Sáng
kiến An ninh Toàn cầu: Quân cờ của Tập trên bàn cờ của Mỹ
Pak Yiu - Nikkei Asia
Nguyễn Thị Kim Phụng, biên dịch
Chương trình lớn tiếp
theo của Bắc Kinh sẽ gia tăng áp lực chọn phe và hợp lý hóa cuộc chiến Ukraine.
Bài phát biểu dài gần hai giờ của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trước
hơn 2.000 đại biểu tại Đại hội Đảng Cộng sản năm nay chứa đầy những điệp khúc
quen thuộc. Tuy nhiên, lần đầu tiên báo cáo công tác đề cập đến Sáng kiến An
ninh Toàn cầu (GSI), báo hiệu một chủ đề quan trọng trong nhiệm kỳ thứ ba chưa
từng có tiền lệ của ông.
“Một nhà triết học Trung Quốc cổ đại đã nhận xét rằng ‘các sinh vật khác
nhau có thể cùng tồn tại mà không gây hại cho nhau, và các con đường khác nhau
có thể chạy song song mà không ảnh hưởng đến nhau,” Tập nói trong báo cáo của
mình. “Chỉ khi tất cả các quốc gia cùng theo đuổi lợi ích chung, chung sống hòa
thuận và hợp tác vì lợi ích chung, thì mới có thịnh vượng bền vững và an ninh mới
được đảm bảo.”
Theo Tập, “dựa trên tinh thần này,” Trung Quốc đã đề xuất GSI.
Nhưng GSI là gì?
Cũng như các chương trình toàn cầu khác của Trung Quốc – Sáng kiến Vành
đai và Con đường để xây dựng cơ sở hạ tầng, và Sáng kiến Phát triển Toàn cầu để
giúp các quốc gia mới nổi đối phó với đói nghèo và các thách thức khác – GSI được
mô tả rườm rà nhưng lại thiếu các chi tiết cụ thể. Khi công bố sáng kiến này tại
Diễn đàn Bát Ngao ở Thượng Hải hồi tháng 4, Tập cho biết GSI sẽ cung cấp một
khuôn khổ những nguyên tắc cho các vấn đề toàn cầu và ngoại giao, nhằm giúp thế
giới trở thành một nơi an toàn hơn.
Trên các phương tiện truyền thông nhà nước Trung Quốc, GSI được mô tả là
“một hàng hóa công toàn cầu khác do Trung Quốc cung cấp,” thứ sẽ “mang đến giải
pháp và trí tuệ của người Trung Quốc để giải quyết các thách thức an ninh mà
nhân loại đang phải đối mặt.” Trong khuôn khổ GSI, các nhà lãnh đạo và ngoại
giao Trung Quốc sẽ đề cập đến các vấn đề an ninh theo nghĩa rộng nhất – không
chỉ là quốc phòng mà còn là lương thực, khí hậu, chuỗi cung ứng, internet,
thương mại và năng lượng.
Các chuyên gia tin rằng dù sáng kiến mới còn rất mơ hồ, nhưng nó không phải
là không quan trọng.
Jacob Stokes, nghiên cứu viên cấp cao của Chương trình An ninh Ấn Độ
Dương-Thái Bình Dương tại Trung tâm Nghiên cứu An ninh Mỹ Mới, nhận định rằng:
Đối với châu Á, “đây thực chất là việc đề xuất một kiến trúc an ninh thay thế tại
khu vực, một hệ thống khác với hệ thống truyền thống, hay hệ thống liên minh và
đối tác của Mỹ hậu Thế chiến 2.”
Sáu cam kết của Sáng Kiến An Ninh Toàn Cầu của Tring
Quốc
Các chuyên gia tin rằng Bắc Kinh đang hướng đến việc chính thức hóa các nỗ
lực và các mối quan hệ liên quan đến an ninh mà họ đã theo đuổi trong nhiều năm
qua thành một khái niệm duy nhất. Không chỉ vậy, các học giả còn coi GSI là sự
phản ánh cách Tập Cận Bình và cấp dưới của ông nhìn nhận thế giới.
Theo quan điểm của Trung Quốc, “hiện có một mối quan ngại lớn là thế giới
không được an toàn,” Henry Wang, giám đốc Trung tâm Trung Quốc và Toàn cầu hóa
có trụ sở ở Bắc Kinh cho biết.
