Vì sao các nhà dân chủ Trung Hoa thích Trump? Trò chuyện với Teng
Biao
Ling Li và Teng Biao - Made in China Journal
Translated by: Cookie Duong
09/02/2021
.
Translated from Made in China Journal article An Anatomy of Trump’s Appeal to Chinese Liberals: A
Conversation with Teng Biao
Ling Li và Teng Biao, ngày 1 tháng 2, 2021
Việc
các nhà dân chủ Trung Hoa tiếp nhận Chủ nghĩa Trump là một điều bất thường và
đáng lưu ý nhất là khi xét đến sự lệch lạc rõ ràng giữa các chính sách và hệ tư
tưởng phi tự do mà Trump đại diện so với các lý tưởng tự do mà những cá nhân
này ủng hộ thông qua các sản phẩm trí tuệ và/hoặc hoạt động chính trị của họ.
Kể
từ khi ông lên cầm quyền, cựu Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đã thu hút và duy
trì một lượng tín đồ đáng kể trong cộng đồng Hoa kiều ở trong và ngoài Hoa Kỳ.
Những người phò Trump này có xuất thân khác nhau và sự ủng hộ của họ có nhiều
động cơ khác nhau, một điều không có gì là bất thường cả. Tuy nhiên, điều bất
thường ở đây là sự hâm mộ Trump trong một nhóm người cụ thể: những người được
gọi là trí thức, nhà bất đồng chính kiến và nhà
hoạt động tự do/dân chủ Trung Quốc. Thành phần
này bao gồm một số học giả và nhà tư tưởng theo chủ nghĩa tự do, nhà hoạt động
chính trị và luật sư nhân quyền người Hoa danh tiếng nhất. Việc giới đấu tranh
dân chủ gốc Hoa tiếp nhận Chủ nghĩa Trump là một điều bất thường và đáng lưu ý
nhất là khi xét đến sự lệch lạc rõ ràng giữa các chính sách và hệ tư tưởng phi
tự do mà Trump đại diện so với các lý tưởng tự do mà những cá nhân này ủng hộ
thông qua sản phẩm trí tuệ và/hoặc hoạt động chính trị của họ.
Trong
cuộc trò chuyện này với ông Teng Biao, tôi cố tìm hiểu: Đâu là mẫu số chung đã
tạo nên sự gắn kết giữa nhóm người này và chính quyền Trump? Nói cách khác,
những phẩm chất cụ thể nào trong vai trò lãnh đạo của Trump đã khiến những
người ủng hộ gốc Hoa của ông hưởng ứng mạnh mẽ đến vậy? Câu trả lời cho những
câu hỏi này vẫn còn quan trọng và mang tính thời sự mặc dù nhiệm kỳ tổng thống
của Trump đã kết thúc. Việc Trump mãn nhiệm chắc chắn sẽ làm nguội lạnh bầu
nhiệt huyết của những người ủng hộ ông ở nhiều mức độ khác nhau trên toàn thế
giới.
Như
cuộc trò chuyện này sẽ tiết lộ, sự phổ biến của tư duy giản lược, tính hấp dẫn
của chủ nghĩa chính trị Machiavelli, và niềm tin vào chủ nghĩa tiến hóa xã hội
Darwin của giới tinh hoa đã bắt rễ sâu xa trong tâm lý của những nhà dân chủ
ủng hộ Trump, và sự kết hợp của ba yếu tố này đã tạo ra sức hấp dẫn khó cưỡng
của chủ nghĩa Trump. Phải thừa nhận rằng lý lịch chính trị của nhóm này chắc
chắn không thể đại diện cho thái độ chính trị của giới đấu tranh dân chủ người
Hoa nói chung, chứ đừng nói đến tất cả 1.4 tỷ công dân Trung Quốc. Tuy nhiên,
nó cho thấy sự rạn nứt và tranh cãi xã hội rong tương lai nếu bầu cử tự do diễn
ra ở Trung Quốc. Trong viễn cảnh này, hỗn hợp các nguyên liệu đã tạo ra cơn sốt
phò Trump ngày nay sẽ vẫn thịnh hành ở Trung Quốc trong tương lai gần. Và sẽ
không hoàn toàn bất ngờ nếu nhà lãnh đạo được người dân Trung Quốc chọn lựa,
khi bầu cử tự do trở thành hiện thực chính trị ở xứ này, có thể sẽ không phải
là một nhà chính trị có tư tưởng tự do và đầy lý trí như nhiều nhà quan sát
chính trị ở phương Tây mong đợi, nhưng lại là một nhà dân túy bản địa theo hình
mẫu của Trump.
