Tina
Hà Giang
BBCvietnamese.com
19 tháng 11 2018
Hơn
hai tháng sau khi trở về Mỹ sau 41 ngày bị chính phủ Việt Nam cầm tù vì biểu
tình, Will Nguyễn mới bình tâm kể lại tỉ mỉ những gì xảy ra trong trại giam Chí
Hòa trước khi anh bị xử và trục xuất về Mỹ.
Will Nguyễn và gia đình trong chuyến bay rời Sài Gòn sau phiên xử hôm
20/7/2018. WILL NGUYỄN
Thời gian bị giam cầm từ hôm 10/6 đến 20/7 cũng là
lúc người thanh niên vừa tròn 33 tuổi, sinh trưởng ở Hoa Kỳ, cho biết đã giúp
anh có cơ hội làm quen với một số bạn tù người nước ngoài, cũng như quan sát,
chuyện trò với nhân viên của trại giam, và suy nghĩ thêm về những băn khoăn sẵn
có với đất nước.
Gọi cái ngày anh bị kéo lê trên đường phố và bắt
giam ngay sau khi tham gia cuộc biểu tình tháng 6/2018 là một ngày ''định
mệnh,'' Will Nguyễn chia sẻ với BBC Tiếng Việt tâm tư của anh trước và sau biến
cố này, qua những trao đổi kéo dài nhiều ngày, lúc qua điện thư, lúc qua mạng
xã hội.
Will Nguyễn
là ai? Điều gì khiến anh ''nổi hứng'' tham gia cuộc biểu tình vào lúc ấy? Will
Nguyễn có thù ghét những người đã giam cầm mình không? Những ngày ở tù có thay
đổi cái nhìn của anh về quê hương, và dự tính tương lai của anh là gì?
Mời độc giả theo dõi cuộc phỏng vấn
dưới đây.
Will Nguyễn trước phiên xét xử ngày 20/7 tại Tòa án Nhân dân TP Hồ Chí
Minh, với cáo buộc 'gây rối trật tự công cộng'. REUTERS
BBC: Xin được hỏi là sau một thời gian khủng hoảng, giờ đã an toàn
trở về với thế giới tự do, tâm trạng của bạn lúc này
ra sao?
Will
Nguyễn: Nếu phải dùng một từ để mô tả tâm trạng hiện
giờ, thì tôi chọn từ choáng ngợp. Tôi bị choáng ngợp bởi mọi thứ xảy ra vào cái
ngày tháng 6 định mệnh ấy, bị choáng ngợp bởi những gì tôi phải trải qua ở nhà
tù Chí Hòa, và đặc biệt bị choáng ngợp trước sự giúp đỡ từ bạn bè, gia đình và
những người ủng hộ qua truyền thông xã hội. Không biết bao người đã ra mặt,
lên tiếng, lượng thời gian, tiền bạc và năng lượng mà họ dành ra để đòi quyền tự
do cho tôi, phải nói là điều đáng kinh ngạc. Tôi không đời nào tỏ bày hết được
lòng cảm ơn cho những gì mọi người đã làm.
Hy vọng mọi người hiểu rằng tôi biết ơn tất cả đến mức
nào. Nhưng điều mà tôi có lẽ bị choáng ngợp nhất là nỗi hy vọng và phấn khích
cho Việt Nam. Những gì tôi quan sát trực tiếp được trên đường phố Sài Gòn, từ
việc tương tác với từng cá nhân bên trong guồng máy cộng sản, đến việc nói
chuyện với người Việt sau khi tôi ra tù, cho tôi niềm hy vọng rằng sự thay đổi
sẽ đến. Tôi đặc biệt kỳ vọng vào thế hệ trẻ. Họ là những người tôi hy vọng được
kết nối nhiều nhất khi tiếp tục viết về Việt Nam.
Will Nguyễn hôm 10/6/2018 trong lúc tìm cách mở đường cho người biểu
tình, trước khi bị bắt. WILL NGUYỄN
BBC: Sự việc xẩy ra ở Việt Nam có khiến bạn giờ đây đánh giá cao hơn thực thể
mình may mắn là một công dân Mỹ không?