Nhiều quốc gia, bao gồm cả Mỹ, chắc chắn sẽ đồng ý với quan điểm này. Sự
khác biệt nằm ở chỗ ai là người chịu trách nhiệm cho sự bất ổn đó và phải làm
gì với nó.
Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken đã gọi Trung Quốc là “thách thức lâu dài nghiêm
trọng nhất đối với trật tự quốc tế.” Về phần mình, Trung Quốc lại cho rằng
chính Mỹ và các đồng minh mới là “kẻ gây ra bất ổn.” Và dường như họ đang có ý
định sử dụng GSI để truyền bá quan điểm này ra khắp khu vực châu Á-Thái Bình
Dương, và xa hơn là châu Phi và Nam Mỹ.
Một cảnh sát đứng bên ngoài Đại lễ đường Nhân dân ở
Bắc Kinh trước đại hội toàn quốc của Đảng Cộng sản Trung Quốc vào ngày 16/10. Từ
Trung Á đến quần đảo Solomon, Trung Quốc đang tích cực đề nghị hỗ trợ đào tạo lực
lượng chấp pháp. © Reuters
Dù chỉ mới được đặt tên gần đây, nhưng ý tưởng về GSI đã có nền móng từ
nhiều năm trước, khi Bắc Kinh tìm cách tạo ra một “cộng đồng chung vận mệnh,” lần
đầu tiên được đề cập trong báo cáo của Chủ tịch Hồ Cẩm Đào trước đại hội đảng
năm 2012.
“Họ đã cẩn thận xây dựng trật tự cơ bản mới của châu Á, tiếp đến là trật
tự toàn cầu. Ngay từ thời điểm đó, họ đã đặt ra các nguyên tắc cơ bản, rồi mới
bổ sung thêm các chi tiết khi quá trình tiếp tục,” David Arase, giáo sư chính
trị quốc tế tại Trung tâm Hopkins-Nam Kinh, thuộc Trường Nghiên cứu Quốc tế Cao
cấp thuộc Đại học Johns Hopkins, nhận xét.
Giờ đây, Bắc Kinh đã xác định rõ “sáu cam kết,” như Ngoại trưởng Vương
Nghị giải thích hồi tháng 4. Chúng bao gồm: cam kết đảm bảo an ninh toàn diện,
hợp tác, và bền vững; tôn trọng chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ của các quốc gia;
tuân thủ Hiến chương Liên Hiệp Quốc; nghiêm túc công nhận các mối quan ngại an
ninh chính đáng của tất cả các quốc gia; giải quyết tranh chấp một cách hòa
bình thông qua đối thoại; duy trì an ninh trong các lĩnh vực truyền thống và
phi truyền thống.
Tất cả những điều này, theo Vương, “sẽ cải thiện và thậm chí vượt xa lý
thuyết an ninh địa chính trị của phương Tây.”
Việc Bắc Kinh ủng hộ Nga và từ chối lên án cuộc xâm lược Ukraine dường
như mâu thuẫn với một vài trong số các cam kết này. Nhưng trong khuôn khổ sáu
cam kết, Trung Quốc cũng thúc đẩy khái niệm “an ninh không tách rời”
(indivisible security).
Vương nói, “An ninh của một quốc gia không nên được trả với cái giá là an
ninh của những quốc gia khác, và an ninh của một khu vực không thể được đảm bảo
bằng cách tăng cường hoặc thậm chí mở rộng các khối quân sự.”
Điều này phù hợp với lời biện minh của Nga cho cuộc chiến. Thật vậy,
chính Putin đã sử dụng thuật ngữ “an ninh không tách rời” trong bài phát biểu thông
báo về cuộc xâm lược hồi tháng 2. Các chuyên gia ngoại giao cho rằng, GSI giúp
Trung Quốc chính danh hóa lập luận rằng Mỹ và NATO chính là kẻ đã kích động cuộc
chiến ở Ukraine.
Bắc Kinh đang tìm kiếm sự ủng hộ ở khắp mọi nơi, khai thác sự bất mãn âm ỉ
đối với hệ thống quản trị toàn cầu. Tại hội nghị thượng đỉnh BRICS vào tháng 6,
Tập đã kêu gọi những người đồng cấp Brazil, Nga, Ấn Độ và Nam Phi cộng tác với
Trung Quốc “để vận hành GSI, mang lại sự ổn định và năng lượng tích cực hơn cho
thế giới.”