Hiện
tượng phò Trump trong giới dân chủ gốc Hoa đã được đưa tin trên các phương tiện
truyền thông và thảo luận trong giới học thuật. Những bài báo bao gồm bài viết
năm 2020 của Ian Johnson ‘Tại sao những người theo chủ nghĩa tự do ở Trung Quốc
lại thích thú với phe bảo thủ Hoa Kỳ?’ trên tờ New York Times. Các bài luận bao
gồm ‘Chủ nghĩa mỹ cảm và sự biến thái vì Trump của trí thức tự do Trung Quốc’
của Lin Yao (2021) - phân tích sâu sắc và kỹ lưỡng nhất về chủ đề này cho đến
nay. Vấn đề này cũng đã được đề cập đến trên các nền tảng truyền thông khác —
chẳng hạn, trong một tập được nhiều người nghe của Sinica Podcast (2021), với
khách mời là cả hai tác giả trên.
Cũng
liên quan đến cuộc trò chuyện của chúng tôi là chủ đề về ‘bạch tả’ (白 左), một
bức tranh biếm
họa tư tưởng
của chủ nghĩa
tự do tiến bộ
ở phương Tây.
Để đọc hiểu
toàn diện hơn
về chủ đề
này, nên đọc
‘Sự trỗi
dậy của “bạch
tả” như một từ lời lăng mạ trên mạng Internet Trung Quốc' (2017) của Zhang
Chenchen, và‘ Chủ nghĩa dân túy cánh hữu với đặc điểm Trung Quốc? Bản sắc, Sự
khác biệt và Hình ảnh Toàn cầu trong Tranh luận Chính trị Thế giới Trực tuyến'
(2019).
Cuộc
trò chuyện dưới đây là kết quả của một loạt các cuộc trao đổi tôi đã có gần đây
với Teng Biao. Tôi chọn ông Teng làm người đối thoại không phải vì ông là một
trong số ít nhà hoạt động chống Trump, mà vì ông vừa là một nhà hoạt động chính
trị, vừa là một học giả theo chủ nghĩa tự do - một nhân vật hai trong một hiếm
gặp. Ông đã dành nhiều năm ở Trung Quốc để vận động cho phong trào thúc đẩy
nhân quyền thông qua đại diện pháp lý ở cả lớp học và tòa án. Ông cũng đã chia
sẻ nhiều kinh nghiệm mà đã trở thành động lực nền tảng cho những người theo chủ
nghĩa Trump. Trước cuộc trò chuyện của chúng tôi, Teng đã viết một bài luận dài
bằng tiếng Trung có tiêu đề ‘Tại sao những người ủng hộ dân chủ nên phản đối
Trump?’ (2020), giải đáp chi tiết hơn một số câu hỏi dưới đây.
***
Nguồn Gốc của Thiên kiến Xác nhận
Ling Li: Trong phân tích của ông, thông tin sai
lệch là một yếu tố quan trọng góp phần khiến các nhà hoạt động yêu chuộng
Trump. Ông nghĩ họ đã nhận thông tin sai lệch về điều gì? Các nguồn lệch lác đó
đến từ đâu?
Teng Biao: Đa số người dân chủ dựa vào mạng truyền thông
Trung Quốc làm nguồn tin chủ đạo nếu không phải là duy nhất về chính trị Mỹ,
bao gồm WeChat, mà chúng bị kiểm duyệt và tràn ngập thuyết âm mưu,. Họ không đọc
hoặc không có khả năng đọc các nguồn tiếng Anh.
LL: Chắc chắn là điều này chính xác cho một phần
không nhỏ những người ủng hộ Trump, nhưng không phải tất cả. Tôi từng gặp một
số nhà tri thức ủng hộ dân chủ hoặc nhà hoạt động biết đọc tiếng Anh và có thể
truy cập nguồn tin thay thế, nhưng họ vẫn không có tư duy phản biện về chủ
nghĩa Trump. Thiên kiến xác nhận đóng vai trò lớn lao trong việc này; nó dẫn
người ta đi tìm chỉ những thông tin nào xác nhận quan điểm sẵn có của họ. Trong
nhiều trường hợp, những thiên kiến này có thể củng cố ‘hiện tượng phản tác
dụng’ hoặc ‘bám víu niềm tin',khi người ta lại bám vào sự ngộ nhận mạnh mẽ hơn
nữa sau khi bị kiểm chứng.
TB: Đúng, nhưng chúng ta sẽ lại sa vào câu hỏi gà hay
trứng. Thiên kiến xác nhận không phải tự nhiên mà có. Cái gì đã dẫn tới sự hình
thành của các ý kiến gốc mà người ta muốn xác nhận?
LL: Ông muốn hỏi rằng cái gì đã gây ra sự hiểu biết
một chiều về các trường phái chính trị phương Tây của các nhà hoạt động gốc
Hoa. Cụ thể hơn, tại sao ảnh hưởng của trường phái tự do cấp tiến lại có hạn ở
Trung Quốc? Có phải vì các nhà tri thức Trung Hoa ít được tiếp cận với các tư
tưởng tự do cấp tiến hay bởi vì họ không chào đón những tư tưởng đó?