Will
Nguyễn: Tôi luôn biết ơn cha mẹ đã làm cuộc hành trình gian
khổ đến Mỹ. Nhờ sự hy sinh của cha mẹ và của và thế hệ thuyền nhân mà tôi mới
có thể tận hưởng sự tự do, thịnh vượng và những cơ hội đi kèm theo việc trở
thành công dân của một nước tiên tiến. Tuy nhiên, tôi đồng thời nhận ra rằng
mình đã không làm bất cứ điều gì "xứng đáng" với may mắn đó. Nơi
chúng ta sinh ra nằm ngoài tầm kiểm soát của mình. Định mệnh quyết định cho bạn.
Ai trong chúng ta cũng thấy rằng, đặc quyền của
việc sinh ra trong một gia đình tốt, được hưởng một nền giáo dục tốt, không
được phân phối công bằng. Tôi luôn tin rằng nếu có quyền năng thì tôi sẽ
"sửa" vũ trụ bằng một cách nào đó. Đó là lý do then chốt khiến tôi
quyết định đi đầu trong các cuộc biểu tình vào ngày 10 tháng 6. Do tình cờ của
số mệnh mà tôi được sinh ra với chiếc ''vỏ bọc'' của quốc tịch Mỹ, và tôi quyết
định dùng vỏ bọc ấy để giúp người Việt thực hiện quyền dân chủ của mình. Khi
làn sóng người biểu tình chạm phải các rào cản của cảnh sát, tôi quyết định
mình là người vượt qua.
Will Nguyễn: ''Do tình cờ của số mệnh mà tôi được sinh ra với chiếc ''vỏ
bọc'' của quốc tịch Mỹ...'' . WILL NGUYỄN
BBC: Việc bị chính quyền Việt Nam bắt giam đã gây tác động lên sức
khỏe và tâm trí bạn như thế nào?
Will
Nguyễn: Trước hết, trong cả ba phương diện đó, câu trả
lời của tôi là: được tăng cường. Kinh nghiệm bị cầm tù dạy tôi rằng ngay cả
trong hoàn cảnh khắc nghiệt và không có sự lựa chọn, tôi vẫn có thể cố gắng
duy trì sức khỏe cả tâm thần lẫn thể chất. Bị nhốt trong một nhà tù 24 giờ một
ngày, tôi tạo ra những thói quen cụ thể để giữ cho tâm trí và cơ thể được khỏe
mạnh. Tôi nhận ra rằng khả năng sống sót được thử thách này trực tiếp phụ thuộc
vào điều đó. Sự kiên cường, dưới mọi hình thức, là chìa khóa.
Về thể chất, tôi tạo thói quen tập thể dục gồm hàng
trăm cái tập bụng, 150 lần hít đất, 50 lần hít xà trên các thanh sắt của cửa
nhà tù, và 50 lần tập tạ bằng những hộp nước lớn. Tôi miệt mài tập luyện
như vậy mỗi ngày, thường là vào buổi tối sau khi họ cho chúng tôi ăn bữa ăn thứ
hai (và cuối cùng) trong ngày. Mục đích là để tránh bị hao tổn quá nhiều cơ bắp;
Tôi biết chế độ ăn uống trong tù, nặng về gạo và rau nhưng nhẹ về bất kỳ loại
thịt hoặc chất đạm nào, sẽ làm tôi giảm cân nhanh chóng. Cuối cùng, thì tôi sụt
mất khoảng 3-4 kg khi được trả tự do.
Về mặt tinh thần và tình cảm, tôi rất may được bao
quanh bởi những người bạn tù tử tế và hào phóng thuộc nhiều giống dân khác
nhau. Tôi háo hức nắm lấy mọi cơ hội kích thích tinh thần, và được các bạn tù rất
vui vẻ tiếp tay. Tiếng Anh trở thành một ngôn ngữ cầu nối giữa chúng tôi trong
vài tuần cuối cùng ở trại giam Chí Hòa, khi tôi được giam chung với người Việt ở
nước ngoài, gồm người Campuchia, người Nigeria, một người Nam Phi, một người
Hàn Quốc và một người Philippines. Với kinh nghiệm dậy học sinh trung học trước
đây, tôi trở thành giáo viên tiếng Anh, cũng như là người phiên dịch thường trú
bất cứ khi nào các cán bộ nhà tù đến phòng giam để thông báo.
VIDEO
:
Hình ảnh Will Nguyễn giúp đỡ người biểu tình và sau
đó bị một nhóm thanh niên kéo lê trên đường.
