Nguyễn Quang Duy
Gửi
tới BBC Tiếng Việt từ Melbourne, Úc
11 tháng 9 2018
Sau
40 năm dạy thử, đến nay bộ tài liệu Tiếng Việt 1 Công nghệ giáo dục vẫn tiếp tục
được dạy “thí điểm” cho 800.000 học sinh tiểu học, tự nó đã là một vấn đề xã hội
đáng quan tâm.
Cách dạy đánh vần C, K, Q đều là “cờ” và cách dạy tiếng
Việt theo hình vuông, tròn, tam giác cũng sau 40 năm mới được đem ra tranh cãi
cho thấy câu chuyện không đơn giản chút nào.
Hiểu rõ về nhóm lợi ích và phương cách bảo vệ lợi
ích bên trong ngành giáo dục sẽ giúp chúng ta hiểu thêm về tình trạng giáo dục
“buôn chữ, bán sách” tại Việt Nam.
Nhóm lợi
ích thời toàn trị
Tại miền Bắc trước 1975, giáo dục và đào tạo con người
hoàn toàn nằm trong kế hoạch Nhà nước.
Ai được đi học? Học cái gì? Học như thế nào? Học ở
đâu? Học ai? Học để làm gì? Tùy thuộc vào Nghị quyết của Đảng và Nhà nước.
Nội dung dạy, sách giáo khoa, phương cách giảng dạy,
trường lớp, đến cuộc sống cả của thầy giáo lẫn học trò đều được Đảng và Nhà nước
lo cho. Khi học xong có sẵn vị trí được Đảng và Nhà nước thu xếp để đi làm.
Trên lý thuyết guồng máy chịu ảnh hưởng kế hoạch hóa
kiểu Liên Xô. Nhưng trên thực tế giáo dục, văn hóa, nghệ thuật, văn nghệ, chính
trị, tư tưởng nói chung toàn là xã hội miền Bắc chịu ảnh hưởng nặng nề của
Trung cộng.
Ngành giáo dục được hoàn toàn định hướng theo lợi
ích của Đảng và của Nhà nước nên khi ấy lợi ích cá nhân và lợi ích nhóm còn rất
hạn chế.
Nhóm lợi
ích bắt đầu công khai
Theo tin trên báo chí, giáo sư Hồ Ngọc Đại là con rể
của Tổng Bí thư Lê Duẩn, được gởi học ở Trung Quốc rồi tiếp tục sang Liên Xô du
học. Ngay khi về nước năm 1978, ông được Liên Xô tài trợ mở Trường Thực nghiệm
Giảng Võ dạy theo phương cách thực nghiệm của Liên Xô.
Bộ tài liệu dạy tiếng Việt hình vuông, tròn, tam
giác đã bắt đầu mang vào thử nghiệm ngay khi trường được mở. Nhưng vì số lượng
học sinh có giới hạn nên việc chọn học sinh vào trường theo tiêu chuẩn quen biết
và gởi gấm. Kết quả là hầu hết học sinh là con em trong ngành giáo dục.
Trường Thực Nghiệm Giảng Võ một hình thức công khai
đầu tiên của nhóm lợi ích. Liên quan đến lợi ích tinh thần hơn là tiền bạc. Thầy
được dạy điều mình tin không dạy theo Nghị quyết. Phụ huynh được chọn lựa việc
học cho con em.
Nếu nhóm lợi ích mang lợi ích thiết thực cho xã hội
thì đó là một điều đáng mừng.
Nhóm lợi
ích phát triển
Để thống nhất giáo dục, bộ sách giáo khoa đầu tiên
được soạn dạy bắt đầu từ năm 1981 hoàn tất năm 1992. Mặc dù là con rể của Lê Duẩn
nhưng cách suy nghĩ của Giáo sư Hồ Ngọc Đại là cách suy nghĩ phản giáo dục
chính thống, phản giáo dục cách mạng không tuân theo Nghị Quyết như ông đã bộc
lộ trên Báo điện tử Giáo dục Việt Nam ngày 15/6/2014:
“Chúng ta dạy hiện nay là dạy bắt chước, bắt chước
thế nào cho khéo nhất và như vậy như việc chúng ta dạy khỉ.”
Cách suy nghĩ này động chạm đến chuyên môn và quyền
lợi của trường phái chính thống muốn bảo vệ giáo dục mang nặng dấu ấn Trung cộng
thời Mao Chủ Tịch và của đa số giới chức cầm quyền thời đó.
Thời kỳ này, Liên Xô suy yếu và cuối cùng sụp đổ.
Trong khi đó Trung cộng đang cải cách, vươn lên, nên ý thức hệ chính thống hoàn
toàn thắng thế.
