10/10/2023
https://thongluan-rdp.org/di-n-dan/item/30376-tinh-hinh-eo-bi-n-dai-loan
Hiện trạng,
dự báo và những vấn đề đặt ra đối với Việt Nam
Trung Quốc
luôn coi Đài Loan là một phần lãnh thổ không thể tách rời và chưa bao giờ loại
trừ việc sử dụng vũ lực để giành lại quyền kiểm soát đối với hòn đảo. Trong bối
cảnh cuộc chiến Nga – Ukraine kéo dài đã khiến dư luận quốc tế quan tâm, chú ý,
không chỉ bởi tính chất phức tạp trong quan hệ song phương (giữa Nga và
Ukraine) và đa phương (giữa một bên là Nga, Trung Quốc với phía còn lại là Mỹ
và các đồng minh), cùng quy mô lớn của cuộc chiến, mức độ tác động cũng như sự
bất ổn mà cuộc xung đột này gây ra đã lan rộng trên quy mô toàn cầu. Đồng thời,
kết quả của cuộc chiến này cũng liên quan trực tiếp đến định hướng, quyết tâm của
giới lãnh đạo Trung Quốc trong việc có nên phát động một cuộc tấn công đối với
đảo Đài Loan nhằm tái thống nhất vào thời điểm này hay không. Bài viết tập
trung phân tích quan điểm của Mỹ, Trung Quốc về vấn đề Đài Loan ; khả năng và
biện pháp Trung Quốc "thống nhất" vùng lãnh thổ này ; quan hệ Trung –
Mỹ trong vấn đề Đài Loan và những tác động, hàm ý đối với Việt Nam.
dailoan1
Cuộc chiến
tranh Nga – Ukraine vẫn tiếp diễn, chưa có dấu hiệu hòa hoãn, thậm chí ngày
càng leo thang, phức tạp, khó lường, trong bối cảnh thế giới có nhiều thay đổi,
gây ra những lo ngại đối với nhân dân các nước. Trong bối cảnh đó, Trung Quốc
đã tranh thủ thời cơ thúc đẩy tiến trình tăng cường thực lực quân sự, tiến hành
các cuộc tập trận với quy mô và tần suất lớn tại các vùng biển Đông Á, với mục
tiêu chủ yếu là Đài Loan, Biển Đông, Biển Hoa Đông. Ngày 06/7/2023, trong chuyến
thăm trụ sở Chiến khu Miền Đông của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA),
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình yêu cầu quân đội cần nỗ lực tập trung vào các
mục tiêu kỷ niệm 100 năm thành lập PLA và chuẩn bị cho chiến tranh. Ông Tập nhấn
mạnh : quân đội nên "dám chiến đấu, giỏi chiến đấu, kiê n quyết bảo vệ chủ
quyền và an ninh quốc gia…Cần phải đào sâu kế hoạch chiến tranh và chiến đấu… tập
trung vào huấn luyện quân sự cho tác chiến thực tế, và đẩy nhanh việc cải thiện
khả năng giành chiến thắng của chúng ta" [1]. Những tuyên bố cứng rắn của
lãnh đạo Trung Quốc cùng các hoạt động quân sự được PLA triển khai rầm rộ tại
eo biển Đài Loan thời gian qua đã gây quan ngại về một cuộc xung đột tiềm tàng
giữa hai bờ eo biển.
Một
số động thái đáng chú ý gần đây của Mỹ – Trung Quốc tại khu vực eo biển Đài
Loan
Các hoạt động
quân sự mạnh mẽ của Trung Quốc gần đây tại khu vực eo biển Đài Loan đã dẫn đến
nhiều quan ngại của cộng đồng quốc tế, cũng như những suy đoán cho rằng Trung
Quốc đang có những động thái tích cực nhằm chuẩn bị cho một cuộc tấn công bất
ngờ vào hòn đảo. Điều này cũng được nhấn mạnh qua hành động quân sự của các bên
liên quan tại khu vực eo biển Đài Loan, cụ thể :
Về phía
Đài Loan, đầu năm 2023, tướng Khâu Quốc Chính, người đứng đầu
Cơ quan Phòng vệ Đài Loan nhận định "cuộc xung đột Nga-Ukraine đã mang đến những
bài học lớn cho Trung Quốc. Họ chắc chắn sẽ tấn công nhanh chóng" [2].Để chuẩn bị cho điều này, giới chức quân sự Đài Loan đã
có hàng loạt biện pháp và động thái sẵn sàng nhằm chuẩn bị cho các tình huống xấu
nhất có thể xảy ra. Ngày 21/8/2023, lãnh đạo Đài Loan Thái Anh Văn tuyên bố Đài
Loan sẽ tăng tổng ngân sách quân sự trong năm 2023 từ 586,3 tỷ Đài tệ lên mức
606,8 tỷ Đài tệ trong năm 2024, tương đương 2,5% GDP của hòn đảo. Bà Thái nhấn
mạnh, việc tăng ngân sách phản ánh quyết tâm tăng cường khả năng "phòng vệ"
của Đài Loan trong lúc tiếp tục tìm kiếm "sự hỗ trợ quốc tế" [3].