Tyson Lee Coetze, người bạn tù người Nam Phi, dạy
tôi cách chơi cờ vua và cờ tướng. Sử dụng các tấm ván và mảnh vụn làm từ các
tông và nắp chai, chúng tôi chơi cờ vua hàng ngày. Tôi thường xuyên đánh cờ với
Tyson, và một vài lần với một ông người đàn Campuchia gốc Việt trung niên (cả
gia đình ông bị sát hại trong vụ diệt chủng Campuchia khi ông mới 12 tuổi). Cả
hai đều cực kỳ kiên nhẫn và ân cần trong việc giúp tôi am hiểu môn cờ này, họ
cho phép tôi được ''đi lại'' mỗi khi tôi bỏ lỡ một số nước đi chiến lược. Đáng
buồn thay, gần đây tôi đọc được tin là Tyson bị kết tội buôn bán ma túy và bị
kết án tử hình. Vụ án này là một oan sai bi thảm của công lý.
James Han Nguyen - người vừa đây mới có tin là bị kết
tội lật đổ nhà nước và bị kết án 14 năm tù - là học trò Anh ngữ chính của tôi.
James là người Mỹ gốc Việt, trạc ngũ tuần, và mặc dù tiếng Việt là ngôn ngữ mẹ
đẻ, ông quyết tâm sẽ dõng dạc phát biểu bằng tiếng Anh khi ra toà. Ông muốn thu
hút sự chú ý của lãnh sự quán Mỹ và của thế giới về những bất công ̣đang xảy ra
ở Việt Nam.
Chúng tôi bị cấm không được đọc sách báo gì ngoài
nhật báo Nhân Dân, cơ quan ngôn luận của đảng, vì thế hàng ngày James và tôi
cùng nhau dịch nhiều bài báo chính trị sang tiếng Anh để giúp ông ấy cải thiện
ngữ pháp và từ vựng. Bản thân tôi cũng đã học được rất nhiều từ tiếng Việt nhờ
đọc báo Nhân Dân với ông ấy; lớp học ấy nhanh chóng trở thành một mối quan hệ
giáo dục cộng sinh rất tốt cho chúng tôi.
Đọc tờ Nhân Dân hàng ngày, đặc biệt đã củng cố thêm
cho tôi khao khát được phục vụ người dân Việt Nam. Người ta có thể đọc thấy giữa
các dòng chữ là đất nước đang cần nhiều giúp đỡ. Tờ báo này được xem là một
trong những cái loa chính của đảng, nhưng nó yếu kém về mặt báo chí và những
bài bình luận được viết để biện minh cho các quyết định về chính sách của
chính phủ (như luật an ninh mạng) không đứng vững được trước những tư duy phản
biện. Việc đọc báo đảng cho tôi một nhận thức sâu sắc về sự tụt hậu của Việt
Nam, về mặt giáo dục, về mặt giao tiếp, và quan trọng nhất là về sự liêm chính
của chính phủ.
Hình ảnh Will Nguyễn tại buổi biểu tình hôm 10/6
BBC: Vâng, quan trọng hơn, biến cố mà bạn gọi là lịch sử này khiến những
nhận thức cũng như quan tâm của bạn về những gì đang xảy
ra trên quê hương Việt Nam thay đổi như thế nào?
Will
Nguyễn:Thật ra biến cố ấy không làm tôi thay đổi, mà nó
xác định hộ tôi những gì mình từng cổ động trong thời gian còn học môn Chính
Sách Công ở đại học Lee Kuan Yew, rằng, chúng ta, Việt Nam, đang rất cần phải
hòa giải và cải cách. Những vết thương của chiến tranh vẫn còn gây nhức nhối -
cộng sản, chống cộng, và đại đa số người trong chúng ta mệt mỏi vì phải chọn
hoặc bên này hay bên kia.