TB: Các trường phái phương Tây được khai mở ở Trung
Quốc đa phần qua các tác phẩm được phiên dịch vào những năm 1980 và 1990. Quyết
định để dịch và xuất bản sách này phần nào đi liền với tư tưởng chính trị của
các tác giả và phần còn lại được chỉ định bởi nhà xuất bản và biên tập, vốn
thường bị kiểm duyệt chính trị. Bối cảnh trí thức lúc này nhận nhiều ảnh hưởng
từ các trường phái tân cổ điển phương Tây – đặc biệt là trường phái Austrian và
Chicago, được thể hiện trong các tác phẩm của, ví dụ, Ludwig von Misess,
Friedrich Hayek, và Milton Friedman, cũng như các chính sách kinh tế như
Reaganism và Thatcherism (trickle-down economy). Sau đó, các trường phái kinh
tế tân tự do này bắt đầu thâm nhập và tạo ảnh hưởng trong những lĩnh vực khác.
Trường phái tự do cấp tiến gần như không được biết đến ở Trung Quốc.
LL: Nếu vậy, có vẻ khi các tư tưởng chính trị
phương Tây được du nhập vào Trung Quốc vào những năm 1980, chúng bị hạn chế
trong lĩnh vực kinh tế và loại trừ tất cả các chủ đề khác như quyền chính trị,
quyền được toàn vẹn thể chất, quyền tự do, công bằng tố tụng, v. v.. Sự chọn
lọc tiếp xúc này của các nhà tri thức Trung Hoa có thể đã khiến họ bị cuốn hút
đặc biệt bởi chính trị bảo thủ, và, như một hệ quả, chủ nghĩa Trump. Điều này
dễ hiểu. Thế nhưng, nhiều người vẫn có thể sửa đổi ý kiến của họ để tránh khỏi
‘hiện tượng phản tác dụng’ khi họ bị thách thức với tin thông tin mới gây mâu
thuẫn. Ngược lại, những người tri thức phò Trump có vẻ cho thấy sự kiên định
mạnh mẽ rõ rệt vào niềm tin của họ. Tại sao nhóm này dễ bị sa vào thiên kiến
xác nhận hơn nhóm khác?
TB: Tôi đoán có hai lý do. Đầu tiên, nhiều người tri
thức phò Trump được tiếp cận với các tư tưởng bảo thủ phương Tây khi họ mới
trong độ tuổi 20 tới 30. Những kiến thức mới này đã để lại ấn tượng vững vàng
và ý kiến mạnh mẽ về bản chất của nền dân chủ và làm sao để nó hữu hiệu, và
điều này khó thay đổi. Thứ hai, nhà hoạt động dân chủ thường đứng về phe chống
Đảng Cộng sản Trung Quốc, và thái độ này đến từ kinh nghiệm bị đàn áp ở Trung
Quốc mà họ đã tận mắt chứng kiến hoặc trải nghiệm qua nhiều hình thức. Không cần
nhiều kỹ năng phân tích, kiến thức hàn lâm hay thực tập để tiếp thu tư tưởng
chính trị đó. Thế nhưng, để vượt qua chính thiên kiến xác nhận của mình, chúng
ta cần tự chất vấn và tự chấn chỉnh mình. Những phẩm chất này không phải nhà
hoạt động nào cũng có.
LL: Có phải là các kiến thức về tình hình chính trị
ở phương Tây của các nhà hoạt động cũng chỉ là một chiều hoặc bị bóp méo?
TB: Về tình hình chính trị, truyền thông tiếng Trung
tập trung vào ‘mặt trái’ hoặc những khiếm khuyết của xã hội phương Tây. Tuy
nhiên, kiểu tường thuật tiêu cực như thế không gây nhiều ảnh hưởng đến các nhà
hoạt động dân chủ vì họ vốn ngờ vực tuyên truyền nhà nước. Nếu ban tuyên giáo
nói rằng con mèo màu đen, họ ắt hẳn sẽ tin rằng con mèo màu trắng. Vì vậy, sự
cuốn hút bởi ‘ngọn đèn hải đăng’ của nền dân chủ phương Tây, mượn từ của nhà
văn Lin Yao, không hề bị lu mờ bởi kiểu tường thuật tiêu cực của truyền thông
nhà nước.
LL: Đúng, nó có thể giải thích được sự tận tụy với
hình tượng ‘ngọn đèn dẫn lối’ bởi những ai đang sống ở Trung Quốc và chưa bao
giờ có cơ hội sống ở phương Tây. Nhưng làm cách nào để giải thích thái độ của
các nhà hoạt động hải ngoại có tự do truy cập bất kỳ thông tin nào họ muốn?
