Trà
Mi - VOA ghi
19/09/2018
“Không có. Không có.” Kim Thúy cười lớn, khẳng định
“không có” chuyện cô sẽ đoạt Giải Thưởng Mới Trong Văn Chương (the New Prize in
Literature), được mệnh danh “giải thưởng thay thế Nobel Văn Chương 2018.”
Nhà văn Kim Thúy tại Festival America, tháng 9, 2010. (Hình: Camille
Gévaudan)
Giải thưởng mới “tính theo số người bỏ phiếu.” Kim
Thúy nói với VOA, cô ngạc nhiên, và độc giả của cô cũng ngạc nhiên, về việc cô
có tên trong số 47 tác giả được đưa ra cho công chúng bình chọn.
“Chẳng hạn, trong 47 người đó, có nhà văn Rowling.
Chỉ cần 0.01% độc giả của Rowling bỏ phiếu, thì tôi đã không có tên trong số 4
người [vào vòng trong].” Rồi cô cười lớn, “chắc Rowling không để ý.”
Hàn Lâm Viện Thụy Điển quyết định hoãn công bố giải
Nobel Văn Chương 2018 do các điều tiếng về scandal liên quan đến giám khảo của
giải thưởng danh giá này. Vì lý do ấy, các quản thủ thư viện Thụy Điển cùng
thành viên trong cộng đồng văn hóa và nghệ thuật quyết định lập ra một giải thưởng
khác, chỉ trong năm nay, để lấp vào khoảng trống của Nobel Văn Chương.
Văn bản nói về lý do ra đời của Giải Thưởng Mới
Trong Văn Chương có đoạn: “Trong thời điểm
mà giá trị nhân văn ngày càng bị thách thức, thì văn chương trở thành lực đối
kháng với sự đàn áp và thái độ vô cảm. Bây giờ là thời điểm quan trọng hơn bao
giờ hết giải thưởng văn chương cao quý nhất thế giới phải được trao tặng.”
Các thành viên trong ban tổ chức Giải Thưởng Mới
Trong Văn Chương chọn ra danh sách 47 nhà văn trên toàn thế giới, rồi để công
chúng bình chọn. Bốn người có số phiếu cao nhất sẽ được xét chọn bởi ban giám
khảo, gồm giáo sư văn chương Lisbeth Larsson, nhà báo kiêm thủ thư Marianne
Steinsaphir, nhà phê bình kiêm chủ bút Peter Stenson, và giám đốc thư viện,
Gunilla Sandin.
Trả lời tờ báo National Post, Kim Thúy cũng nói xác
suất để mình thắng giải thưởng này là “dưới zero phần trăm.” Cô nói về 3 nhà
văn trong danh sách được bình chọn (Maryse Condé - the Guadeloupe và Pháp,
Haruki Murakami - Nhật Bản; và Neil Gaiman - Anh): “Họ là những biểu tượng văn
hóa – những nhà văn dày dạn kinh nghiệm – trong khi tôi chỉ mới bắt đầu hành
trình của mình.”
Rồi cô nói đùa: “Có thể gia đình tôi hơi đông người!”
Kim Thúy thật lòng không tin mình sẽ thắng giải, và
cô bông đùa thoải mái về giả thuyết sẽ trở thành “khôi nguyên giải thưởng thay
thế Nobel Văn Chương.”
Thế nhưng, con đường đi vào văn chương của tác giả
các tác phẩm có tựa đề độc đáo, “Ru,” “Vi,” “Man,” lại mang đậm sự ray rứt về
thân phân con người di dân, tị nạn, và lòng yêu mến đến sâu thẳm giá trị văn
hóa Việt Nam.
“Tôi hãnh diện về vẻ đẹp của Việt Nam mình. Có những cái nhỏ, nhỏ, nhỏ của
Việt Nam mình mà mình không để ý tới. Chẳng hạn chữ “ru,” không ngờ một chữ
“ru” mà đẹp đến như vậy. Khi tôi tìm đến tiếng Pháp thì chữ “ru” trong tiếng
Pháp rất dài. Ru con ngủ là một cái gì rất là dài, thế mà “ru” chỉ là một chữ
thôi. Thành ra tôi thấy nó hay quá đi, và thấy mình phải chia sẻ.” Kim Thúy nói với VOA.
