Trung
Quốc: Hệ thống giáo dục ngày càng bất công với người nghèo
Nguyễn Thanh Hải
biên dịch
01/06/2021
http://nghiencuuquocte.org/2021/06/01/trung-quoc-he-thong-giao-duc-ngay-cang-bat-cong-voi-nguoi-ngheo/
Phương thức quản lý các gia đình bằng hộ khẩu ở
Trung Quốc đã làm trầm trọng thêm tình trạng bất bình đẳng ở quốc gia này.
Sau khi trở thành thí sinh có điểm số cao nhất
thủ đô trong kỳ thi tuyển sinh đại học ở Trung Quốc vào năm 2017, Xiong
Xuan’ang đã được giới truyền thông Bắc Kinh phỏng vấn. Là con trai của hai
nhà ngoại giao, anh Xiong thừa nhận rằng bản thân được nuôi dạy trong điều kiện
lý tưởng không phải ai cũng có được. “Tất cả những thí sinh có điểm số thuộc
hàng cao nhất hiện nay đều xuất thân từ các gia đình giàu có”, anh nói. “Học
sinh đến từ những vùng nông thôn rất khó để vào được các trường đại học tốt”.
Chia sẻ chân thật của Xiong nhận được nhiều lời khen ngợi trên mạng.
Từ năm 1998, khi Trung Quốc bắt đầu mở rộng
đáng kể chỉ tiêu tuyển sinh đại học, lượng sinh viên được nhận hàng năm đã tăng
gấp 4 lần lên đến gần 10 triệu người. Khoảng một phần ba số học sinh trung học
ngày nay học tiếp lên đại học. Mặc dù dữ liệu có được khá chắp vá nhưng các
chuyên gia đều đồng ý rằng tỷ lệ sinh viên xuất thân từ vùng nông thôn tại các
trường đại học tốt nhất Trung Quốc (top 1%) đang giảm xuống. Chỉ 0,3% số học
sinh từ vùng nông thôn được nhận vào các trường này, so với 2,8% học sinh từ
vùng thành thị. Những cơ sở giáo dục đại học khác thì hầu hết đều có chất lượng
kém hơn hẳn.
Trên khắp thế giới, sinh viên xuất thân nghèo
khó phải rất vất vả để cạnh tranh với những người bạn giàu có hơn. Ở Trung Quốc,
sự cách biệt này đặc biệt rõ rệt. Nguyên nhân chính xuất phát từ hệ thống quản
lí dân cư bằng hộ khẩu, điều khiến cho người dân rất khó tiếp cận các dịch vụ
công miễn phí do nhà nước cung cấp bên ngoài địa phương mà họ đăng ký thường
trú. Điều này có nghĩa là ở các thành phố, con cái của những người nhập cư từ
nông thôn thường không được nhập học các trường công lập địa phương. Chúng phải
chấp nhận vào các trường tư thục chất lượng kém hơn và có thu phí, hoặc là trở
về quê của cha mẹ để được hưởng nền giáo dục miễn phí nhưng chất lượng cũng chỉ
dừng ở mức tối thiểu.
Đặc điểm phân bố về mặt địa lý của các trường
đại học càng làm cho tình hình tồi tệ hơn. Những trường đại học hàng đầu đều tập
trung ở các thành phố lớn và giàu có nhất như Bắc Kinh và Thượng Hải. Sinh viên
có hộ khẩu tại những đô thị này sẽ được hưởng lợi từ sự phân bổ không đều đó. Bắc
Kinh là nơi có hai trường đại học danh tiếng nhất Trung Quốc gồm Bắc Đại (Đại học
Bắc Kinh) và Thanh Hoa. Tỷ lệ chấp nhận của những trường này là khoảng 1% đối với
sinh viên địa phương, đối với các thí sinh không có hộ khẩu tại thủ đô thì tỷ lệ
này chỉ bằng 1/10 con số trên, theo truyền thông nhà nước. Hàng năm, số lượng
sinh viên đến từ Bắc Kinh được nhận vào Thanh Hoa còn nhiều hơn cả tổng số sinh
viên được nhận đến từ hai địa phương là Quảng Đông và Sơn Đông mặc dù số dân của
hai tỉnh này cao gấp mười lần so với Bắc Kinh.
Trong một bài báo xuất bản vào năm 2015, các học
giả từ đại học Thanh Hoa và Stanford cho biết cơ hội sở hữu một suất vào đại học
của những sinh viên có hộ khẩu ở các địa phương thuộc nhóm 1/5 huyện nghèo nhất
đất nước thấp hơn 7 lần so với các sinh viên thành thị và 14 lần nếu đó là một
trường đại học danh tiếng. Ở những huyện này, tỷ lệ chọi thậm chí còn cao hơn đối
với các bạn nữ hay người dân tộc thiểu số. “Thật sự rõ ràng rằng học sinh đến từ
vùng nông thôn nghèo gặp khó khăn hơn rất, rất nhiều để có thể vào được một trường
đại học tốt,” ông Scott Rozelle đến từ Đại học Stanford nhận xét. Theo ước tính
của ông, khoảng 75% học sinh thành thị được học đại học so với con số 15% đối với
học sinh vùng nông thôn. Có gần 80% tổng số trẻ em dưới 14 tuổi có hộ khẩu ở
nông thôn. Tuy vậy, trong bài viết vào năm 2017, Wu Xiaogang hiện đang công tác
tại Đại học New York – Thượng Hải (NYU Shanghai) – một trường liên kết Mỹ –
Trung, cho biết chưa đến 17% sinh viên thuộc các trường đại học danh tiếng có hộ
khẩu từ vùng nông thôn trước khi nhập học. Ông Wu nói rằng tình trạng này vẫn
không có sự thay đổi từ đó đến nay. “Nếu có đi chăng nữa thì khả năng là bây giờ
tình hình còn tồi tệ hơn”.