TB: Đó là vì họ hiểu khái niệm dân chủ một cách nhồi
sọ hoặc rập khuôn. Khi niềm tin đó được thiết lập, họ thường sẽ phớt lờ các
bằng chứng mâu thuẫn. Thí dụ, một lý do quan trọng tại sao các nhà hoạt động
ủng hộ các chính sách của Trump về vấn đề sắc tộc là vì họ không hiểu biết về
chế độ nô lệ và kỳ thị sắc tộc trong lịch sử Mỹ, hoặc đã diễn giải những thực
tế đó để chúng ăn khớp với các ý kiến sẵn có của họ. Thí dụ, nhiều nhà hoạt
động tin rằng kỳ thị sắc tộc ở Hoa Kỳ chỉ xảy ra lác đác đây đó chứ không phải
là một vấn đề có hệ thống, vì họ đinh ninh rằng ở đây có nhiều thể chế dân chủ
dùng để ngăn chặn các vấn đề như vậy. Nhiều nhà hoạt động không nhận thức được
quy mô sâu rộng của bất công sắc tộc trong suốt lịch sử Hoa Kỳ. Hơn nữa, rất
nhiều nhà hoạt động hải ngoại sống co cụm trong các khu người Hoa hải ngoại và
không tương tác nhiều với các nhóm thiểu số khác; điều này giúp duy trì thành
kiến và thiên kiến của họ.
Sự phổ biến của chủ nghĩa tiến hòa xã
hội Darwin
LL: Giờ chuyển đến chủ nghĩa tiến hóa xã hội
Darwin, có vẻ như là một yếu tố khác đã giúp khuếch đại sự ủng hộ cho Trump
trong nhóm các nhà hoạt động. chủ nghĩa tiến hóa xã hội Darwin là gì? Nó có
liên hệ gì với các nhà dân chủ và việc họ ủng hộ Trump?
TB: Những ai tin vào chủ nghĩa tiến hóa xã hội Darwin
quan niệm rằng người ta thành công là vị họ giỏi hơn hoặc xứng đáng hơn người
khác. Và điều này cũng có nghĩa là họ nghĩ ai không thành công hay nghèo là vì
họ kém cỏi. Chủ nghĩa tiến hóa xã hội Darwin quy sự thành công cho các khuynh
hướng và phẩm chất cá nhân, cùng lúc lại gạt bỏ những yếu tố hệ thống. Thí dụ,
nhiều luật sư nhân quyền Trung Hoa và nhà hoạt động chính trị đến từ hoàn cảnh
khiêm tốn. Họ sẽ thường quy những thành tựu của họ cho các khuynh hướng phẩm
chất cá nhân và thường bỏ qua toàn cảnh hệ thống. Cùng lúc đó, họ buộc người
khác làm theo tiêu chuẩn đó và tin rằng, thí dụ, việc các nhóm thiểu số thiệt
thòi ở Mỹ khó thăng tiến là bởi vì họ lười biếng hoặc kém cỏi, và họ nên tự
trách mình.
LL: Nghe như là đổ lỗi cho nạn nhân, tức là quy kết
sai phạm cho nạn nhân thay vì kẻ phạm tội. Nhiều nhà tâm lý học phát hiện rằng
hành vi đổ lỗi cho nạn nhân được thúc đẩy bởi niềm tin rằng thế giới này công
bằng. Đây là một thiên kiến trong nhận thức cho rằng ‘gieo nhân nào thì gặt quả
đấy’. Bằng cách đổ lỗi cho nạn nhân, người ta có thể bảo vệ quan niệm rằng thế
giới này công minh, để nó đáng sống hơn; còn nạn nhân xứng đáng chịu hậu quả vì
họ đã làm điều gì đó, hoặc vì chính bản chất của họ. Logic này cũng cho rằng
những bất côngsẽ không bao giờ xảy ra nếu ai đó không làm gì bất minh để dẫn
tới điều đó. Nhưng tôi không rõ liệu lời giải thích này có thể áp dụng với mọi
nhà hoạt động hay không, vì sự tán thành của họ với chủ nghĩa tiến hóa xã hội
Darwin có vẻ mâu thuẫn với công việc họ làm, ít nhất là với các luật sư nhân
quyền, những người đã tự đặt mình vào nguy hiểm và rủi ro to lớn để bảo vệ,
thay vì đổ lỗi, cho các thành viên chịu thiệt thòi của xã hội Trung Quốc. Làm
sao để giải thích sự tồn tại song song của việc họ cam kết bảo vệ quyền lợi của
các nhóm thiệt thòi hoặc “không xứng đáng” ở Trung Quốc, với việc họ phản đối
quyền bình đẳng của những nhóm thiểu số thiệt thòi tại các nước phương Tây?