Ngày
07/8/2023, Đài Loan đã quyết định tăng gấp đôi lực lượng bảo vệ yếu nhân ở Đài
Bắc để đề phòng Trung Quốc thực hiện "những hành động cực đoan" nhằm
vô hiệu hóa giới lãnh đạo của hòn đảo. Các lực lượng này sẽ đóng vai trò chủ chốt
khi xảy ra "chiến tranh đô thị" [4], trong một kịch bản hòn đảo xảy
ra xung đột quân sự để ngăn ngừa khả năng quân đội Trung Quốc có thể đổ bộ đường
không xuống Đài Bắc, tập kích bất ngờ vào các cơ quan đầu não và làm tê liệt hoạt
động chỉ huy, kiểm soát của hòn đảo, qua đó làm mất hiệu quả chiến đấu phòng thủ
của lực lượng vũ trang Đài Loan. 5.000 cảnh sát quân sự sẽ được triển khai ở
Đài Bắc từ tháng 01/2024, các tiểu đoàn cảnh sát quân s ự này có trách nhiệm bảo
vệ Văn phòng Tổng thống và các cơ quan chính trị quan trọng khác ở Đài Bắc. Với
sự điều động tăng cường trên, đến tháng 01/2024 sẽ có tổng cộng 10.000 cảnh sát
quân sự hiện diện tại Đài Bắc [5]. Hiện nay, trên toàn đảo Đài Loan có 05 tiểu
đoàn cảnh sát quân sự chuyên trách bảo vệ các văn phòng, địa điểm cư trú của
lãnh đạo Đài Loan cùng các lãnh đạo cấp cao khác. Lực lượng này cũng bao gồm một
tiểu đoàn thiết giáp và một tiểu đoàn pháo binh. Quân đội Đài Loan cũng đang
tính đến việc thành lập tiểu đoàn quân cảnh thứ sáu đóng tại phía nam Đài Bắc.
Trước đó,
ngày 26/7/2023, ngày thứ ba của cuộc tập trận Hán Quang lần thứ 39 (từ
24-28/7/2023), lần đầu tiên trong lịch sử, quân đội Đài Loan đã thực hiện một
cuộc tập trận đẩy lùi cuộc tấn công tiềm tàng của Trung Quốc vào sân bay quốc tế
Đào Viên, thành phố Đài Bắc [6]. Qua đó kiểm tra khả năng sẵn sàng chiến đấu,
phối hợp liên ngành và phản ứng khẩn cấp của các lực lượng vũ trang trong một
cuộc tấn công mô phỏng của PLA. Sân bay Đào Viên là trung tâm vận tải đường
không lớn nhất, có tầm quan trọng chiến lược đối với Đài Loan. Cuộc tập trận
này dựa trên kinh nghiệm thực tế từ cuộc chiến tranh Ukraine năm 2022. Trong
giai đoạn đầu cuộc chiến Nga – Ukraine, các sân bay là những mục tiêu chính
trong các cuộc tấn công phủ đầu, việc ngăn chặn cuộc đổ bộ đường kh ông của Lực
lượng Lính dù Nga (VDV) xuống sân bay Hostomel tại ngoại ô thủ đô Kyiv có ý
nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ các cơ quan đầu não của Ukraine. Vì vậy,
trong một kịch bản chiến tranh Đài Loan, sự chuẩn bị sẵn sàng để đánh bại các
cuộc đổ bộ đường không được xem là yếu tố sống còn cho chiến dịch phòng thủ của
Đài Loan.
Về phía Mỹ,
ngày 28/7/2023, Mỹ đã công bố gói viện trợ quân sự trị giá 345
triệu USD cho Đài Loan, nhằm củng cố, nâng cao năng lực phòng thủ, nắm bắt
tình hình trên nhiều vùng và khả năng phòng không của hòn đảo
này. Gói viện trợ bao gồm các thiết bị tình báo, giám sát
và vũ khí hạng nhẹ, sẽ được lấy từ nguồn dự trữ của
Chính phủ Mỹ, giúp việc chuyển giao diễn ra nhanh hơn bình thường [7]. Người phát ngôn Lầu Năm Góc cho biết "đây
là những thiết bị giúp tăng cường khả năng răn đe hiện tại
và trong tương lai" cho Đài Loan. Bà Kathleen Hicks, Thứ trưởng
Quốc phòng Mỹ cho biết "việc chuyển các kho dự trữ vũ khí đến Đài
Loan ngay bây giờ, trước khi một cuộc tấn công bắt đầu, là một trong
những bài học mà Mỹ đã học được từ chiến dịch
quân sự của Nga tại Ukraine", đồng thời nhận định "những
nỗ lực tiếp tế cho Đài Loan sau khi xung đột nổ ra sẽ rất
phức t ạp vì đây là một hòn đảo" [8]. Trước đó, một quan chức tình báo Mỹ giấu tên
ngày 12/6/2023 tiết lộ, Mỹ đã lên kịch bản sơ tán hàng chục nghìn
công dân của họ tại Đài Loan trong trường hợp xảy ra xung đột ở hòn đảo,
chiến dịch quân sự của Nga ở Ukraine đã buộc Mỹ phải
cân nhắc kế hoạch sơ tán công dân tại Đài Loan bởi hòn đảo
có thể trở thành điểm nóng trong bất cứ cuộc đối đầu
nào giữa Mỹ và Trung Quốc [9].
Về phía
Trung Quốc, hành động viện trợ vũ khí của Mỹ đã ngay lập
tức vấp phải sự phản đối của Trung Quốc, Chen Binhua, phát ngôn viên
của Văn phòng các vấn đề Đài Loan, Trung Quốc ngày 29/7 tuyên bố, "cho dù lực lượng ly khai Đài Loan chi bao nhiêu tiền của
người dân bình thường, cho dù có bao nhiêu vũ khí của Mỹ, điều đó sẽ không
làm lung lay quyết tâm của chúng tôi trong việc giải quyết vấn đề Đài
Loan, hoặc làm lung lay ý chí kiên định của chúng tôi trong việc thống nhất Tổ quốc",
đồng thời nhấn mạnh "hành động của Mỹ đang biến Đài
Loan thành một kho chứa thuốc súng và đạn dược, làm trầm trọng thêm nguy
cơ chiến tranh ở eo biển Đài Loan" [10].