Sở dĩ như vậy là bởi những bất bình đẳng trong
xã hội đang ngày càng trở nên rõ nét. Con cái của các gia đình giàu có được học
ở những ngôi trường tốt nhất, hơn nữa còn được học phụ đạo cũng như tham gia
các hoạt động ngoại khóa sau giờ lên lớp. Cha mẹ của chúng đủ khả năng để mua
nhà ở những khu vực có dịch vụ công chất lượng tốt. Trung Quốc áp dụng chính
sách giáo dục bắt buộc và miễn phí 9 năm học đầu, tuy nhiên ở cấp trung học phổ
thông thì các trường công lập bắt đầu thu phí. Ở những địa phương nghèo, chi
phí này có thể lên tới hơn 80% thu nhập ròng bình quân đầu người, gánh nặng này
thuộc hàng lớn nhất thế giới. Vì vậy có những học sinh thích đi làm hơn: một
người công nhân điển hình không có tay nghề làm việc ở nhà máy có thể kiếm được
trong một tháng số tiền bằng cả năm làm lụng của một người nông dân nghèo.
Kỳ thi tuyển sinh đại học quốc gia đã bị gián
đoạn trong thập niên cuối dưới thời lãnh đạo của Mao Trạch Đông. Kể từ khi được
tổ chức trở lại vào năm 1977, các trường đại học chủ yếu dựa vào điểm số của kỳ
thi này để xét tuyển. Năm 2003, Trung Quốc bắt đầu cho phép một số trường đại học
tuyển những sinh viên có tài năng đặc biệt trong các lĩnh vực như thể thao và
nghệ thuật. Lại một lần nữa, tầng lớp giàu có mới là những người được hưởng lợi
chính: chỉ họ mới đủ khả năng chi trả cho việc đào tạo những năng lực này.
Trong nhiều thập niên, những trường trung học
công lập ở các địa nghèo hơn đóng một vai trò quan trọng trong việc giúp cho học
sinh giỏi từ vùng nông thôn có cơ hội được vào đại học. Nhưng nhiều trường đã
phải đóng cửa do tình trạng người dân di cư đến các thành phố. Đồng thời, sự cạnh
tranh để được vào học trong các trường trung học phổ thông chất lượng tốt đã
tăng lên. Ma Hang học tiểu học tại làng của mình. Và trường cấp 2 tốt nhất
trong huyện không nhận học sinh từ trường làng trừ khi phụ huynh đồng ý trả
thêm phí hoặc có ‘quen biết rộng’. Cha mẹ của anh đã dựa vào các mối quan hệ để
giúp anh được nhập học. Ma nói rằng đây là con đường để anh có thể vào học ở một
trường cấp 3 và sau đó là trường đại học cùng tuyến với nó.
Trẻ em nông thôn ở Trung Quốc phải đối mặt với
khó khăn trong mọi giai đoạn phát triển. Trẻ sơ sinh có nguy cơ cao bị suy dinh
dưỡng và thiếu sự quan tâm của cha mẹ. Khi vào trường tiểu học, nhiều em mắc
các bệnh như thiếu máu, thị lực kém hay nhiễm giun sán. Ông Rozelle cho biết
khoảng 60% học sinh từ các huyện nghèo nhất nước mắc phải ít nhất một trong các
loại bệnh này.
Những sinh viên nào có thể vượt qua các rào cản
này để vào được một trường đại học danh tiếng cũng thường sẽ khó hòa nhập. Năm
2020, một sinh viên xuất thân từ nông thôn đã chia sẻ lên mạng xã hội tâm trạng
“lạc lối và bối rối” của bản thân khi còn đang học đại học, người này đã chọn
cách rời khỏi “môi trường đơn điệu” này, nơi mọi thứ chỉ tập trung quanh các
bài kiểm tra. Hơn 100.000 sinh viên, trong đó nhiều người đến từ các vùng quê,
đã chia sẻ trải nghiệm của chính họ về cảm giác lạc lõng với mọi người, kèm với
đó là những than vãn về cơ hội việc làm trong tương lai. Họ đặt ra một thuật ngữ
mới trong tiếng Hoa là ‘xiao zhen zuotijia’, nghĩa là ‘những con mọt sách đến từ
các thị trấn nhỏ’.
Wang Jianyue, một nhà vật lý sinh ra ở vùng
nông thôn, thấu hiểu những lời than phiền này. Ông từng theo học chuyên ngành
tài chính ở đại học vì nghĩ rằng lĩnh vực này sẽ dễ tìm được việc làm. Nhưng
sau khi chứng kiến một số bạn học của mình có cơ hội thực tập tại các công ty
tài chính lớn nhờ vào quan hệ của cha mẹ, ông mới “thực sự nhận thức rõ cách biệt”
giữa mình và họ. Ông Wang sau đó chuyển hướng sang lĩnh vực khoa học máy tính.
Không như một số ‘con mọt sách đến từ các thị trấn nhỏ’ khác, ông may mắn đã nhận
được việc làm.
-----------
NGUỒN :
Education
in China is becoming increasingly unfair to the poor
The hukou system of household registration
exacerbates a huge divide
May 27th 2021
HONG KONG
The
Economist, 29/05/2021
No comments:
Post a Comment