TB: Bởi vì có một sự khác biệt về chất khi nói về bất
công ở Trung Quốc và ở phương Tây. Ở Trung Quốc, phần lớn công việc đấu tranh
nhân quyền liên quan đến sự xâm phạm các quyền tự do cơ bản – thí dụ, các quy
tắc và phân biệt đối xử bị áp đặt lên người dân nhờ hệ thống đăng ký hộ khẩu –
một điều thậm chí còn không tồn tại ở các nước phương Tây. Các loại công việc
trong lĩnh vực nhân quyền khác bao gồm phản đối can thiệp, cấm đoán và trừng
phạt khi người dân thực hiền quyền đi bầu, hội họp, tự do ngôn luận, và tôn
giáo trong khuôn khổ luật pháp Trung Quốc. Những vấn đề này không hề lớn lao
tại Mỹ. Đó là lý do tại sao nhiều nhà hoạt động không mấy thương cảm hay đồng
cảm với, ví dụ, phong trào Black Lives Matter. Họ được hướng dẫn bởi niềm tin
vào chủ nghĩa tiến hóa xã hội Darwin và trào lưu thị trường tự do chính thống,
thế nên họ cũng tin rằng các nhóm thiểu số ở phương Tây đứng cuối bậc thang xã
hội chỉ vì các nhóm khác làm tốt hơn họ. Và vì lý do này, đa phần trong số họ
phản đối mãnh liệt các chính sách xã hội cấp tiến như affirmative action, thuế
luỹ tiến, và bảo đảm mức lương tối thiểu.
Nguồn Gốc của Dây Chuyền Phân Biệt
Đối Xử
LL: Tôi muốn quay lại với vấn đề kỳ thị mà ông nhắc
đến trước đó khi chúng ta bàn về thông tin sai lệch. Có vẻ như sự vô tri về mặt
bất công sắc tộc hoặc sự thiếu cảm thông với người Mỹ gốc Phi châu không chỉ là
sự ngộ nhận ở nhiều nhà hoạt động, mà còn là một định kiến được chia sẻ rộng
rãi trong xã hội Trung Hoa. Trong những năm gần đây, nhiều báo cáo về sự phân
biệt chủng tộc ở Trung Quốc đang càng ngày càng phổ biến. Hiện tượng này thật
khó hiểu vì người Trung Hoa, với tư cách là một dân tộc, đã từng chịu kỳ thị
sắc tộc cả ở trong và ngoài Trung Quốc. Thế thì tại sao kỳ thị sắc tộc lại trở
thành tư tưởng thịnh hành nhất của người Trung Quốc đối với các sắc tộc khác,
thay vì sự đồng cảm và đoàn kết?
TB: Nhiều người Trung Quốc tin vào một trật tự chủng
tộc dựa trên màu da. Trật tự này đặt da trắng lên đỉnh, rồi đến da vàng và da
nâu, với da đen đứng cuối. Luận điệu kỳ thị này xuất hiện sớm nhất là từ cuối
đời nhà Thanhtrong các tác phẩm của những nhà tư tưởng chính trị nổi danh như
Khang Hữu Vi, Lương Khải Siêu, và Đường Tài Thường, những người lãnh đạo Phong
trào Cải cách 1898 và đại diện cho tư tưởng chính trị cấp tiến nhất vào thời
đó. Những tư tưởng này đã ảnh hưởng rất mạnh mẽ đến thế giới quan của nhiều
người Trung Quốc. Dựa theo dây chuyền phân biệt đối xử này, nhiều nhà hoạt động
tin rằng mỗi dân tộc đã có sẵn một chỗ đứng trong cơ cấu xã hội và, nếu một
nhóm muốn thăng tiến khỏi vị thế đó, thành viên của dân tộc đó phải làm tốt hơn
người khác, cho dù luật lệ của cuộc thi có bất công thế nào đi nữa. Nếu ai đó
muốn tiến tới bằng cách phá bỏ luật lệ của cuộc đua hoặc thay đổi hệ thống, vậy
là họ đã quá phận. Vì vậy, nhiều nhà hoạt động phản đối mạnh mẽ chương trình
affirmative-action và phong trào BLM vì họ nghĩ các nhóm này đang vung tay quá
trán và vi phạm quy củ.
LL: Trật tự sắc tộc hoàn vũ này có vẻ như là sự mở
rộng của trật tự xã hội Nho giáo. Nho giáo cổ điển rao giảng rằng mỗi thành
viên trong xã hội có sẵn một vai trò trong bất kỳ mối quan hệ cá nhân nào – thí
dụ, vợ-chồng, mẹ-con, thầy-trò, vua-dân – quyền lực và trách nhiệm trong trật
tự này được phân chia theo cấp bậc. Nếu, theo Nho giáo, mọi người tuân thủ hành
vi hợp với vai trò của họ, trật tự xã hội sẽ đạt đến sự hòa hợp. “Dây chuyền
phân biệt chủng tộc” mà ông nhắc đến có vẻ như cái đuôi của một trật tự xã hội
Nho giáođược áp dụng ở quy mô quốc tế.