Bên cạnh
những phản đối ngoại giao, những hoạt động của Trung Quốc trong một năm qua kể
từ chuyến thăm của bà Nancy Pelosi đến Đài Loan đang cho thấy sự chuẩn bị kỹ lưỡng
của Trung Quốc cho một cuộc tấn công chắc thắng nếu dùng binh. Cụ thể, ngày
05/4/2023, tàu sân bay Sơn Đông lần đầu tiên được cử đến Tây Thái Bình Dương để
thực hiện các cuộc tập trận cất cánh và hạ cánh kéo dài gần một tháng.Trước đó,
vào tháng 12/2022, tàu sân bay Liêu Ninh đã tập trận ở vùng biển phía Đông Đài
Loan. Tháng 4 và tháng 5/2023, phi cơ không người lái tấn công TB001 và phi cơ
không người lái trinh sát BZK-005 của PLA được quan sát là đang bay quanh vùng
biển ngoài khơi bờ biển phía đông Đài Loan trước khi quay trở lại Trung Quốc đại
lục.Theo Cơ quan Phòng vệ Đài Loan, tuyến đường này rất bất thường. Số lượng
tiê m kích PLA được ghi nhận hiện diện ở phía đông Đài Loan cũng đã tăng mạnh kể
từ tháng 3/2023. Giữa chuyến thăm Đài Loan của bà Pelosi cho đến tháng 2/2023,
số lần nhìn thấy dao động chỉ từ 0 đến 3 ngày mỗi tháng. Tuy nhiên, kể từ tháng
3, các con số đã tăng lên đáng kể, tổng cộng là 10 ngày hồi tháng 4, 12 ngày hồi
tháng 5, 6 ngày hồi tháng 6, và 12 ngày hồi tháng 7. Tần suất đó đang được duy
trì theo "chiến thuật vùng xám" làm suy yếu hệ thống phòng thủ, kiệt
quệ nhân lực và hao mòn các tiêm kích Đài Loan. Hạm đội phía Đông của Hải quân
Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLAN) đã thử nghiệm tàu đổ bộ trực
thăng Type 075 (LHD) thứ ba với các cuộc thử nghiệm vũ khí ở Biển Hoa Đông.Bên
cạnh hạm đội hàng trăm tàu cá
dân sự, dân quân
biển v à một số tàu hộ tống để vận chuyển xe tăng và quân đội [11].
Gần đây nhất,
Trung Quốc đã tiến hành cuộc diễn tập không quân và hải quân quy mô lớn vào hai
đợt (ngày 19/8 và 25/8), để đáp trả việc Phó lãnh đạo Đài Loan Lại Thanh Đức
hai lần quá cảnh tại Mỹ khi công du đến Paraguay, vào các ngày 12 và 16/8/2023.
Trong cuộc tập trận diễn ra ngày 19/8/2023, Bộ Tư lệnh Chiến khu phía Đông
Trung Quốc đã tổ chức một cuộc tập trận bao vây toàn diện Đài Loan từ ba hướng,
gây đứt đoạn các kết nối của Đài Loan đến hai đồng minh quân sự Nhật Bản và
Philippines. Cuộc tập trận đã ghi nhận tổng cộng 42 máy bay chiến đấu và 8 tàu
chiến của Chiến khu phía Đông Trung Quốc tham gia. Trong đó có 27 lượt máy bay
chiến đấu Su-30 và J-11 đã vượt qua đường trung tuyến ở eo biển Đài Loan, phong
tỏa tuyến đường kết nối lên Nhật Bản ở phía bắc và xuống Philippines ở phía tây
nam [12], đột phá h ệ thống phòng tuyến "khóa" tuyến đường hướng ra
Thái Bình Dương của Trung Quốc do Mỹ và đồng minh thiết lập. Cuộc tập trận này
có 04 mục đích chính :
(i) làm
suy giảm chủ trương tăng cường gắn kết quốc phòng với Mỹ để tạo thế cân bằng
quân sự với Trung Quốc trong các chiến dịch vận động tranh cử của các ứng cử viên
Đảng Dân tiến (DPP).
(ii) Cắt đứt
nguồn cung năng lượng vốn đang thiếu hụt của Đài Loan (do các cảng biển lớn của
Đài Loan đều nằm ở phía tây và 97% năng lượng hòn đảo phụ thuộc nhập khẩu).
(iii) Gây ảnh
hưởng trực tiếp đến các hoạt động xuất nhập khẩu tới cảng Cao Hùng, cảng lớn nhất
của Đài Loan.
(iv) Định
hình chiến thuật phong tỏa đứt đoạn, gây ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng phòng
vệ tập thể của Mỹ tại chuỗi đảo thứ nhất nói chung và các thế mạnh về thương mại
– năng lượng của Đài Loan nói riêng.
Trong cuộc
tập trận diễn ra ngày 25/8/2023, Cơ quan Phòng vệ Đài Loan phát hiện 22 máy bay
Trung Quốc, bao gồm tiêm kích, máy bay thả bom, máy bay cảnh báo sớm và UAV hiện
diện tại khu vực eo biển Đài Lan. Đến sáng 29/8, Cơ quan Phòng vệ Đài Loan phát
hiện 12 máy bay, trong đó có 7 chiếc đã vượt qua đường trung tuyến eo biển Đài
Loan, gồm 6 tiêm kích J-10 và một máy bay không người lái (UAV) xuất hiện trong
vùng nhận dạng phòng không (ADIZ), cùng 05 tàu Trung Quốc đang thực hiện
"các cuộc tuần tra chiến đấu" nhưng không công bố địa điểm cụ thể.
Đánh giá về
vấn đề này, ông Quách Dục Nhân, Giám đốc Viện Nghiên cứu Chính sách Đài Loan
cho rằng "sự gia tăng mạnh mẽ số lượng máy bay quân sự Trung Quốc bay
quanh Đài Loan cho thấy Trung Quốc đang ở giai đoạn huy động cho một cuộc tấn
công ngay lập tức vào đảo Đài Loan bất cứ khi nào cần thiết. Nếu cần, các cuộc
tập trận quân sự thường xuyên có thể được mở rộng thành một chiến dịch thực tế
nhằm phong tỏa hòn đảo" [13]. Đại tá Manning Montagnet, cựu Chỉ huy trưởng
Căn cứ không lực Atsugi Hải quân Mỹ tại Nhật Bản ngày 24/8/2023 cảnh báo : Những
nỗ lực răn đe quân sự để bảo vệ trật tự quốc tế ở khu vực Tây Thái Bình Dương
được cho là không hiệu quả vì khu vực này đang bước vào "thời kỳ nguy hiểm
đáng kinh ngạc", Mỹ và các đồng minh hiện đang phải đối mặt với "các
chế độ độc tài và toàn trị" trong khu vực đặt ra, khiến cho "trật tự
quốc tế dựa vào luật lệ đang bị tấn công trực tiếp" [14].