Đất nước chúng ta hiện đang phải đối mặt với những mối
đe dọa nghiêm trọng: một Trung Quốc ngày càng hung hăng, và còn những đe dọa thậm
chí còn trầm trọng hơn nữa là biến đổi khí hậu và mực nước biển ngày càng dâng
cao làm ngập lụt vùng đồng bằng sông Hồng và sông Cửu Long. Chúng ta phải tìm một
giải pháp chính trị thế nào để gạt đi những hiềm khích, để cho phép tất cả người
Việt trên toàn cầu đóng góp vào sự phát triển của Việt Nam mà không phải đối
diện với sự tức giận hay xấu hổ. Đoàn kết là điều bắt buộc, bởi vì lần này, kẻ
xâm lược có thể là đối thủ đáng gờm nhất của chúng ta: Đó chính là Bà mẹ Thiên
nhiên.
BBC: Bạn có thấy thù ghét những người đã bắt giữ và giam cầm bạn không? Tại
sao?
Will
Nguyễn: Tuyệt đối không. Nói chung, cuộc sống quá ngắn để
cho chúng ta thù ghét nhau. Tôi tin rằng nhân loại đã phát triển đến giai đoạn
con người có thể nhận ra những cảm xúc đen tối của mình và chế ngự chúng bằng lẽ
phải, sự đồng cảm và tầm nhìn.
Tôi nhận ra rằng trong bất kỳ một hệ thống áp bức
nào, đại đa số người đi làm trong ấy là những người tốt, những người đơn giản
chỉ đi làm vì sinh kế. Điều này tôi có thể nói là rất đúng về nhiều quan chức cộng
sản Việt Nam mà tôi đã được tương tác trong thời gian ở tù. Ngoài vai trò mà họ
phải đảm nhiệm, họ nói chuyện với tôi như nói chuyện với bất kỳ người Việt
Nam nào khác, Chúng tôi bàn đến những đề tài như chính trị, Trung Quốc, kinh tế,
những quán ăn thật ngon quanh vùng, và nhiều điều thú vị khác về xã hội Việt
Nam, ví dụ như thái độ đối với người LGBT.
Tôi đặc biệt nhớ một cuộc trò chuyện với một điều
tra viên, và lý thuyết của ông ta về lý do tại sao (ông cảm thấy) người đồng
tính nam có xu hướng thành công hơn trong cuộc sống. Ông nói, theo quan điểm của
ông, những người đàn ông đồng tính kết hợp các khía cạnh tích cực của cả hai giới,
đặc biệt là về trí tuệ cảm xúc, và nhờ vậy, có xu hướng thành công dễ dàng
hơn. Tôi nói với ông là mình đã đưa ra một nhận xét tương tự như thế vào đầu
năm ngoái trong một trong những khóa của chương trình cao học. Kết thúc câu
chuyện, chúng tôi trao đổi nụ cười, và ở thời điểm đó tôi nhận ra một cách rất
sâu sắc rằng mặc dù chúng tôi có thể ở hai bên chiến tuyến của ý thức hệ, ông ấy
và tôi có nhiều điểm tương đồng hơn là khác biệt.
Duy trì một khuôn khổ "ta và họ" không
mang lại lợi ích gì cho bất cứ ai, nhất là cho mọi người Việt. Việc những
tuyên bố chống cộng ồn ào của một số người Việt hải ngoại trong vòng 43 năm
qua hình như không mang lại hiệu qủa như ý, chứng minh cho điều tôi nghĩ. Hà Nội
bị ám ảnh cùng cực đến thành hoang tưởng về những thế lực thù địch bên ngoài
luôn tìm cách lật đổ chế độ của họ, và những người duy nhất bị tổn hại là giới
bất đồng chính kiến. Họ ngày càng trở thành nạn nhân của cuộc đàn áp khốc liệt
của chính phủ, và kết quả là chính người dân Việt Nam phải nuôi một bộ máy an
ninh khổng lồ của nhà nước.
Tâm lý con người là vậy: Càng bị ghét bỏ thì người
ta càng trở nên bướng bỉnh. Sự bị ghét bỏ, công kích khiến cho người ta luôn ở
vào thế phòng thủ, quá nhạy cảm, và không thể bình tĩnh để có những suy nghĩ hợp
lý. Điều này trái ngược với những gì chúng ta muốn khi cố gắng thúc đẩy sự thay
đổi. Chính phủ Việt Nam xứng đáng bị lên án cho tình trạng khó nghèo của đất nước,
nhưng nếu chúng ta khách quan, người Việt Nam ở nước ngoài cũng phần nào phải
chịu trách nhiệm trong việc duy trì tình trạng thù địch không mang đến hiệu qủa
này.