TB: Đúng là nó tương thích với nhân sinh quan của
Trung Quốc thời phong kiến, khi mà người Hán là trung tâm và mọi sắc tộc khác
bị xem là ngoại chủng và hèn kém.
LL: Thế nhưng vào đầu thế kỷ 19, Trung Quốc bị bắt
phải “nâng cấp” vị trí của “da trắng.” Thú vị hơn, tôi cũng nhận ra rằng có một
loại hành vi thường thấy làm nền tảng cho cả chủ nghĩa tiến hóa xã hội Darwin
và trật tự chủng tộc chúng ta đề cập. Nó bắt đầu với sự bất bình đẳng có hệ
thống sơ khởi được tích hợp vào trật tự xã hội, như kiểu được rao giảng bởi Nho
giáo, và sự bất bình đẳng sẵn có trong trật tự xã hội này chỉ có thể được củng
cố khi người ta đồng lòng lựa chọn một chiến lược sinh tồn cho phép mỗi cá nhân
cải thiện an sinh của họ bằng cách bóc lột những người kém hơn họ để bù đắp cho
việc chính họ cũng bị bóc lột bởi những người đứng trên. Chiến lược này khác
biệt về căn bản với dự án chính trị nhằm tái cơ cấu trật tự xã hội dựa trên
nguyên tắc bình đẳng, vì nó không muốn xoá bỏ sự bất bình đẳng, mà chỉ muốn thay
thế nạn nhân trong hệ thống.
Sự lựa chọn chiến lược này có vẻ như được xây dựng
bởi thứ mà tôi gọi là ‘cơ chế trừng phạt từ trên xuống’ mà đôi khi được sử dụng
để giải quyết vấn đề về bất công và bất bình đẳng bởi những nạn nhân. Điều này
có nghĩa là nếu ai đó bị bóc lột bởi một đối tượng quyền lực, thay vì tự vệ
bằng cách thách thức những sai phạm về pháp lý hay đạo đức trong tình huống,
đầu tiên họ lại nhẫn nhục chịu đựng sự bóc lột, rồi sau đó tìm cách trả thù
bằng cách bóc lột một đối tượng yếu thế hơn nếu có thể. Chưa nói đến liệu sự
trừng phạt này có thể bào chữa được về mặt pháp lý lẫn đạo đức hay không, chiều
hướng từ trên xuống này rất lệch lạc vì anh không tìm cách trừng phạt kẻ đã lạm
dụng anh, mà lại trừng phạt kẻ mà anh có thể ức hiếp.
Ảnh hưởng của Tin Lành
LL: Trong lời giải thích của ông về sự phổ biến của
chủ nghĩa Trump với các nhà hoạt động, ông cũng nhắc đến vai trò của chủ nghĩa
Tin Lành (evangelicalism). Ông có thể nói thêm được không?
TB: Trong tư tưởng của nhiều nhà hoạt động, Thiên Chúa
giáo là ‘ngọn hải đăng' thứ hai của nền văn minh phương Tây, cùng với dân
chủ.Trong bối cảnh này, Thiên Chúa giáo được xem như nền tảng của việc thiết
lập một quốc gia độc lập như Hoa Kỳ. Không bất ngờ khi một số lớn nhà hoạt động
đã cải đạo tThiên Chúa, vì nó giúp họ đáp ứng nhu cầu tâm linh và vơi bớt những
lo âu trước thách thức mà họ phải đối mặt trên con đường tranh đấu. Và, vì lý
do gì đó, trường phái Tin Lành, vốn có tư tưởng bảo thủ về mặt chính trị và xã
hội, có vẻ có nhiều ảnh hưởng với các nhà hoạt động Trung Quốc hơn những giáo
phái khác.
Sang chấn của Chủ nghĩa Xã hội và Chủ
nghĩa Cánh tả
LL: Trong phân tích của ông, các nhà hoạt động cũng
có dị nghị mạnh mẽ với chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cánh tả, hai lý do khác
khiến họ thích chủ nghĩa Trump. Ông giải thích sự dị nghị này như thế nào?
TB: Vì họ đã tận mắt chứng kiến và trải nghiệm những
đau khổ trong xã hội Trung Quốc nhân danh chủ nghĩa xã hội, các nhà hoạt động
dường như ghê tởm với chủ nghĩa cánh tả như một phản xạ tự nhiên. Kiến thức của
họ về các thể chế dân chủ xã hội phổ biến ở Châu Âu rất hạn chế. Tổ hợp này dẫn
tới sự ghét bỏ và chống đối bản năng trước các chính sách xã hội cấp tiến. Cách
dán nhãn chính trị cánh hữu và cánh tả là một vấn đề khác.