Quan
điểm của Mỹ, Trung về vấn đề Đài Loan
Đối với
Mỹ, trong vấn đề Đài
Loan, Mỹ chủ trương tiếp tục duy trì được trạng thái "độc lập trên thực tế"
của Đài Loan, tiếp tục duy trì chính sách "một nước Trung Quốc",
nhưng phản đối Trung Quốc sử dụng vũ lực đối với Đài Loan, ủng hộ Đài Loan
phòng thủ bằng nhiều biện pháp, nhất là cung cấp vũ khí và các thiết bị quân sự
"có tính năng phòng thủ". Việc ngăn chặn Trung Quốc giành được độc lập
chủ quyền với Đài Loan sẽ tạo ra bước đột phá chiến lược vô cùng quan trọng
trong cạnh tranh chiến lược Trung – Mỹ tại khu vực Đông Á, từ đó tác động quan
trọng tới đối sánh lực lượng của hai bên trên phạm vi toàn cầu.
Đối với
Trung Quốc, trong vấn
đề Đài Loan, quan điểm phổ biến ở Trung Quốc là không thể kéo dài tình trạng
Đài Loan bị chia cắt khỏi Đại lục từ thế hệ này sang thế hệ khác. Ở thời điểm hiện
nay, trong vấn đề Đài Loan, "thế và lực đã thuộc về chúng ta (Trung Quốc)",
Bắc Kinh cần chủ động trong việc giải quyết vấn đề. Nhưng cũng có ý kiến rằng
"Chiến tranh Nga-Ukraine gợi ý cho Trung Quốc : Giải quyết vấn đề Đài Loan
không thể nóng vội… Một khi Đại lục đã đủ mạnh, hai bờ eo biển Đài Loan sẽ hy vọng
đạt được sự thống nhất hòa bình [15], việc Trung Quốc giành được chủ quyền, thống
nhất Đài Loan sẽ tạo ra bước nhảy vọt về kinh tế, khoa học công nghệ, nâng cao
được vị thế và uy tín của đảng và nhà nước đối với cộng đồng dân tộc, mở đường
làm chủ Biển Hoa Đông và Biển Đông, phá vỡ thế bao vây của Mỹ, tiến ra Thái
Bình Dương, làm chủ Châu Á, thực hiện giấc mộng "phục hưng vĩ đại dân tộc
Trung Hoa", thay Mỹ đóng vai trò "lãnh tụ thế giới". Vì lẽ trên,
vấn đề Đài Loan trở thành khâu "then chốt" trong quan hệ Trung – Mỹ
hơn 70 năm qua, và hiện đang trở thành điểm nóng căng thẳng, ẩn chứa nguy cơ
xung đột rất nghiêm trọng trong quan hệ Trung – Mỹ.
Từ
cuộc chiến Nga – Ukraine liên hệ tới vấn đề Đài Loan
Cuộc chiến
Nga – Ukraine hiện nay, hay vấn đề Trung Quốc thu hồi đảo Đài Loan thực chất đều
là cuộc đọ sức giữa Nga – Mỹ và Trung – Mỹ. Tác động của cuộc xung đột Nga –
Ukraine cũng trực tiếp ảnh hưởng đến Trung Quốc từ nhiều mặt. Có những bình luận
quốc tế cho rằng "chiến dịch quân sự đặc biệt" của Nga sẽ "truyền
cảm hứng" cho Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong việc quyết đoán mở cuộc
tấn công giải phóng Đài Loan trong thời gian gần, thậm chí là trong năm 2023
[16]. Trước cuộc chiến Ukraine cũng có dư luận cho rằng Trung Quốc có thể mở cuộc
tấn công giải phóng Đài Loan vào năm 2027, là năm Trung Quốc hoàn thành chương
trình cải cách, xây dựng quân đội và quốc phòng theo mục tiêu phấn đấu
"100 năm quân đội nhân dân Trung Quốc" (1927-2027). Một số nhà bình
luận dự báo khoảng thời gian đó Trung Quốc sẽ vượt Mỹ về GDP [17] và một số kỹ
thuật quân sự hiện đại (ví như vũ khí "siêu vượt âm"…) [18]. Cũng có
những ý kiến cho rằng Trung Quốc rất kiên quyết nhưng cũng rất thận trọng trong
vấn đề Đài Loan, luôn chủ trương kết hợp hai mục tiêu "thống nhất tổ quốc"
và "hiện đại hóa Xã hội chủ nghĩa". Điều này đã được đề cập rõ trong
nội dung "Báo cáo chính trị Đại hội XX Đảng Cộng sản Trung Quốc"
(công bố ngày 16/10/2022) [19] và sách trắng "Vấn đề Đài Loan và sự nghiệp
thống nhất Trung Quốc thời đại mới" (công bố ngày 10/8/2022) [20], qua đó
thể hiện quan điểm không để chiến tranh lớn xảy ra phá hoại công cuộc xây dựng
"hiện đại hóa Xã hội chủ ngh ĩa", điều sẽ đẩy lùi Trung Quốc trong cuộc
chạy đua cạnh tranh vị thế đứng đầu thế giới với Mỹ.