Theo các bài báo của Trung Quốc, vào tháng trước, Vương Nghị đã nhận được
phản hồi tích cực từ Ngoại trưởng Uruguay, người cho biết GSI “cực kỳ nhất
quán” với triết lý chính sách đối ngoại của đất nước ông, và từ Ngoại trưởng
Nicaragua, người cho biết đất nước ông muốn tham gia sáng kiến này.
Các đại sứ Trung Quốc cũng xuất hiện trên báo chí địa phương để ủng hộ
GSI, từ Sunday Nation của Kenya đến Solomon Star của Quần đảo
Solomon, mô tả GSI như “một khái niệm an ninh mới có thể thay thế sự đối đầu và
tư duy trò chơi có tổng bằng không bằng đối thoại, quan hệ đối tác, và kết quả
đôi bên cùng có lợi.”
Một xu hướng mà các nhà quan sát Trung Quốc tiên đoán sẽ xuất hiện trong
khuôn khổ GSI là sự phổ biến của các hoạt động chấp pháp và an ninh theo kiểu
Trung Quốc.
Camera giám sát ở Hong Kong. Trung Quốc đang xuất khẩu
thiết bị mà họ sử dụng để giám sát dân số của mình. © Reuters
Vào tháng 10, một nhóm gồm 32 sĩ quan cảnh sát từ Quần đảo Solomon đã bay
đến Trung Quốc để học các kỹ thuật trị an. Trung Quốc cũng cho biết họ sẽ xây dựng
một khu huấn luyện của lực lượng chấp pháp ở Tajikistan, sau khi Tập đề nghị
đào tạo hàng nghìn sĩ quan và thành lập căn cứ hướng dẫn chống khủng bố cho các
quốc gia thành viên của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải.
Trung Quốc cũng đang xuất khẩu thiết bị mà họ sử dụng để giám sát và kiểm
soát dân số của mình, làm dấy lên lo ngại rằng các chính phủ khác có thể tái tạo
hình thức đàn áp và giám sát đã được chứng kiến ở những nơi như Tân Cương và
Hong Kong.
Hơn 3 triệu camera an ninh do công ty Hikvision của Trung Quốc
cung cấp đang được kết nối Internet 24/7 tại 33.000 thành phố trên thế giới.
Trong khi đó, các công ty Trung Quốc khác như Huawei đã cung cấp các gói sản phẩm
“thành phố thông minh” tại hơn 160 quốc gia và khu vực.
Stokes nhận định, “Điều cốt lõi là sử dụng những công cụ đó cùng với bộ
máy an ninh của nhà nước để đảm bảo an ninh và sự ổn định của các chế độ.”
Các sáng kiến toàn cầu lớn của Trung Quốc
Ông nói thêm, một mục tiêu khác của GSI là tạo ra lá chắn chống lại các lệnh
trừng phạt. Trung Quốc luôn kịch liệt phản đối việc các nước phương Tây sử dụng
các hình phạt kiểu này. Và sau khi cuộc xâm lược Ukraine kích hoạt một loạt các
biện pháp trừng phạt chống lại Nga, Bắc Kinh đã cẩn trọng hơn và muốn làm cho nền
kinh tế của mình bền bỉ hơn.
Dù GSI vẫn còn sơ khai, Manoj Kewalramani, giám đốc điều hành Chương
trình Nghiên cứu Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tại Viện Takshashila ở Ấn Độ, dự
đoán Trung Quốc sẽ tìm cách tăng cường an ninh tài chính. Đồng thời, ông cũng
cho rằng GSI còn liên quan đến một số lĩnh vực khác. “Bất cứ điều gì liên quan
đến an ninh lương thực, bất kỳ loại hình thỏa thuận nào mà [Trung Quốc] có thể
đạt được, cho dù đó là về đất đai hay hạt giống – bất kỳ thỏa thuận hợp tác nào
trong số đó,” ông nói. “Một lĩnh vực khác nữa là năng lượng.”
Trung Quốc đã bao hàm mọi thứ trong khái niệm “an ninh quốc gia toàn diện”
– gồm kinh tế, văn hóa, xã hội, khoa học và công nghệ, an ninh mạng, môi trường,
tài nguyên, công nghệ hạt nhân và các lợi ích ở nước ngoài. “Họ đang xuất khẩu
tầm nhìn đó, rằng mọi thứ phải được nhìn nhận qua lăng kính an ninh hóa,”
Kewalramani nói.