LL: Ý ông là việc dán nhãn vị thế chính trị dựa
trên chiều hướng tương đối trong quan điểm của một người so với một điểm mốc –
ví dụ, phe tả và phe hữu? Tôi cũng cảm thấy rằng thói quen dán mác này ít nhất
là rối rắm và, tệ hơn nữa, dễ gây hiểu lầm, bởi vì khi điểm mốc đó thay đổi,
cái nhãn cũng sẽ đảo ngược – chẳng hạn như, những gì được xem là cánh tả sẽ trở
thành cánh hữu trong một bối cảnh khác.
TB: Chính xác. Ví dụ, bởi vì điểm mốc ở Trung Quốc là
hệ thống cộng sản, bất kỳ chính sách nào tựa như những chính sách trong một thể
chế tư bản sẽ được xem là “cánh hữu," và bất kỳ chính sách nào nâng cao
chương trình nghị sự cộng sản sẽ là “cánh tả.” Cho dù lý tưởng đảng đã thay đổi
rất nhiều trong bốn mươi năm qua - chuyển từ việc ác quỷ hoá tư bản sang đón
nhận nó – cái nhãn vẫn không thay đổi. Nếu anh ủng hộ Đảng, anh thuộc về bên tả
và nếu anh chống Đảng, anh thuộc về bên hữu. Các nhà hoạt động rất đỗi tự hào
khi được nhận diện là ‘cánh hữu’ chỉ vì lập trường chống cộng của họ. Họ đào
sâu và áp dụng kiến thức về cánh tả dưới bối cảnh Trung Quốc, vào chính trị
cánh tả ở phương Tây, mà theo họ không khác gì tuyên truyền cho cộng sản, bao
gồm phân phối bình đẳng tuyệt đối, phong trào quần chúng, can thiệp từ chính
quyền, đấu tranh giai cấp, v.v…
LL: Thú vị thay, sự lẫn lộn trên về ý nghĩa của chủ
nghĩa xã hội không chỉ là đặc thù của các nhà hoạt động Trung Hoa. Theo một
khảo sát Gallup vào năm 2018, khi được hỏi ý nghĩa của ‘chủ nghĩa xã hội,’ 23%
người Mỹ liên hệ giữa chủ nghĩa xã hội và bình đẳng. Đây cũng là con số người
Mỹ không biết trả lời làm sao (Newport 2018). Và 6% người Mỹ nghĩ rằng chủ
nghĩa xã hội chính là chủ nghĩa cộng sản hoặc một hình thức khác của cộng sản.
Đây cũng là số người nghĩ rằng chủ nghĩa xã hội nghĩa là hòa mình vào xã hội.
Phức cảm Tôn sùng Độc tài
LL: Ông cũng nhắc đến ở đâu đó rằng sự cuốn hút với
một lãnh đạo mạnh mẽi như một giải pháp chính trị cũng là lý do quan trọng để
giải thích sự hâm mộ Trump trong nhóm nhà hoạt động. Nhưng một lãnh đạo mạnh mẽ
bao hàm một thể loại lãnh đạo chính trị toàn trị. Nó không xung đột với bản
chất của mục tiêu cốt lõi của các nhà hoạt động là giúp Trung Quốc dân chủ hoá
ư?
TB: Chúng ta phải nhìntừ góc độ lịch sử. Chính phủ Mỹ
lâu nay đã chọn chính sách tiếp cận Trung Quốc và tự nhủ rằng, nếu họ mời gọi
và hội nhập Trung Quốc vào trật tự kinh tế và chính trị quốc tế, Trung Quốc sẽ
đồng hoá vào phương Tây và dân chủ hoá. Chính sách này đã thất bại, và khiến
nhiều nhà hoạt động Trung Quốc không chỉ chán nản mà còn hoài nghi, như Perry
Link đã miêu tả trong bài luận ‘Nhìn rõ Đảng Cộng sản Trung Quốc’ (2021) vừa
rồi. Trung Quốc đã trỗi dậy về mặt kinh tế nhưng không hề có bước tiến về mặt
tự do chính trị hay sự tự do hoá. Các nhà hoạt động quy thất bại này cho sự
thiếu tầm nhìn, ý chí chính trị và năng lực của các đời tổng thống trước đây,
mà theo họ đã bị mờ mắt bởi các lý tưởng công bằng tự huỷ hoại của chính trị
cánh tả Mỹ.