Cách “chia sẻ” của Kim Thúy cũng rất lạ: Cô muốn,
qua mỗi tác phẩm của mình, độc giả ngoại quốc lại được học thêm một vài chữ tiếng
Việt. Và sự chia sẻ ấy bắt đầu ngay từ tựa đề của sách.
“Chỉ một “sound” đã có ý nghĩa rồi. Chữ “Man,” tức
là “Mãn”, đẹp thế nào. Mãn, là mãn nguyện. Nhìn chữ là thấy thương. Hay “ru,”
tiếng Pháp cũng có ý nghĩa. “Man,” tiếng Anh cũng có nghĩa. “Vi,” cũng gần như
“C’est la Vie” trong tiếng Pháp. Lúc nào cũng có ý nghĩa của 2, 3 ngôn ngữ.
Nhưng lúc nào cũng muốn có tiếng Việt Nam. Tôi muốn độc giả thấy chữ viết của
tiếng Việt mình. Tức là độc giả của tôi bây giờ biết ít nhất là một chữ tiếng
Việt. Còn trong tác phẩm “Man,” gần như mỗi trang đều có một chữ tiếng Việt, để
người ta thấy tiếng Việt mình có dấu hỏi, dấu ngã, dấu nặng…”
“Ru”, xuất bản cách đây gần 10 năm, là một trong những
tác phẩm thành công nhất của Kim Thúy. Tác phẩm, được viết bằng tiếng Pháp, được
dịch sang 27 ngôn ngữ, gần đây nhất là dịch sang tiếng Ukraine.
Nhưng Kim Thúy “thấy buồn” khi “Ru” đến nay vẫn còn
“ăn khách.”
“Có nhiều nước mua và dịch Ru ra tiếng của họ, bây
giờ vẫn còn, thành ra tôi thấy Ru cứ còn mới như là một em bé. Nhưng rất buồn
là còn phải dùng chữ di dân, tị nạn trong tác phẩm, chỉ mong là một ngày nào
không cần dùng chữ này nữa thôi. Nhưng mà rồi chiến tranh hết ở đây rồi ở kia.
Thành ra ở phương diện ấy, nếu cuốn sách này còn mới hoài, còn nói về vấn đề của
hiện tại bây giờ… Tôi mong là một ngày nào đó, cuốn sách này chỉ nói về một
chuyện rất xa xưa trong quá khứ, không ăn nhập gì với thời hiện tại.”
Mặc dầu đã có mặt tại 27 quốc gia khác nhau,
"Ru" vẫn chưa xuất hiện tại Việt Nam. Kim Thúy nói có lẽ vì Ru nói về
chuyện vượt biển, là chuyện vẫn còn "khó nói" ở trong nước. Và cô cho
rằng mình có thể "đợi một tý."
Kim Thúy vượt biên năm 1978, lúc mới 10 tuổi, rồi
sang định cư tại Canada. Cô tốt nghiệp ngành Luật, đến năm 1998 thì về Việt Nam
làm việc 4 năm. Đối với cô, 4 năm này là cơ hội để cô học lại văn hóa Việt Nam,
là văn hóa mà cô tưởng mình “đã hiểu”.
“Thật ra thì tôi thấy tôi nhầm cơ. Tưởng là hiểu Việt Nam, mà thật ra trở
lại Việt Nam sau 20 năm thì Việt Nam trở thành một xứ khác rồi. Mà ở đâu cũng vậy,
luôn luôn có sự thay đổi. Tôi sanh ở Sài Gòn mà khi trở về làm việc là làm ở Hà
Nội, lại là một xứ mới (cười lớn). Và như vậy phải học trở lại, và nhờ học trở
lại tôi tìm ra cái đẹp đặc sắc của Việt Nam mình. Nếu không trở lại Việt Nam
trong 4 năm đó, tôi không nghĩ có thể viết được; sẽ không thể biết làm sao để
trân quý vẻ đẹp riêng của Việt Nam. Thành ra nhờ 4 năm ấy, trở về một nơi mình
nghĩ mình biết, mà mình không biết, đó là một sự học hỏi phải làm lại từ đầu.”
Kim Thúy luôn khẳng định, rằng cô không chọn văn
chương, mà văn chương chọn cô, từ một sự tình cờ nằm ở những đèn xanh, đèn đỏ ở
các ngã tư đường tại Montreal.