Trong một thời gian dài, chương trình Giáo dục Công nghệ của Giáo sư Hồ
Ngọc Đại được áp dụng tại vùng miền núi, biên giới, trước khi được đưa vào thí
điểm tại các khu vực thành thị trên toàn quốc. GETTY IMAGES
Nhờ là con rể của Lê Duẩn nên ông mới không bị đi học
tập cải tạo, nhưng phương cách thực nghiệm và sách giáo khoa của ông được đưa
ra biên giới dạy cho trẻ em vùng núi. Cha mẹ các em vùng núi không nói tiếng Việt,
không biết viết chữ. Con em họ được đến trường có miếng ăn là họ mừng rồi.
Đến năm 1989, Trường Thực nghiệm Giảng Võ cũng trở
thành trường Trung học Phổ thông Thực nghiệm. Từ năm 1980, việc cho mướn, bán
sách giáo khoa, thu phí, học thêm, chạy tiền để con được đi học chỗ tốt đã bắt
đầu hoạt động công khai. Đồng tiền bắt đầu ảnh hưởng nhóm giáo dục chính thống.
Rõ ràng nhóm lợi ích trong ngành giáo dục đã tồn tại
từ lâu, không như một số người cho rằng nhóm lợi ích chỉ bắt đầu khi Việt Nam
theo kinh tế thị trường.
Ba lần
thay sách giáo khoa
Lần thay sách giáo khoa thứ nhất 1981-1992 vừa xong,
tháng 10/1993 Bộ Giáo Dục đã vay được 78 triệu Mỹ kim từ Ngân hàng Thế giới cho
Dự án Phát triển Giáo dục. Bên cạnh đó, Việt Nam đã có nhiều khoản vay khác từ
nguồn vốn ODA để phục vụ cùng mục tiêu.
Chương trình đổi mới giáo dục và sách giáo khoa cho
ra bộ sách giáo khoa thứ hai 1996-2008. Gây tốn kém ngân sách nhưng bộ sách
giáo khoa mới bị chỉ trích là không có gì mới lạ, vẫn rập khuôn sao chép bộ
giáo khoa cũ với nhiều lầm lỗi nghiêm trọng.
Quốc hội khóa 10 năm 2000 thông qua Nghị quyết 40 về
đổi mới chương trình giáo dục phổ thông, quy định cả nước chỉ dùng chung một bộ
sách giáo khoa và bảo vệ Bộ Giáo dục độc quyền trong việc in và bán sách giáo
khoa cũng như tìm viện trợ ODA từ quốc tế.
Bộ sách giáo khoa thứ hai vừa xong năm 2008 thì Bộ
Giáo dục lại bắt đầu thực hiện Đề án Đổi mới chương trình và thay sách giáo khoa
một lần nữa. Đề án bắt đầu soạn vào năm 2009, đưa ra từ 2011, được duyệt từ
2014 và bắt đầu áp dụng từ niên khóa 2019-20.
Ngành giáo dục Việt Nam từ 1981 tới nay đã qua ba đợt thay đổi sách giáo
khoa lớn. GETTY IMAGES
Trường
học mới Việt Nam
Khoảng năm 2010, Bộ Giáo dục còn nhận được từ Quỹ hỗ
trợ toàn cầu về giáo dục của Liên hiệp quốc tài trợ 84,6 triệu Mỹ để đầu tư cho
Giáo dục tiểu học xây dựng Dự án Mô hình trường học mới Việt Nam.
Mô hình ‘Trường học mới’ được thí điểm tại 1447 trường
tiểu học trên toàn quốc. Trường học mới bắt đầu từ lớp 2. Lớp 1 là các lớp thí
điểm học sách giáo khoa công nghệ giáo dục của Giáo sư Hồ Ngọc Đại.
Tài liệu Trường học mới dạy dựa trên sách lớp 2 một
số môn học tại Colombia rồi biên soạn lại dựa vào bộ sách giáo khoa chính thống.
Mô hình Trường học mới bị chỉ trích là không hơn gì loại Trường học cũ thậm chí
còn kém hơn vì thiếu ngân sách, thiếu sửa soạn, thiếu huấn luyện, được áp dụng
tràn lan và ý thức hệ không có gì thay đổi.
Tài liệu
Công nghệ Giáo dục
Giáo sư Hồ Ngọc Đại công khai cho biết, cựu Bộ trưởng
Phạm Vũ Luận đã “lách luật”, cho phép dạy “thí điểm” các tài liệu Công nghệ
Giáo dục. Các tài liệu này không phải là sách giáo khoa nên chỉ được dạy “thí
điểm”, nhưng chính Bộ trưởng Phạm Vũ Luận khi còn tại chức xuống tận các địa
phương để đẩy mạnh chương trình thí điểm nhằm “buôn chữ, bán sách”.
