Đài Loan là
động lực cho cuộc thanh trừng quân sự của Tập?
Katsuji Nakazawa | Nikkei
Asia
Nguyễn Thị Kim Phụng,
biên dịch
https://nghiencuuquocte.org/2024/01/15/dai-loan-la-dong-luc-cho-cuoc-thanh-trung-quan-su-cua-tap/
Trong lúc hòn đảo chuẩn bị bỏ phiếu bầu tổng thống tiếp theo, Bắc Kinh
đang tìm cách gây thêm áp lực.
Cuộc bầu cử tổng thống của Đài Loan đã mang lại cho
Trung Quốc một cái cớ để phô diễn sức mạnh quân sự, và quân đội nước này, đặc
biệt là các quân chủng rocket và tên lửa, đã trở thành tâm điểm chú ý của quốc
tế.
Chiều thứ Ba (09/01/2024), Bộ Quốc phòng Đài Loan đã
phát đi một cảnh báo khẩn cấp, thông báo cho người dân rằng một tên lửa do
Trung Quốc phóng đi đã bay qua khu vực phía nam của hòn đảo. Chuông báo động
vang lên khắp Đài Loan, trong lúc người dân nhận được thông báo khẩn cấp trên
điện thoại của mình.
Tổng thống Đài Loan Thái Anh Văn đang có chuyến thăm
thành phố Cao Hùng ở miền nam khi xảy ra cảnh báo. Bà đã phản ứng nhanh chóng,
trấn an người Đài Loan rằng tên lửa thực chất là một vệ tinh. Bà cũng gọi vụ
phóng tên lửa là một hoạt động “vùng xám” và nói rằng Đài Loan không được lung
lay lập trường dân chủ của mình.
Dường như mọi chuyện không đơn thuần là trùng hợp
ngẫu nhiên, bởi vụ phóng tên lửa diễn ra chỉ vài ngày sau khi Bloomberg
công bố rộng rãi một báo cáo cho rằng tình trạng tham nhũng trong quân đội
Trung Quốc nghiêm trọng đến mức Chủ tịch Tập Cận Bình “ít có khả năng lựa chọn
hành động quân sự lớn trong những năm tới, so với dự tính trong những năm trước
đó.”
Báo cáo của Bloomberg đã vạch trần nhiều vấn
đề như tên lửa chứa đầy nước chứ không phải nhiên liệu, và các hầm chứa không
thể phóng tên lửa một cách hiệu quả.
Một người tham dự cuộc họp báo của Bộ Ngoại giao cầm
chiếc điện thoại hiển thị cảnh báo không kích sau khi một tên lửa của Trung
Quốc bay qua không phận Đài Loan, tại Đài Bắc vào ngày 9/1. © Reuters
Vô tình, tên lửa bay qua Đài Loan đã được phóng từ
Trung tâm Phóng Vệ tinh Tây Xương ở tỉnh Tứ Xuyên của Trung Quốc, nơi Lý Thượng
Phúc, Bộ trưởng Quốc phòng vừa bị sa thải, từng giữ chức giám đốc trung tâm.
Báo cáo của Bloomberg cũng cho biết việc Lý
đột ngột bị sa thải trong cuộc thanh trừng quân sự sâu rộng của Tập chính là để
đáp trả nạn tham nhũng tràn lan.
Quyết định loại bỏ Lý đã trở thành tâm điểm của cơn
bão thanh trừng hiện đang hoành hành trong quân đội Trung Quốc. Lý vốn có kinh
nghiệm lâu năm trong quân chủng tên lửa chiến lược của quân đội, cũng như các
đơn vị liên quan đến thiết bị quân sự khác.
Hơn nữa, vào ngày 29/12, Ủy ban Thường vụ Quốc hội
Trung Quốc đã cho miễn nhiệm 9 quan chức cấp cao của quân đội khỏi Quốc hội, 5
người trong số họ là sĩ quan đương nhiệm hoặc cựu sĩ quan của Quân chủng Tên
lửa trực thuộc Quân đội Giải phóng Nhân dân (PLA), bao gồm cả cựu Tư lệnh Lý
Ngọc Siêu.