“Tôi ngủ gục quá nhiều ở các đèn đỏ. Ngủ gục ở đèn đỏ thì rất nguy hiểm,
nên lúc đầu tôi ăn hạt dưa. Nhưng ăn hạt dưa riết rồi hư răng. Thành ra đổi lại
viết lúc dừng đèn đỏ. Thành ra cuốn sách này (Ru) là do những cái đèn đỏ. Mà
tôi thích quá nên hay tìm những cái đèn đỏ lâu nhất, dài nhất ở Montreal để đi.
Nhiều khi đi thành một vòng để tìm đèn đỏ dài thiệt dài để mình có thể viết tí
xíu.”
“Lúc đầu cũng định thử [viết] một tháng thôi, và vì mình xuất thân là di
dân, tị nạn. Rồi một tháng thành hai tháng, rồi năm tháng, rồi một năm, rồi
thành một cuốn sách. Và cũng không nghĩ cuốn sách được nhiều người đọc như thế.
Bây giờ nếu có ai mời nói về vấn đề di dân thì em cám ơn, vì có cơ hội nói cho
những người đó; vì ít khi mình đưa microphone cho một người di dân, một người tị
nạn nói. Thành ra, nếu tôi có cơ hội được đứng lên nói cho những người không có
cơ hội, những người vượt biển mất tích hoặc chết ở biển, thì tôi nghĩ tôi có
trách nhiệm nói giúp cho họ. Và hễ có cơ hội thì cứ nói, nhất là bây giờ có nhiều
vấn đề về di dân.”
The CBC, hãng tin Canada, 47 nhà văn được chọn có
nhiều lối viết và thể loại khác nhau, từ nhà văn hư cấu nổi tiếng Haruki
Murakami, Cormac McCarthy, Don DeLillo, Zadie Smith và Elena Ferrante, đến các
nhà văn viết cho thiếu nhi, như J.K. Rowling và Meg Rosoff, hay nhạc sĩ Patti
Smith và nhà văn châm biếm giả tưởng nổi tiếng Neil Gaiman.
Trong khi ấy, Kim Thúy, nhà văn Canada gốc Việt, thì
cho rằng mình được chọn chỉ vì nói đúng chuyện vào “đúng lúc, đúng thời.”
“Cuốn sách Ru là do một người bạn của Kim Thúy cầm mang đến một nhà xuất
bản chứ bản thân tôi không có liếm tem, bỏ vào bao thơ để gởi. Thế rồi cuốn
sách được chấp nhận rất nhanh. Thành ra cuốn sách này là ai chọn tôi chứ cá
nhân chỉ là người gởi thông điệp.”
Và vai trò “gởi thông điệp,” theo Kim Thúy, chỉ có
tính giai đoạn: “Rồi năm năm sau, vai trò
đó lại trao cho người khác rồi tôi đi làm chuyện khác (cười lớn). Người Việt
Nam mình hay nói “đúng lúc, đúng thời”, thì tôi chỉ nói cuốn Ru là đúng lúc,
đúng thời.”
Lịch sử dân tộc là một cuốn sách dày, và Kim Thúy chỉ
e rằng, một trang trong cuốn sách lịch sử ấy sẽ mất đi, hay bị bỏ trống, chỉ vì
những chứng nhân của giai đoạn ấy không kịp viết lại những điều đã xảy ra. Viết,
và viết đúng sự thật đã xảy ra, là thông điệp mà cô muốn gởi đến độc giả gốc Việt
của mình: “Quan trọng là tất cả chúng ta
đều viết, không chỉ văn sĩ mới viết. Những gì chúng ta viết là để lại cho thế hệ
mới, giống như dây curoa, luôn tiếp tục vận hành. Mình là con cháu của ông bà
mình, chứ không chỉ là mình, thành ra, tôi mong lúc nào cũng viết để để lại. Bởi
vì “trang” ấy, không có sách lịch sử nào viết lại cả.”
Và mọi câu chuyện của từng người Việt Nam đã sống
qua một giai đoạn nào đó, được cho vào một chiếc hộp, để các thế hệ sau có thể
trở vô để đọc, từng câu chuyện một.