Rõ ràng nhóm lợi ích khai thác Công nghệ Giáo dục đã
ảnh hưởng lên tới tận Bộ trưởng Phạm Vũ Luận và cả Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ khi
cho phép tiếp tục “thí điểm” trên 800.000 học sinh.
Chỉ riêng năm học 2018-19 có 800.000 học sinh được dạy
thí điểm. Mỗi bộ sách Tiếng Việt 1 Công nghệ Giáo dục giá 340.000 đồng nếu
800.000 phụ huynh phải bỏ ra mua sách thì đã lên đến 272 tỷ đồng.
Số tiền không phải là nhỏ chưa kể ngân sách và ưu
đãi dành cho việc dạy Công nghệ Giáo dục. Vì vậy, xã hội cần được biết rõ ai là
người hưởng lợi về tiền bạc từ các quyết định thí điểm này.
Giáo dục
thực nghiệm
Phương cách Công nghệ Giáo dục được Giáo sư Đại giải
thích như sau: “Học sinh tự học hết, giáo viên chỉ hướng dẫn quá trình
tự học, hướng dẫn học sinh tự làm lấy bài vở, nhà trường lo hết việc giáo dục,
về nhà học sinh không cần phải học thêm.”
50 năm về trước trên Đài Truyền hình Sài Gòn băng tầng
số 9 đã có chương trình ‘Học mà chơi – Chơi mà học’ dạy theo phương cách thực
hành cho học sinh xem chơi, nên người miền Nam trước 1975 đã biết về giáo dục
thực hành.
Tìm hiểu về Thầy Đại tôi nhận ra khá nhiều suy nghĩ
của thầy Đại về giáo dục thật ra không hơn gì phe chính thống. Lấy thí dụ Thầy
Đại là Thầy Đại, còn trăm nghìn các cô các thầy dạy thực nghiệm khác họ là con
người, nên mỗi người truyền đạt giáo dục mỗi khác họ không thể theo mô hình Thầy
Đại đưa ra hay lấy Thầy Đại làm gương được.
Tôi được hưởng nền giáo dục tự do ở miền Nam tự do, ở
đó mỗi thầy mỗi cô dạy mỗi khác và đều được học trò kính mến một cách khác
nhau. Có được sống tự do mới hiểu thế nào là tự do và hiểu tại sao người miền
Nam chúng tôi đánh đổi mạng sống để đi tìm tự do.
Tại Úc học sinh tiểu học không sử dụng sách giáo
khoa. Mỗi ngày các em đến lớp cô thầy phát cho tài liệu được in bằng máy
photocopy xong hướng dẫn các em cho đến khi cả lớp nắm vững bài học. Về nhà các
em không cần ôn bài, làm bài gì nữa.
Các em lớp lớn mỗi tuần tự chọn sách truyện mang về
tự đọc xong vào lớp kể lại hay thảo luận với bạn bè. Cha mẹ chỉ có mỗi việc là
ký xác nhận các em ở nhà có tự đọc sách.
Thầy cô không cho điểm nhưng cuối mỗi học kỳ có đánh
giá việc học các em gởi về cho cha mẹ. Giáo viên có gặp riêng cha mẹ và học
sinh để nâng đỡ các em khi cần.
Nền giáo dục Úc dựa trên nguyên tắc tổ chức bất vụ lợi
(non-profit organisation) trái ngược với hiện trạng “buôn chữ, bán sách” như tại
Việt Nam ngày nay. Bài tới tôi sẽ chia sẻ bạn đọc đề tài này.
Tôi được dạy đếm và dạy làm toán cộng trừ bằng bó
đũa trước khi được dạy số dạy tính toán cộng trừ bằng số. Bởi thế phương cách dạy
tiếng Việt theo hình vuông, tròn, tam giác theo tôi nghĩ chẳng có gì là mới lạ.
Điều đáng nói là phương cách này đã được “thí điểm”
trên hằng triệu trẻ em từ 40 năm qua mà cả xã hội không hề hay biết vì không hề
được Giáo sư Đại đem ra công khai bàn luận.
Giáo dục là trách nhiệm của toàn xã hội không phải của
riêng những người làm chuyên môn hay của thể chế chính trị. Việc sách giáo khoa
phải được Bộ Giáo dục kiểm duyệt là lý do chính trị không phải về chuyên môn.
Thầy cô và phụ huynh chính là những người có bổn phận
và trách nhiệm chọn sách giáo khoa, chọn phương cách dạy, chọn trường lớp và
ngay cả chọn một nền giáo dục cho học sinh.
Phụ huynh có bổn phận và trách nhiệm chọn thầy cô thích
hợp cho con em mình. Thầy cô cũng phải được quyền từ chối dạy các em không
thích hợp với lớp họ dạy.