Rõ ràng, lực lượng tên lửa, phụ trách giám sát kho
vũ khí hạt nhân và tên lửa, là tài sản quân sự quan trọng nhất mà Trung Quốc có
thể sử dụng để gây áp lực lên Đài Loan. Tuy nhiên, một sĩ quan cấp cao của lực
lượng này đã qua đời vào mùa hè năm ngoái, sau khi bị các cơ quan chống tham
nhũng của Trung Quốc điều tra. Ông được cho là đã tự sát.
Những diễn biến gần đây liên quan đến PLA cho thấy
những cải cách quân sự sâu rộng mà Tập thúc đẩy suốt 7-8 năm qua đã không đạt
được hiệu quả như mong muốn.
Tập Cận Bình là nhà lãnh đạo tối cao của Trung Quốc,
nhưng liệu quân đội nước này có thể hành động nhanh chóng và hiệu quả theo mệnh
lệnh của ông hay không lại là một câu chuyện khác. © Tân Hoa Xã/AP
Một trong những cải cách là việc tái tổ chức bảy
quân khu của Trung Quốc thành năm quân khu. PLA vốn có nhiều nhánh, bao gồm lục
quân, hải quân, và không quân, cũng như lực lượng tên lửa. Trong quá trình tái
tổ chức, đã có sự luân chuyển nhân sự giữa các nhánh này, nhưng các quân nhân
trên thực địa có thể cảm nhận một số phản kháng trước những thay đổi chưa từng
có này.
Như Bloomberg đã chỉ ra, một cuộc xâm lược
quân sự của Trung Quốc nhắm vào Đài Loan ở thời điểm này là cực kỳ khó xảy ra.
Nhưng liệu đó có thực sự là nguyên nhân thúc đẩy
cuộc thanh trừng quân sự của Tập? Phần tiếp theo sẽ phân tích vấn đề từ một góc
độ khác – và từ quan điểm dài hạn.
Một chuyên gia am hiểu các chính sách an ninh và đối
ngoại của Trung Quốc nhận định rằng các cuộc thanh trừng trong quân đội được
thúc đẩy bởi một nguyên nhân “phức tạp” hơn là tham nhũng. Chuyên gia này cho
biết, “Nó là một ‘vấn đề chính trị’ nghiêm trọng hơn, có ảnh hưởng đến chuỗi
chỉ huy. Làn sóng thanh trừng sẽ mở rộng, ngoài Lý Thượng Phúc sẽ còn các quan
chức quân sự cấp cao khác, bao gồm cả những người đã nghỉ hưu.”
Lý Thượng Phúc đã không xuất hiện trước công chúng
kể từ tháng 8/2023 và chính thức bị cách chức Bộ trưởng Quốc phòng vào tháng 10
cùng năm. © Kyodo
Làn sóng thanh trừng cũng có thể ảnh hưởng đến quan
hệ Mỹ-Trung đang căng thẳng, và cách Trung Quốc sẽ gây áp lực với Đài Loan sau
cuộc bầu cử tổng thống hôm thứ Bảy (13/01/2024).
Tập dự định sẽ được trao thêm một nhiệm kỳ nữa trên
cương vị nhà lãnh đạo cao nhất của Trung Quốc, tại Đại hội Toàn quốc lần thứ 21
của Đảng Cộng sản Trung Quốc vào năm 2027, nhưng ông hiện đang phải đối mặt với
một thách thức khó khăn: mục tiêu lớn của đảng là thống nhất với Đài Loan.
Nếu các đảng viên cảm thấy rằng mục tiêu này ngày
càng trở nên xa vời trong thời kỳ Tập nắm quyền, sẽ đã kéo dài 15 năm vào năm
2027, thì những nỗ lực duy trì quyền lực của ông sẽ gặp phải trở ngại nghiêm
trọng.
