễn, và cảm giác hoài nghi, ngờ vực của một nước Trung Quốc đang gặp khó
khăn.
--------------------------------
Các nội dung liên quan
TẠP CHÍ KINH TẾ
Trung
Quốc : Từ vỡ bóng địa ốc đến nguy cơ vỡ nợ
TẠP CHÍ KINH TẾ
Trung
Quốc : Khủng hoảng địa ốc bộc lộ những điểm yếu trong mô hình kinh tế
ĐIỂM BÁO
Trung
Quốc : Khủng hoảng địa ốc lan sang khủng hoảng tài chánh
No comments:
Post a Comment