Ngày nay nhiều phụ huynh có tiền gởi con em ra nước
ngoài học vì họ không còn tin vào giáo dục tại Việt Nam. Tại Việt Nam ngày nay
có khá nhiều trường tư thục ngoại quốc dạy theo chương trình ngoại quốc nên những
trường thực nghiệm được hoạt động là chuyện bình thường.
Giáo sư
Ngô Bảo Châu học chữ vuông, tròn
Giáo sư Hồ Ngọc Đại vừa rồi thố lộ: “Ngô Bảo
Châu không phải học trò tôi tự hào nhất mà là một cậu sửa xe”.
Lời thổ lộ này nếu là người khác không có gì đáng
nói. Nhưng với một người thầy một người làm giáo dục lại công khai so sánh trò
này với trò khác theo tôi là một điều không nên.
Riêng với Thầy Đại lại còn mâu thuẫn với chủ trương
không chấm điểm học trò. Thầy Đại còn cho biết: “Kỳ 1 của lớp Giáo sư
Ngô Bảo Châu không học chữ mà chỉ học hình vuông, tròn“, nhưng lại không
nói rõ có phải là nhờ học Trường Thực nghiệm Giảng Võ năm 1978 mà Giáo sư Châu
trở nên nổi tiếng hay không.
Giáo sư Ngô Bảo Châu được đào tạo chuyên môn và
thành công tại Pháp, một môi trường giáo dục hoàn toàn khác với môi trường giáo
dục Việt Nam.
Riêng Giáo sư Ngô Bảo Châu đã có lần ‘bật mí’ về
nguyên nhân chinh phục toán học của mình là vào năm học lớp 6, khi ấy 12 tuổi: “Tôi
may mắn được học với các thầy cô giáo giỏi, tâm huyết với học trò khi học cấp
2. Các thầy cô đã khuyến khích, giúp tôi đối diện với thách thức, làm tôi tự ái
khi thi trượt vào lớp chuyên. Bởi khi gặp lại, các thầy cô đều nói với tôi rằng:
Em rất ít có cơ hội vào lớp đó. Điều này khiến tôi không muốn gặp lại giáo viên
của mình và vùi đầu vào… học, đấy cũng là lý do khiến tôi yêu thích môn toán
hơn”.
Về sách giáo khoa trong một bài viết trên báo Tuổi
trẻ ngày 11/5/2014, Giáo sư Ngô Bảo Châu cho ý kiến nên: “… công bố
hoàn toàn nội dung sách giáo khoa lên mạng.”
Mọi sách giáo khoa kể cả tài liệu Tiếng Việt Công
nghệ Giáo dục đều được soạn từ ngân quỹ quốc gia nên lẽ ra mọi người được quyền
in để sử dụng, việc độc quyền xuất bản rồi bán như hiện nay là hoàn toàn sai
trái.
Cần
thay đổi thể chế
Việt Nam ngày
nay kinh tế mở cho một nhóm người đi buôn quyết định, trong khi chính trị vẫn
đóng do một nhóm người cầm quyền quyết định nên các nhóm lợi ích mới cấu kết
tranh nhau tiếp tục đưa trẻ em ra làm vật thí nghiệm.
Tiếng nói của người dân trong việc đóng thuế, chi
thu ngân sách, vay mượn quốc tế hầu như không có. Tiếng nói của Nghiệp đoàn
Giáo chức đại diện cho thầy cô tầng lớp bị ảnh hưởng trực tiếp các cuộc tranh
giành phe nhóm trong ngành giáo dục hầu như không có. Tiếng nói của Hội Phụ
huynh học sinh về thân phận họ và số phận con em mình bị liên tục mang ra làm
thí nghiệm cũng hầu như không có.
Ý thức hệ và guồng máy đã hỏng nên càng “cải cách” lại
càng sa lầy, vì thế việc thay đổi thể chế là một nhu cầu thiết yếu cho Việt
Nam. Có thay đổi thể chế mới có được một nền giáo dục tự do và lành mạnh đào tạo
những thế hệ tiếp nối đầy đủ đức, trí và tài vừa giữ gìn đất nước vừa đưa đất
nước đi lên kịp đà tiến bộ của nhân loại.
Nguyễn
Quang Duy
Melbourne Úc Đại Lợi
-------------------------
Bài thể hiện quan điểm riêng và văn phong
của người viết. BBC Tiếng Việt luôn hoan nghênh các ý kiến tranh luận
về giáo dục và các vấn đề liên quan. Hãy gửi bài về cho chúng tôi theo địa chỉ vietnamese@bbc.co.uk.
No comments:
Post a Comment