Đây không
phải lần đầu tiên bài thơ Bắt nạt trở thành chủ đề cho những phê phán, tranh
cãi. Trước đó, năm 2021 nó từng nổi lên và ồn ào đối với một tác phẩm văn học bị
cho là kém chất lượng nhưng lại được đưa vào sách giáo khoa. Tôi có mấy ý nghĩ
thế này.
1. Chuyện
hay dở của một bài thơ hay tác phẩm nghệ thuật nói chung là không dễ kết luận,
có những thứ từng hay, có những thứ sẽ hay, và có cả những bài đang hay nhưng rồi
sẽ sớm bị lãng quên. Và ngay cả những tác phẩm hay một cách lâu dài thì cái hay
đó cũng cần phải xem nó hay về khía cạnh nào, ngôn ngữ, văn hóa, sự mới mẻ độc
đáo hay ý thức xã hội – chính trị… Cho nên, tranh cãi về chuyện hay dở này rất
khó để đi đến hồi kết.
Tôi không
đánh giá cao bài thơ Bắt nạt về khía cạnh nghệ thuật, nhưng cũng không đến nỗi
thấy nó như một “thảm họa” mà nhiều người đang nhận xét. Hơn nữa, ở một khía cạnh
nào đó, như việc cảnh báo và giáo dục ý thức cho trẻ em trong mỗi quan hệ học
đường, nó có tác dụng và ý nghĩa nhất định.
2. Sách
giáo khoa lớp 6 tập Một, bộ Kết nối, có 8 tác phẩm thơ được đưa vào giảng dạy,
trong đó có 2 tác giả mới chưa từng xuất hiện trong các bộ sách giáo khoa ngữ
văn trước đây, là Nguyễn Thế Hoàng Linh và Mai Văn Phấn. Các tác giả, tác phẩm
quen thuộc từ xưa như Nguyên Hồng, Xuân Quỳnh, Lâm Thị Mỹ Dạ, Ta-go, Ca dao…,
dường như không nhận phải sự phản đối nào, nhưng cả 2 người mới đều ít nhiều
đang hứng gạch đá. Đây cũng là một điều đáng suy nghĩ. Cái mới, chưa xét hay dở,
thường thì khó tiếp nhận/ chấp nhận. Chính vì tâm lý rất đặc thù này mà tôi
nghĩ, đối với những gì mới/ lạ, cần sự bình tĩnh và cẩn trọng nhiều hơn.
3. Việc
đưa một tác phẩm vào sách giáo khoa để làm ngữ liệu cho việc đọc văn tất nhiên
phải đáp ứng những tiêu chí nhiều mặt. Tuy nhiên cũng cần lưu ý, không nên mặc
định nó là kinh điển/ kinh thánh để học thuộc lòng nhằm coi đó như là mục đích
tối hậu của việc học môn Văn trong nhà trường; và càng không nên quên rằng nó
chỉ là văn liệu để giúp học sinh biết đọc văn và rèn luyện những năng lực quan
trọng khác như viết, nói, nghe…
Với tinh
thần ấy, thậm chí có thể đưa một văn bản dở vào sách. Đọc để nhận biết cái hay
là cần nhất nhưng biết nhận diện cái dở cũng quan trọng không kém. Văn thơ
trong sách giáo khoa, theo tôi không phải chỉ để thưởng thức, mục đích quan trọng
hơn của nó là giúp người học hình thành được các kỹ năng khi đối trước văn bản
và sau đó là tạo lập văn bản.
Vài ba chục
năm nữa chẳng hạn, khi “những tù nhân của sách giáo khoa” đã được phóng thích,
có thể giáo viên Việt Nam cũng giống giáo viên ở nhiều nước tiên tiến, là có thể
tự soạn lấy tài liệu mà dạy, và lúc ấy họ hoàn toàn có thể chọn lấy những tác
phẩm mà mình cho là phù hợp với mục đích giáo dục các năng lực cho người học để
đưa vào giảng dạy. Trong một hoàn cảnh như thế, thật khó để soi hết mọi tài liệu
của hàng vạn giáo viên trên cả nước!