Chẳng hạn, Trung Quốc “sẽ không nhìn quản trị không gian mạng từ góc độ
quyền cá nhân, quyền riêng tư, chia sẻ dữ liệu, quyền doanh nghiệp,” ông nhận
xét. “Về cơ bản, họ đang nói rằng đây là vấn đề thuộc về chủ quyền.”
Kewalramani tin rằng, qua các lý lẽ và lập luận này, Bắc Kinh đang tìm
cách thiết lập các chuẩn mực mới và áp dụng bộ máy an ninh quốc gia đối nội của
mình vào chính sách đối ngoại.
Máy bay Mỹ và Nhật tiến hành một cuộc tập trận. “Rõ
ràng là, về mặt chiến lược hoặc an ninh, khu vực vẫn tin tưởng Mỹ nhiều hơn tin
tưởng Trung Quốc,” một chuyên gia nhận định. © Reuters
Các mối quan hệ ngoại giao phức tạp của Trung Quốc, đặc biệt là đối với
các nước láng giềng, có thể khiến GSI trở thành một ý tưởng khó quảng bá. Bắc
Kinh đang vướng vào các tranh chấp lãnh thổ với một số quốc gia Đông Nam Á ở Biển
Đông. Còn Mỹ lại có một mạng lưới quan hệ quân sự rộng lớn và sẽ không dễ gì bị
phá bỏ. Nhiều quốc gia trong khu vực có thể tỏ ra e ngại trước phản ứng hung
hăng của Trung Quốc đối với chuyến thăm Đài Loan của Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy
Pelosi hồi tháng 8, vốn bị Bắc Kinh đáp trả bằng các cuộc tập trận quân sự chưa
từng có.
Tiếp đến là vấn đề Ấn Độ.
Kewalramani nói, “Bắc Kinh luôn coi Ấn Độ là một mối đe dọa – không phải
mối đe dọa đến sự sống còn, mà là mối đe dọa theo kiểu một kẻ phá hoại tiềm
năng trong khu vực, có thể dẫn đến sự kiềm chế Trung Quốc.”
Tuy nhiên, một Trung Quốc ngày càng tự tin sẽ thúc đẩy quan điểm thay thế
của riêng mình. Các nhà phân tích chính trị cho rằng những lập luận của Trung
Quốc và hành vi ác quỷ hóa nước Mỹ không nên bị coi là những khẩu hiệu sáo rỗng.
Arase của Trung tâm Hopkins-Nam Kinh nhận xét, “Nếu bạn xem xét các mối
quan hệ quốc phòng và an ninh, hợp tác của Mỹ ở khu vực [Châu Á], chúng rất
toàn diện. Rõ ràng là, về mặt chiến lược hoặc an ninh, khu vực vẫn tin tưởng Mỹ
nhiều hơn tin tưởng Trung Quốc. Nhưng bạn sẽ không biết được điều đó nếu chỉ
nghe những gì Trung Quốc nói về GSI.”
Ông cho rằng điều nguy hiểm là khi luận điệu đó không được phản hồi. Phần
lớn thế giới đều biết là Trung Quốc đang trỗi dậy mạnh mẽ, nhưng “thực sự có một
khoảng trống, hoặc sự thiếu hụt, các lập luận phản biện, một phần vì không ai
muốn đặt câu hỏi về lập luận của Trung Quốc,” Arase nói thêm.
Khi sự khác biệt Mỹ-Trung ngày càng mở rộng, nhiều quốc gia đã cảm thấy
mình buộc phải chọn phe. GSI có thể làm tăng áp lực đó khi Bắc Kinh yêu cầu những
quốc gia khác phải tuân theo thế giới quan của họ.
“Trong hai, ba, bốn năm tới, nhiều khả năng sự lựa chọn của các quốc gia
trong khu vực sẽ bị hạn chế hơn rất nhiều,” Kewalramani nói. “Tôi nghĩ sẽ hữu
ích cho họ khi có những cuộc thảo luận trong nước và thảo luận với nhau, để xác
định xem điều đó sẽ có ý nghĩa như thế nào đối với lựa chọn của họ trong tương
lai.”
-------------------
Nguồn: Pak Yiu, “China’s
Global Security Initiative: Xi’s wedge in the U.S.-led order,” Nikkei
Asia, 01/11/2022
No comments:
Post a Comment