Cuộc chiến
Ukraine đến thời điểm tháng 9/2023 vẫn chưa dẫn đến hiệp định đình chiến hoặc
hòa ước. Nhưng một nền "trung lập" mà Ukraine bắt buộc phải cam kết
(là không gia nhập NATO, nhưng vẫn tìm kiếm liên kết an ninh với từng nước
khác) – nếu có, vẫn là một nền an ninh không bền vững. Và khả năng Ukraine thừa
nhận chủ quyền của Nga đối với Crimea và công nhận 4 tỉnh Donetsk, Lugansk,
Kherson, Zaporizhia thuộc Nga "hậu xung đột" sẽ khó giải quyết được,
ít nhất là trong bối cảnh hiện nay. Cuộc chiến tranh đã tàn phá đất nước
Ukraine, trong khi Nga sẽ chịu tổn thất không nhỏ về kinh tế và ngoại giao. Quốc
gia được lợi hiện nay chủ yếu là Mỹ. Phân tích một cách toàn diện, cuộc chiến
Ukraine cũng dẫn đến những hậu quả bất lợi cho Trung Quốc, trong đó có vấn đề Mỹ
đã lợi dụng tình hình hiện nay để thắt chặt củng cố quan hệ đồng minh và ảnh hưởng
với các đối tác không những ở Châu Âu mà cả ở Châu Á và cả trên thế giới. Trong
tình hình đó, không phải Trung Quốc không tính đến trong trường hợp chuẩn bị tấn
công Đài Loan. Do vậy, khả năng Trung Quốc thừa cơ Nga leo thang tấn công
Ukraine mà lập tức mở cuộc tấn công Đài Loan trong năm nay rất nhỏ, hầu như là
không thể. Mặc dù máy bay, tàu chiến Mỹ và Trung Quốc đã có sự tăng cường hoạt
động, cũng như tiến hành nhiều cuộc tập trận ở các vùng biển khu vực Đông Á khi
chiến sự vẫn đang diễn ra ác liệt ở Ukraine, điều này đã đặt ra nghi vấn đối với
giới quan sát, cho rằng Trung Quốc sẽ lợi dụng sự tập trung của cộng đồng quốc
tế vào vấn đề xung đột leo thang tại Châu Âu nhằm tiến hành cuộc t ấn công, tập
kích bất ngờ vào đảo Đài Loan thông qua một cuộc tập trận giả định để "thống
nhất tổ quốc" và Mỹ đang nỗ lực ngăn chặn ý đồ đó. Tuy nhiên, trên thực tế,
đây chỉ là các động thái nhằm phô trương lực lượng của các bên và thể hiện quyết
tâm sẵn sàng tác chiến trên cả hai mặt trận Đông – Tây của Mỹ trước Trung Quốc.
Có thể nói, cục diện khu vực sẽ không vì tình hình căng thẳng hiện nay mà dẫn đến
khả năng Trung Quốc mở cuộc tấn công quyết định đối với Đài Loan trong năm
2023.
Về
những kịch bản Trung Quốc có thể thực hiện nhằm "thống nhất Đài Loan"
Trong thời
gian tới, liệu Trung Quốc có thể thống nhất Đài Loan bằng biện pháp hòa bình
hay buộc phải sử dụng vũ lực ? Trong trường hợp Trung Quốc tấn công Đài Loan,
liệu Mỹ có "trực tiếp tham chiến" hay chỉ viện trợ vũ khí và tài
chính như đối với Ukraine hiện nay ? Liệu đến bao giờ thì mâu thuẫn Trung – Mỹ
về vấn đề Đài Loan đến chín muồi và xuất hiện thời cơ giải quyết bằng biện pháp
hòa bình hay bùng nổ chiến tranh ? Đó là những câu hỏi đặt ra cho các nhà chiến
lược ba bên : Trung Quốc, Mỹ, Đài Loan, đồng thời là những vấn đề được phần còn
lại của thế giới quan tâm. Có thể dự đoán 3 kịch bản (khả năng) Trung Quốc giải
quyết vấn đề "thống nhất Đài Loan". Trước hết có thể khẳng định rằng
: Trung Quốc nhất định sẽ thự c hiện việc thống nhất Đài Loan, vấn đề là thực
hiện bằng phương thức nào, ở thời điểm nào, và sẽ phải chấp nhận trả giá ra sao
?
1. Thống
nhất Đài Loan một cách hòa bình. Bằng giải pháp kết hợp các nỗ lực về kinh tế,
chính trị, văn hóa, Trung Quốc đạt được đồng thuận với Đài Loan về một hình thức
"thống nhất tổ quốc" bằng một biện pháp nào đó. Ví dụ như "một
nước hai chế độ", "nhà nước liên bang"…
2. Thống
nhất bằng tấn công quân sự tổng lực. Chiến tranh quy mô lớn sẽ bùng nổ. Quân đội
Mỹ, Nhật và các đồng minh khác sẽ không trực tiếp tham chiến, nhưng sẽ toàn lực
cung cấp vũ khí, hậu cần, hỗ trợ Đài Loan chống trả Trung Quốc "đến người
Đài Loan cuối cùng" tương tự như những gì đang diễn ra trong cuộc xung đột
Nga – Ukraine hiện nay. Mỹ sẽ thông qua Đài Loan nhằm tiến hành một cuộc chiến
tranh tiêu hao với Trung Quốc đại lục, khiến sức mạnh tổng thể của Trung Quốc
suy yếu, không đủ khả năng cạnh tranh vị thế siêu cường với Mỹ, buộc Bắc Kinh
phải thực hiện cuộc chiến tranh hủy diệt nhằm nhanh chóng kết thúc cuộc chiến.