Đó là điều mà Tập muốn tránh bằng mọi giá.
Chủ tịch Trung Quốc muốn đảm bảo tất cả các lựa chọn
quân sự sẵn có đối với Đài Loan, từ áp lực quân sự đến hành động quân sự. Để
đạt được mục tiêu đó, việc chuẩn bị phải được hoàn tất để quân đội Trung Quốc
có thể thực hiện theo đúng ý muốn của ông.
Quá trình chuẩn bị này đã hoàn tất giai đoạn đầu.
Bằng chứng là các diễn biến sau khi Chủ tịch Hạ viện
Mỹ lúc đó là Nancy Pelosi đến thăm Đài Loan vào mùa hè năm 2022.
Sau khi Nancy Pelosi đến thăm Đài Loan vào mùa hè
năm 2022, quân đội Trung Quốc đã chứng tỏ khả năng phong tỏa hòn đảo này. © Văn
phòng Tổng thống Đài Loan/AP
Quân đội Trung Quốc đã thiết lập sáu vùng tập trận
xung quanh Đài Loan và bắn tên lửa vào các khu vực này từ đất liền. Động thái
này được thực hiện nhằm chứng tỏ khả năng phong tỏa Đài Loan.
Đây cũng là lần đầu tiên một số tên lửa của Trung
Quốc rơi xuống vùng đặc quyền kinh tế của Nhật Bản.
Giai đoạn thứ hai được thực hiện khi Tổng thống Đài
Loan Thái Anh Văn đến thăm Mỹ vào mùa xuân năm 2023. Trung Quốc đã đáp trả bằng
việc triển khai tàu sân bay Sơn Đông đến Tây Thái Bình Dương, phía đông Đài
Loan, qua đó cho thấy rằng họ có thể triển khai sức mạnh quân sự ở Thái Bình
Dương bất chấp sự hiện diện của Hải quân Mỹ.
Khi Thái Anh Văn đến thăm Mỹ vào mùa xuân năm 2023,
tàu sân bay Sơn Đông đã trở thành minh chứng cho thấy Trung Quốc không ngại phô
diễn sức mạnh quân sự của mình ở Thái Bình Dương. © Văn phòng Tham mưu Bộ Quốc
phòng Nhật Bản/Reuters
Tuy nhiên, Trung Quốc đang gặp khó khăn trong việc
tiến tới giai đoạn cuối.
Tập đã củng cố vị trí nhà lãnh đạo tối cao của Trung
Quốc đến mức khi ông đưa ra một quyết định quan trọng nào đó, không ai trong số
sáu thành viên còn lại của Thường vụ Bộ Chính trị, cơ quan ra quyết định hàng
đầu của đảng, dám phản đối mạnh mẽ.
Nhưng việc quân đội Trung Quốc có đủ khả năng hành
động nhanh chóng và hiệu quả theo lệnh của Tập – người cũng đang giữ chức Chủ
tịch Quân ủy Trung ương, cơ quan giám sát PLA – hay không lại là một câu chuyện
khác.
Đây chính xác là lý do tại sao các trợ lý thân cận
nhất của Tập hiện đang thực hiện nhiều chuẩn bị khác nhau cho việc sử dụng lực
lượng quân sự trong tương lai.
Ưu tiên hàng đầu của họ là đảm bảo rằng chuỗi chỉ
huy quân đội, mà Tập đứng đầu, sẽ hoạt động trơn tru.
Nói cách khác, cơn bão thanh trừng quân sự hiện nay
có thể được hiểu là một nỗ lực nhằm tiêu diệt “sự kháng cự,” như lời một học
giả Trung Quốc. Vấn đề không đơn thuần chỉ xoay quanh những vụ bê bối tham
nhũng liên quan đến tên lửa chứa đầy nước.
Trung Quốc và Đài Loan có lịch sử xung đột vũ trang.