VIDEO
:
Trực tiếp: VOA Tiếng Việt trò chuyện với Nhà văn Kim
Thuý, người Canada gốc Việt, một trong bốn ứng cử viên cho giải thưởng văn
chương thay thế giải Nobel Văn Chương 2018. Giải thưởng “thay thế Nobel Văn
Chương 2018” có tên The New Prize in Literature (Giải Thưởng Mới Trong Văn
Chương), được tổ chức một lần duy nhất, cho năm 2018, để thay thế cho giải
Nobel Văn Chương phải hoãn lại vì các điều tiếng và scandal liên quan đến giám
khảo. Nhà văn Kim Thúy sinh năm 1968 tại Việt Nam. Bà vượt biên và đến Canada lúc
10 tuổi
-------------------------------
Nghe Cô Kim Thúy nói --và Trà My phỏng
vấn--càng ngẫm nghĩ tôi tự nhiên cảm thấy xót xa...Hình như Kim Thúy
,và Trà My đều không nghĩ về những cái đẹp đó của VN thân yêu chúng
ta, đang mất từng ngày...Nó mất bởi những "tên VN lạ lùng như
Bùi Hiền"..và những lãnh đạo Hán Nô đã và đang bán VN cho TQ xâm
lược...Cô Kim Thúy ơi..chừng nào nỗi đau lòng của những người VN yêu
nước, trong và ngoài nước, nhìn quê hương mỗi ngày một mai một...Tôi
mong tài năng diễn đạt của Cô sẽ lan toả với nhân lọai nỗi đau
"không tên mãi mãi nặng lòng"...Cuối phần phỏng vấn ,lại
được biết Cô đã trở về 4 năm..Cô vẫn không nghe thấy ?..Lại nghe Cô
góp phần "làm tốt pháp luật tại VN"...Tôi càng "hãi
hùng"..khi nghe Cô vẫn bình thản, cười vui..bên cạnh những bản án
,những TNCT, TNLT...có còn gì trong Cô, trong "nhân văn, nhân
bản" khơi động lòng người ??? Chúc Cô thành công..và hy vọng trong
tác phẩm Cô, có thêm " nỗi đau của một phần dân tộc"...Có
lẽ tác phẩm RU của Cô, rõ ràng đã RU người đọc ,trong một VN--không
thực sự là VN--mà lại có " tài năng" làm cho đọc giả "tưởng
đó là VN"...Nếu Cô thắng giải...Tôi có lẽ không nói như Trà
My..chỉ 50/100 là niềm kiêu hãnh còn lại 50/100 là sự tiếc
thương..Cuối bài phỏng vấn, Cô KT nói về "toàn dân tộc"--mà
nội dung RU chỉ nói có một phần Dân tộc...Thật đáng ngậm ngùi...Hy
vọng những suy nghĩ này sẽ "lọt mắt xanh 2 kiều nữ--Một Trà My
rất "nhạy cảm--sao hôm nay--nghe Trà My--như người mới vào
nghề--có lẽ TM quá xúc động ?..và một nhà văn,một luật sư..đã viết
về di dân , về VN ,mà "cả thế giới đọc--không tìm đâu ra sự tàn
bạo của ĐCSVN, và nỗi bất hạnh của Dân tộc"..quyển sách nỗi
tiếng...tự nhiên ? Kể ra ban tuyển chọn cũng lạ lùng ?...Trong 50/100
kiêu hãnh về VN..thật không đũ bù đắp cho 50/100 nỗi "ngậm ngùi
về sự thiếu vắng Niềm Đau Dân tộctrong tác phẩm". 9/20/2018--Cal
10:27 am--HML.
*
Trong phỏng vấn với Trà Mi của VOA, Kim Thúy có nói
là tác phẩm RU bản tiếng Việt không, hay chưa được cho in tại Việt Nam vì vấn đề
thuyền nhân vượt biển, là một trong những nét chính của tự truyện này, còn là đề
tài tế nhị (nói theo ngôn ngữ thời thượng là nhạy cảm) nên nhiều nhà xuất bản
ngại. Mình có điểm sách này trên VOA năm 2012. Mong chị đạt giải văn chương năm
nay.
https://www.voatiengviet.com/.../doc-ru.../1563815.html
https://www.voatiengviet.com/.../doc-ru.../1563815.html
*
Chính nhờ cô viết bằng tiếng Pháp nên cuốn sách của
cô đã đi trực tiếp vào thị trường quốc tế không cần phải chờ đợi chuyện thông dịch,
và nó đánh động ngay vào tâm hồn đọc giả nước ngoài nhờ chiều sâu của ngôn ngử
mà cô đã lớn lên từ trong học đường và xã hội nơi cô sống mặc dù đề tài viết về
tiếng VN.
No comments:
Post a Comment