3. Thống
nhất bằng biện pháp phối hợp các giải pháp quân sự, chính trị, ngoại giao. Quân
sự ở đây có thể là uy hiếp quân sự, hoặc một hình thái tác chiến đạt hiệu quả
nhưng không hoặc ít gây hủy diệt về sinh mạng, tài sản. Chính trị là lôi kéo
các thế lực chính trị ở Đài Loan chấp nhận hoặc trung lập đối với chính sách của
Trung Quốc. Văn hóa là cổ vũ tinh thần, tình cảm dân tộc Trung Hoa ở Đài Loan
cùng đồng bào dân tộc cả nước "phục hưng vĩ đại dân tộc Trung Hoa"…
Trong 3 kịch
bản này, kịch bản thứ nhất khó có khả năng diễn ra, kịch bản thứ hai không thể
loại trừ, kịch bản thứ ba có khả năng hiện thực nhất, và cũng là hướng nỗ lực của
giới lãnh đạo Trung Quốc hiện nay.
Quan
hệ Mỹ – Trung về vấn đề Đài Loan
Trong vấn
đề Đài Loan, mấu chốt của mâu thuẫn Trung – Mỹ là phương thức giải quyết vấn đề
– vũ lực hay hòa bình trong "Thông cáo chung Thượng Hải" năm 1972 ;
trong "Thông cáo chung về thiết lập quan hệ ngoại giao Trung – Mỹ" tháng
12/1978 (chính thức từ ngày 01/01/1979) ; cũng như trong "Thông cáo chung
Trung – Mỹ ngày 17/8/1982" vấn đề đó vẫn không giải quyết được. Từ đó đến
nay đã 50 năm, giải quyết vấn đề Đài Loan bằng bạo lực hay hòa bình chẳng những
không thể giải quyết được mà đang trở thành cái cớ để hai bên Trung – Mỹ đối địch,
xung đột, thậm chí dẫn đến nguy cơ Chiến tranh Lạnh. Trong Chiến tranh Lạnh, vì
để tập trung nỗ lực chung chống Liên Xô, hai bên Trung – Mỹ đã phải tạm gác mâu
thuẫn gay gắt về việc giải quyết vấn đề Đài Loan như thế nà o. Thậm chí trong
cuộc tiếp Kissinger, Mao Trạch Đông nói rằng "vấn đề quốc tế lớn, vấn đề
Đài Loan nhỏ" [21]. Trong 3 văn kiện nói trên, hai bên đều thống nhất
"Đài Loan là một bộ phận của Trung Quốc", nhưng giải quyết vấn đề Đài
Loan như thế nào, thì mỗi bên thể hiện lập trường riêng của mình. Hiện nay, cả
hai bên Trung – Mỹ đều tuyên bố tôn trọng cả ba văn kiện thỏa thuận nói trên,
làm cơ sở cho việc xử lý quan hệ giữa hai nước. Nhưng mỗi bên đều giải thích nội
dung của các văn kiện trên theo mỗi cách khác nhau, thể hiện lập trường của
mình đối với vấn đề phương thức giải quyết vấn đề Đài Loan.
Lập trường
nhất quán của Trung Quốc sau khi chuyển sang cải cách mở cửa (1979) tới nay là
"tranh thủ hòa bình thống nhất tổ quốc" nhưng vẫn bảo lưu quyền sử dụng
bạo lực để giải phóng Đài Loan khi cần thiết. Lập trường của Mỹ là Trung Quốc
phải "giải quyết vấn đề Đài Loan" (chứ không dùng từ "thống nhất
hai bờ eo biển") bằng biện pháp hòa bình. Mỹ kiên quyết phản đối Trung Quốc
tấn công quân sự "xâm chiếm" Đài Loan. Thực chất vấn đề là Mỹ không
mong muốn Trung Quốc thống nhất, tin rằng Trung Quốc không thể "hòa bình
thống nhất" Đài Loan và sẵn sàng can thiệp nếu Trung Quốc tấn công quân sự
đánh chiếm Đài Loan. Trung Quốc đã nỗ lực hết mức để "hòa bình thống nhất"
Đài Loan và được vậy thì không gì tốt b ằng. Nhưng trên thực tế, đó là điều rất
khó thực hiện, trong khi việc "thực hiện sứ mệnh thiêng liêng thống nhất
hai bờ" ngày càng trở nên cấp thiết, khi Trung Quốc đã "từ đứng lên –
giàu lên – mạnh lên", việc giải quyết vấn đề Đài Loan không thể "kéo
dài từ thế hệ này sang thế hệ khác" (như Tập Cận Bình đã từng nói). Đó là
lý do trong thời gian vừa qua quan hệ Trung – Mỹ gia tăng căng thẳng và Đài
Loan đã trở thành điểm nóng tiềm ẩn nguy cơ bùng nổ xung đột, thậm chí chiến
tranh nguy hiểm nhất trong khu vực.
Những
vấn đề đặt ra đối với Việt Nam
1. Trật tự
thế giới đang chuyển sang hướng đa cực, và ba cực Mỹ, Trung, Nga, đã hiện rõ. Đối
với vấn đề Đài Loan trong cạnh tranh tổng thể Mỹ – Trung, hai bên vẫn trong trạng
thái "mơ hồ chiến lược". Nhưng triển vọng của cuộc cạnh tranh không
ngoài ba khả năng. Một là, Trung Quốc thực hiện được hòa bình thống nhất Đài
Loan.Hai là, Trung Quốc đe dọa sử dụng vũ lực thống nhất được Đài Loan mà không
dẫn tới chiến tranh Trung – Mỹ.Ba là, vấn đề Đài Loan dẫn đến chiến tranh Trung
– Mỹ. Trong cả ba trường hợp đó Việt Nam đều bị ảnh hưởng và cần có sự chuẩn bị
ứng phó.