Cuối cùng, nếu những người chiến thắng không muốn
làm hoà, thì điều đó tùy thuộc vào việc chúng ta - những người thua trận - biết
nắm lấy tư thế thượng phong và đưa bàn tay của mình ra trước.
Will Nguyễn trong buổi gặp gỡ với các vị dân cử Hoa Kỳ sau khi trở về Mỹ.
WILL NGUYỄN
BBC: Với suy nghĩ này, nếu bạn đang ngồi trước mặt một đại diện của
chính quyền Việt Nam, bạn sẽ nói gì với họ?
Will
Nguyễn: Tôi sẽ nói: "Tôi không phải kẻ thù của qúy vị.
Tôi không phải là kẻ thù khi tôi tham gia biểu tình, và bây giờ vẫn không phải
là kẻ thù. Nhưng đất nước này cần có ngay sự đóng góp của tất cả người Việt Nam
- ở trong cũng như ngoài nước - và điều này không thể xẩy ra nếu không có sự
hòa giải và cải cách chính trị. Trong hai mục tiêu này, tôi sẵn sàng tìm cách
giúp đỡ trong khả năng của mình."
Tuy nhiên, trước khi chúng ta bắt tay vào các mục
tiêu này, đảng Cộng sản Việt Nam phải nâng cao sự khách quan và nhìn nhận sự
thật. Kiểm soát truyền thông, đàn áp khắc nghiệt giới bất đồng chính kiến, viết
sử một cách thiên vị, guồng máy tuyên truyền, quay phim những "thú nhận"
của nghi can - đây là những hành vi của một chính quyền không có được sự an
tâm. Một chính quyền thu phục được lòng dân không cần thao túng thông tin kiểu
này; không cần phải kiểm soát tư tưởng của mọi người xem họ suy nghĩ như thế
nào. Cởi mở và đối mặt với những sự thật khó khăn là điểm nổi bật của sức mạnh.
Một lời khuyên thực tế mà tôi muốn đưa ra cho chính
phủ Việt Nam là họ nên đọc cuốn "Tại sao các quốc gia thất bại" của
nhà kinh tế học Daron Acemoglu và nhà khoa học chính trị người Anh James A.
Robinson. Cuốn sách này mô tả một cách chi tiết, và tuyệt vời tại sao hình thức
cai trị độc đảng của Việt Nam gây thiệt hại sâu sắc cho đất nước. Hai chuyên
gia này khẳng định rằng thịnh vượng kinh tế phụ thuộc đầu tiên và quan trọng nhất
vào tính bao hàm của các thể chế kinh tế và chính trị, sự bao hàm dẫn đến năng
suất dồi dào và tư duy sáng tạo.
Việt Nam bị kẹt trong một hệ thống chính trị bòn rút
và một vòng luẩn quẩn khiến đất nước không đạt được tiềm năng. Bằng chứng rõ
ràng về điều này nằm trong hiện tượng chảy máu chất xám của Việt Nam được
công nhận rộng rãi: Có quá nhiều người Việt du học, có học vấn ở lại nước
ngoài, khiến
đảng phải nài nỉ họ về nhà. Kết quả là, đảng Cộng sản Việt Nam không
thu hút được người Việt giỏi nhất và sáng giá nhất. Nếu tình trạng này tiếp diễn,
chính phủ Việt Nam sẽ tiếp tục giảm chất lượng và hiệu quả.
Chúng ta sẽ dừng lại ở ngưỡng nào? Chúng ta cùng muốn
điều tốt nhất cho người dân, nhưng hệ thống độc đảng hiện tại không có lợi cho
việc phát triển một Việt Nam hiện đại, mạnh mẽ và khai sáng. Chúng ta phải có
cái nhìn lâu dài, phải đặt ưu tiên vào người dân thay vì vào đảng.
(Còn tiếp)
Câu chuyện
của Will Nguyễn nằm trong loạt bài Global Vietnamese - Người Việt
Nam Toàn Cầu của BBC Tiếng Việt.
Độc giả muốn chia sẻ những nét đặc thù,
hay những nhân vật nổi trội của cộng đồng mình, xin liên lạc với
BBC: vietnamese@bbc.co.uk hay với tác giả: tina.thanhha.vu@bbc.co.uk
No comments:
Post a Comment