LL: Vâng, Trump bước vào trọng tâm trong chính bối
cảnh này. Tôi thường nghe người Trung Quốc ủng hộ Trump nói rằng chính sách
Trung Quốc của ông ta quyết đoán và hữu hiệu nhất trong việc kiềm hãm Trung
Quốc, rằng ông ta là người duy nhất đủ thông minh để phát hiện ra vấn đề, và là
người duy nhất, theo họ, có đủ cương quyết và sự khôn ngoan chiến lược để đưa
ra hướng giải quyết. Thế nhưng, một vấn đề nữa mà tôi cảm thấy khó hiểu là tại
sao các nhà hoạt động, nhiều người trong họ rất dũng cảm và anh hùng, có thể
tôn sùng Trump như một nhà lãnh đạo mạnh mẽ, trong khi ông ta hoàn toàn đi
ngược với hình ảnh một người anh hùng, và chỉ là một nhân vật đã tận dụng quyền
lực của chức vụ cao cấp nhất của đất nước mạnh mẽ nhất thế giới để phục vụ lợi
ích chính trị cá nhân của ông ta. Việc họ tôn thờ ông ta có vẻ nghịch lý nhỉ?
TB: Không khó để hiểu. Chính vì các nhà hoạt động, đặc
biệt là luật sư nhân quyền và nhà hoạt động chính trị, đã trải nghiệm việc bị
đàn áp và thanh trừng mà họ hiểu được họ yếu ớt như thế nào, và sự hy sinh cá
nhân của họ nhỏ nhoi như thế nào ở Trung Quốc. Chỉ có kết quả mới quyết định ai
đúng ai sai. Một người anh hùng thua cuộc chẳng có nghĩa lý gì. Họ tin rằng chỉ
có một lãnh đạo mạnh mẽ này mới có cơ hội đối đầu với một lãnh đạo mạnh mẽ
khác.
LL: Đúng, tôi đoán rằng đúng là khó để thách thức
một thể chế quyền lực bất cân xứng khi mọi nguồn tài nguyên được phân phối một
cách không cân xứng chống lại bạn.
Hậu quả
LL: Hai câu hỏi cuối cùng để hạ màn cuộc trò chuyện
của chúng ta: Tại sao chúng ta nên quan tâm lãnh đạo chính trị nào được các nhà
hoạt động yêu quý? Tại sao sự ủng hộ của họ dành cho Trump là đáng lo ngại?
TB: Trước hết, đối với đa số người TQ phò Trump, lý do
quan trọng nhất và đôi khi là duy nhất, cho việc họ ủng hộ Trump, là vì Trump
‘không ngán’ Trung Quốc. Họ không biết nhiều hoặc không quan tâm đến những tổn
hại Trump đã gây ra cho các thể chế dân chủ Mỹ. Thứ mà họ quan tâm là ‘lật đổ'
Đảng, và họ đặt lòng tin vào Trump. Nhưng điều này cuối cùng sẽ phản tác dụng,
vì thái độ và hành vi này có thể dễ dàng gây phản cảm cho các nhóm và cá nhân ở
phương Tây vốn thông cảm và ủng hộ ủng hộ lý tưởng dân chủ ở Trung Quốc. Thứ
hai, khá nhiều nhà hoạt động là các nhà tri thức công chúng và dẫn dắt quan
điểmNhững người này đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng tư tưởng của
những người ủng hộ dân chủ. Những tư tưởng pro-Trump thiên hữu có thể gây hại
đến con đường chuyển tiếp nền dân chủ ở Trung Quốc. Thứ ba, khá nhiều nhà hoạt
động Trung Quốc đã bày tỏ công khai sự ủng hộ nhóm người bạo loạn ở Điện
Capitol. Họ thích thú với khả năng thiết quân luật và bắt đầu một cuộc đảo
chánh để người lãnh đạo yêu quý của họ giữ quyền lực. Sự bất chấp trắng trợn
của họ với giá trị dân chủ lập hiến khiến người ta tự hỏi: nếu họ có cơ hội
thiết lập một thể chế chính trị mới ở Trung Quốc, liệu thể chế đó thậm chí có
phải là dân chủ hay không?
--------------
Tiểu sử học giả:
Tiến sĩ Teng Biao là luật sư nhân
quyền, hiện là Học giả Nhân quyền Grove tại Hunter College, City University of
New York. Trước đây, ông là giảng viên tại Đại học Chính trị và Luật Trung Quốc
(Bắc Kinh), đồng thời là học giả thỉnh giảng tại Đại học Yale, Harvard và New
York. Nghiên cứu của ông Teng tập trung vào tư pháp hình sự, nhân quyền, các
phong trào xã hội và quá trình chuyển đổi chính trị ở Trung Quốc. Ông là người
đồng sáng lập hai tổ chức phi chính phủ về nhân quyền — The Open Constitution
Initiative và China Against the Death Penalty.
Translated by: Cookie Duong
Edited by: Khoa Le
No comments:
Post a Comment