2. Cuộc
chiến Ukraine đã khiến cho thế lực của Mỹ và phương Tây (gồm Mỹ, G7, NATO, EU)
lấn át thế lực của Nga – Trung trong việc xử lý các vấn đề quốc tế. Nga đang gặp
nhiều thách thức về kinh tế và chính trị trên trường quốc tế khiến Mỹ và phương
Tây tập trung hơn vào việc tập hợp lực lượng tại khu vực Châu Á – Thái Bình
Dương, chuẩn bị cho một cuộc đối đầu quyết định giữa một bên là Trung Quốc (một
siêu cường mong muốn giành vai trò lãnh đạo thế giới) với Mỹ (một siêu cường
đang nỗ lực để giữ và củng cố vai trò lãnh đạo thế giới). Trong bối cảnh đó,
Trung Quốc không còn lựa chọn nào khác là phải "vượt Mỹ", đây là mục
tiêu phải đạt được, "nếu không vượt được Mỹ, Trung Quốc sẽ bị tước c ầu tịch"
[22], có nghĩa là bị gạt ra ngoài thế giới. Trước diễn biến trên, dù tình hình
thay đổi như thế nào, Việt Nam cần kiên định lập trường độc lập tự chủ trong ứng
xử với Trung – Mỹ.
3. Thắng bại
của các bên tại Ukraine sẽ tác động mạnh mẽ và sâu xa đến quan hệ quốc tế tại
khu vực Âu – Á. Có thể chắc chắn rằng sau khi cuộc xung đột Ukraine tạm thời kết
thúc, Mỹ và NATO sẽ chuyển trọng tâm sang khu vực Châu Á – Thái Bình Dương, vốn
là địa bàn cạnh tranh quyết liệt giữa Mỹ và Trung Quốc về "vai trò lãnh đạo
thế giới". Thắng bại của các bên tại Đài Loan sẽ tác động mạnh mẽ và sâu
xa tới quan hệ quốc tế tại khu vực Châu Á – Thái Bình Dương, rộng hơn là khu vực
Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.
4. Đụng độ
quân sự ở Đài Loan trong tương lai có thể không dẫn đến chiến tranh thế giới,
nhưng rất có khả năng lan ra các nơi khác ở Biển Hoa Đông và Biển Đông. Trung
Quốc có khả năng sẽ thừa cơ tấn công đánh chiếm quần đảo Senkaku và vùng biển
xung quanh hiện thuộc quyền quản lý của Nhật Bản. Đây là lý do tại sao chính phủ
Nhật Bản đã thực hiện các bước để tăng cường khả năng phòng thủ của mình, bao gồm
cả việc triển khai các đơn vị tên lửa của Lực lượng Phòng vệ tới Quần đảo Nansei,
nhằm ngăn chặn các âm mưu của Trung Quốc trong khu vực [23]. Trong trường hợp
đó, Việt Nam phải có sự chuẩn bị cho tình huống xấu nhất có thể xảy ra tại khu
vực Biển Đông.
5. Đường lối
cũng như chính sách của Việt Nam cần kiên định mục tiêu giữ vững hòa bình, độc
lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, hợp tác với các nước để phát triển, kết hợp
với đường lối ngoại giao khoa học, đúng đắn, phương thức ngoại giao linh hoạt,
khôn khéo. Về vấn đề này, Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng trong bài phát biểu tại
Hội nghị Đối ngoại toàn quốc (ngày 14/12/2021) đã nhắc lại lời dạy của Chủ tịch
Hồ Chí Minh : "Trong hoạt động đối ngoại "phải nhìn cho rộng, suy cho
kỹ" để biết mình biết người, luôn làm chủ tình thế ; hiểu rõ vị trí chiến
lược của Việt Nam trong mối quan hệ với các nước lớn. Người đặc biệt coi trọng
xử lý khéo léo quan hệ với các nước, nhất là các nước láng giềng và các nước lớ
n, luôn chủ trương tôn trọng và giữ thể diện cho nước lớn, luôn phải biết mình
biết người, biết thời biết thế, để "cương nhu kết hợp" vì lợi ích tối
cao của quốc gia, dân tộc" [24].
Việt Nam
duy trì lập trường nhất quán "trước sau như một" đối với những căng
thẳng leo thang tại eo biển Đài Loan : không ủng hộ xảy ra xung đột quân sự,
tích cực kêu gọi các bên liên quan hết sức kiềm chế, tránh những động thái gây
bất ổn cho tình hình chính trị thế giới, ảnh hưởng xấu đến hòa bình, ổn định
toàn cầu, đe dọa nghiêm trọng đến sinh mệnh của binh lính và người dân vô tội ở
các nơi xảy ra xung đột. Thái độ và lập trường của Việt Nam trong ứng xử với
quan hệ Trung – Mỹ là "không chọn bên". Nhưng lập trường "không
chọn bên" của Việt Nam khác với chính sách "trung lập" truyền thống
trong quan hệ quốc tế, cũng khác với chính sách "không chọn bên" của
nhiều nước hiện nay trong ứng xử v ới 02 cường quốc Trung, Mỹ. Điều này đã được
thể hiện rõ trong bài phát biểu của Thủ tướng Phạm Minh Chính tại Viện Nghiên cứu
Chiến lược và Quốc tế (CSIS) : "Việt Nam không chọn bên, mà chọn chính
nghĩa, sự công bằng, công lý và lẽ phải trên cơ sở các nguyên tắc của luật pháp
quốc tế, Hiến chương Liên Hiệp Quốc ; bình đẳng, tất cả cùng có lợi, tất cả
cùng thắng". (Thủ tướng đã nói rõ hơn : "giữa độc lập và phụ thuộc,
chúng tôi luôn chọn độc lập với tinh thần "không có gì quý hơn độc lập tự
do" của Chủ tịch Hồ Chí Minh ; giữa thương lượng và đối đầu, chúng tôi chọn
thương lượng ; giữa đối thoại và xung đột, chúng tôi chọn đối thoại ; giữa hòa
bình và chiến tranh, chúng tôi chọn hòa bình ; giữa h ợp tác và cạnh tranh,
chúng tôi chọn hợp tác và nếu cạnh tranh thì phải lành mạnh, bình đẳng, tôn trọng
quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhau") [25]. Đó là cách thể hiện
sáng tạo, rõ ràng, đầy thuyết phục thái độ và lập trường của Việt Nam trong ứng
xử với các nước lớn. Có thể khẳng định, không phải nước nào cũng có thể tuyên bố
một cách thiện chí và thẳng thắn như vậy.