Xuất phát
từ đặc trưng môn học (Ngữ văn), các tác phẩm được đưa vào sách giáo khoa vốn là
văn liệu cho việc giúp học sinh hình thành và nâng cao năng lực sử dụng tiếng
Việt như đã nói, cộng với mục đích giáo dục mang tính tích hợp, tôi nghĩ thay
vì quá coi trọng giá trị nghệ thuật của mỗi tác phẩm thì nên chú ý nhiều hơn nữa
đến vấn đề giáo dục mà bài thơ này đặt ra: nạn bắt nạt học đường. Có thể ngay
lúc này, khi chúng ta đang mải chỉ trích bài thơ thì ở trường, con cái mình
đang bị bắt nạt bởi các bạn!
Tôi dùng từ
“nạn” chắc không ngoa đâu, tình trạng này đã trở nên quá phổ biến và nguy hại
trầm trọng. Dạy con cái chúng ta biết tôn trọng, thương yêu và đồng cảm với bạn
bè, đồng thời dạy cho chúng biết cách ứng xử trước những hành vi bắt nạt, đó là
điều nên thường trực trong mỗi chúng ta.
Đọc một
bài thơ dở (giả sử thế) không hẳn đã tai hại bằng việc bị bắt nạt hàng ngày ở
trường. Nó để lại trong đưa trẻ những tổn thương và sự tàn phá ghê gớm mà chúng
ta đôi lúc vì vô tâm mà đã để con cái đang phải lặng lẽ chịu đựng một mình. Đã
có những em học sinh tự tử vì bị bắt nạt, phần nhiều hơn là sợ hãi, chán nản,
trầm cảm, đau khổ… Đừng để các em đơn độc và bị bỏ rơi vì sự bận bịu của mỗi
chúng ta.
4. Với
tinh thần Một chương trình nhiều bộ sách, tôi không quá nặng nề về chuyện hay dở
của một tác phẩm hoặc một vài hạt sạn trong sách giáo khoa. Trong cái nhìn của
tôi, chất lượng giáo viên mới quyết định chất lượng giáo dục. Với một thầy thuốc
giỏi, nọc rắn có thể cứu người; nhưng với một thầy thuốc tồi, sâm quý cũng có
thể giết người. Dùng một văn liệu như thế nào, việc ấy quan trọng hơn bản thân
cái văn liệu ấy. Tôi đã từng đưa những bài văn dở cho học sinh đọc và từ đó
cùng nhau mổ xẻ, tìm ra các bài học…
Trong hoàn
cảnh nền giáo dục Việt Nam hiện tại, điều quan trọng hơn nữa, với tôi, là môi
trường giáo dục. Chính môi trường giáo dục mới quyết định giá trị nào sẽ được
xây lên hoặc điều tồi tệ nào sẽ ngự trị. Những chuyện buông lỏng quản lý, sai lầm
trong “hợp tác công-tư”, loạn thu, lách luật dạy thêm, tình trạng mất dân chủ,
sự thô bạo và phản giáo dục trong cách hành xử của ban giám hiệu hay giáo viên,
v.v., đang tàn phá nền giáo dục hiện nay. Và nó chính là cái mà chúng ta cần
chung tay nhiều hơn nữa để “chấn hưng”.
Giả sử nếu
có một bộ sách giáo khoa hoàn hảo nhưng nếu mang thả vào cái vũng lầy của môi
trường giáo dục như nó đang là, thì rồi cũng sẽ bị làm hỏng hoặc ít tệ hơn thì
cũng sẽ bị tê liệt, vô hiệu hóa. Tập trụng nhiều hơn, mạnh hơn, coi môi trường
giáo dục là tâm điểm cho sự phê phán, góp ý, xây dựng, việc ấy mang lại nhiều ý
nghĩa và ý nghĩa nền tảng hơn là sự chú mục vào những chi tiết trong một tài liệu
dạy học.
Thái Hạo
.
No comments:
Post a Comment