Đến nay, Đảng
Cộng sản Việt Nam đã có đường lối đối ngoại phù hợp trong việc xử lý các vấn đề
liên quan đến quan hệ Trung – Mỹ. Trong tương lai, tình hình có thể có những diễn
biến rất phức tạp, nhưng Việt Nam cần kiên định những nguyên tắc cơ bản của đường
lối đó, đồng thời vận dụng sáng tạo, khéo léo trong từng tình huống cụ thể,
nhưng không bao giờ rời bỏ nguyên tắc độc lập, tự chủ, ngả về bên nào trong
quan hệ quốc tế./.
Phạm
Lưu Bình
Nguồn :
Nghiên cứu chiến lược, 10/10/202
------------------------
Tài liệu
tham khảo :
[1] Văn
Khoa, 2023, Chủ tịch Tập Cận Bình nói gì khi thăm Chiến khu Đông bộ ?
[2] Thụy Miên, 2023,Đài Loan nói Trung Quốc đang rút kinh
nghiệm từ chiến sự Ukraine .
[3] Duy Linh, 2023, Đài
Loan tăng ngân sách kỷ lục cho lực lượng phòng vệ .
[4] Mạng Đài Loan Trung Quốc, 2023,台媒：防蔡英文被"斩首" 蔡"护卫队"翻倍扩编至1.1万人(Tạm dịch : Để đề phòng Thái
Anh Văn bị "trảm thủ", "đội cận vệ" của bà Thái đã tăng gấp đôi,
lên 11.000 người) .
[5] Taiwannews, 2023, Taiwan to station 5,000 more troops in Taipei to boost
‘decapitation resistance’ (Đài
Loan bố trí thêm 5.000 quân tại Đài Bắc để tăng cường ‘chống chiến dịch chặt đầu’) .
[6] Văn Khoa, 2023, Đài
Loan lần đầu diễn tập quân sự tại sân bay Đào Viên .
[7] Bình Giang, 2023, Mỹ công bố gói viện trợ quân sự 345
triệu USD cho Đài Loan (Trung
Quốc) .
[8] Apnews, 2023, US announces $345 million military aid
package for Taiwan (Mỹ
công bố gói viện trợ quân sự 345 triệu USD cho Đài Loan) .
[9] Minh Phương, 2023,Mỹ có thể đã lên kịch bản sơ tán công
dân khỏi Đài Loan .
[10] Politico, 2023, China says U.S. military aid to Taiwan
will not deter its will to unify the island (Trung Quốc nói rằng viện trợ quân sự của Mỹ cho
Đài Loan sẽ không ngăn cản ý chí thống nhất hòn đảo của họ) .
[11] Parth Satam, 2023, China Gets Ready to SWALLOW Taiwan ;
Military Drills Around Island Can Turn Into Attack (Tạm dịch : Trung Quốc sẵn sàng
"nuốt chửng" Đài Loan ; Các cuộc tập trận quân sự quanh đảo có thể biến
thành tấn công) .
[12] Lục Minh Tuấn, 2023,Eo biển Đài Loan : Nước cờ cũ, diễn biến
mới.
[13] Parth Satam, 2023, China Gets Ready to SWALLOW
Taiwan ; Military Drills Around Island Can Turn Into Attack (Tạm dịch : Trung
Quốc sẵn sàng "nuốt chửng" Đài Loan ; Các cuộc tập trận quân sự quanh
đảo có thể biến thành tấn công), tài liệu đã dẫn.
[14] Alex wilson, 2023, US, allies are in ‘amazingly dangerous
times,’ says outgoing Navy commander in Japan (Tư lệnh Hải quân sắp mãn nhiệm tại Nhật Bản : Mỹ
và đồng minh đang ở trong ‘thời kỳ cực kỳ nguy hiểm’) .
[15] Trang mạng Đa chiều (Hồng Kông), chuyển trích
từ Tài liệu tham khảo đặc biệt cùa TTXVN, ngày 05/5/2022.
[16] Kỷ Hân, 2021,Học giả Đài Loan lo ngại viễn cảnh bị
Đảng cộng sản Trung Quốc tấn công năm 2023.
[17] Diệp Anh, 2010,Kinh tế Trung Quốc bao giờ "soán
ngôi" Mỹ ?
[18] Phạm Nghĩa, 2020,Trung Quốc đặt mục tiêu "ngang
hàng quân đội Mỹ" vào năm 2027 .
[19] Nguyễn Thị Hạ,Đại hội XX và một số điểm nhấn mới về
định hướng kinh tế của Trung Quốc.
[20] Bình An, 2022, Trung Quốc ra sách trắng về Đài Loan
sau 20 năm, đề xuất ‘một quốc gia, hai chế độ’.
[21] Mạng Ifeng, 2007,毛泽东对话基辛格："台湾事小，世界事大" (Mao Trạch Đông đối thoại với Kissinger
: "Đài Loan là chuyện nhỏ, thế giới là chuyện lớn").
[22] Lưu Minh Phúc, 2010, "中国梦 :后美国时代的大国思维与战略定位" (Giấc mơ Trung Quốc : Tư duy nước lớn và định
vị chiến lược trong thời đại hậu Mỹ), Nhà xuất bản Hữu nghị, Bắc Kinh, trang
18.
[23] Japannews, 2023, Why Japan Should Be Vigilant on
China’s Intentions Toward Okinawa (Tạm
dịch : Tại sao Nhật Bản nên cảnh giác với ý định của Trung Quốc đối với
Okinawa).
[24] Nguyễn Huy Quý, 2022,Quan hệ Trung – Mỹ năm 2021, Tạp
chí Nghiên cứu Trung Quốc số 02 (246), trang 35.
[25] Vietnamplus, 2022, Toàn
văn bài phát biểu của Thủ tướng Phạm Minh Chính tại CSIS Hoa Kỳ.
No comments:
Post a Comment