Đã có một trận
chiến nổ ra vào năm 1958, trong đó quân đội Trung Quốc bắn đạn pháo từ đại
lục nhắm vào hòn đảo Kim Môn xa xôi của Đài Loan.
Dù trận chiến đã kết thúc một tháng rưỡi sau đó, các
cuộc pháo kích của Trung Quốc nhắm vào hòn đảo vẫn tiếp tục rải rác mãi đến năm
1979. Những cư dân lớn tuổi ở Kim Môn vẫn có ký ức sống động về các cuộc pháo
kích này.
Bờ biển đảo Kim Môn vẫn còn một số cơ sở phòng thủ
nhằm ngăn chặn quân Trung Quốc đổ bộ.
Cuộc bầu cử tổng thống Đài Loan năm nay là cuộc chạy
đua tay ba giữa Phó Tổng thống Lại Thanh Đức của Đảng Dân Tiến cầm quyền, Hầu
Hữu Nghi của Quốc Dân Đảng đối lập, và Kha Văn Triết của Đảng Nhân dân Đài
Loan, đảng lớn thứ ba.
“Dù ai là người giành chiến thắng trong phòng bỏ
phiếu vào thứ Bảy, người đó cũng sẽ không nhanh chóng thân thiết với chính
quyền Tập, vì còn dè chừng công luận,” một chuyên gia Đài Loan nhận định, lặp
lại quan điểm được chia sẻ bởi nhiều nhà quan sát trên hòn đảo.
Trung Quốc, nước vẫn không loại trừ việc sử dụng vũ
lực để thực hiện mục tiêu thống nhất, và Đài Loan, nơi dân chủ đã cắm rễ sâu,
đã ngày càng trở nên xa cách hơn về mặt chính trị.
Tình trạng này cũng xuất phát từ thực tế là không có
người nào trong số các ứng viên Tổng thống Đài Loan hiện tại là ngoại tỉnh
nhân – tức những người từ Trung Quốc đại lục chạy trốn đến Đài Loan sau Thế
chiến II. Vị chuyên gia cho biết cả ba ứng viên đều có tình cảm mãnh liệt với
hòn đảo quê hương. Ông nói thêm: “Cấu trúc của cuộc bầu cử tổng thống lần này
hoàn toàn khác với những cuộc bầu cử trước đây.”
Từ trái sang: Kha Văn Triết của Đảng Nhân dân Đài
Loan, Phó Tổng thống Lại Thanh Đức của Đảng Dân Tiến cầm quyền, và Hầu Hữu Nghi
của Quốc Dân Đảng. (Nguồn ảnh của Reuters và Hiroki Endo)
Tất cả những điều trên giải thích tại sao Trung Quốc
cảm thấy họ không thể từ bỏ các biện pháp quân sự để đạt được mục tiêu của
mình, và việc phóng tên lửa qua Đài Loan chỉ bốn ngày trước kỳ bỏ phiếu có thể
nhằm mục đích nhắc nhở về ý định của Bắc Kinh.
Trong mọi trường hợp, các chiến thuật gây áp lực
khác nhau của Trung Quốc sẽ được thực hiện rầm rộ hơn sau khi kết quả bầu cử
trở nên rõ ràng.
Sự kiện quan trọng tiếp theo sẽ là bài phát biểu
nhậm chức của tân tổng thống Đài Loan vào ngày 20/05. Bất kể ai là người phát
biểu, thì điều quan trọng cũng là cách mối quan hệ Trung Quốc-Đài Loan được đề
cập. Tập sẽ hết sức chú ý và nhiều khả năng đã chuẩn bị sẵn một loạt phản ứng.
--------------------------------------
Katsuji Nakazawa là nhà báo và biên tập viên cấp cao của Nikkei, hiện sinh sống tại
Tokyo. Ông đã dành bảy năm làm phóng viên thường trú ở Trung Quốc và sau đó trở
thành trưởng văn phòng Trung Quốc. Ông đã nhận Giải Nhà báo Quốc tế Vaughn-Ueda
năm 2014.
Nguồn:
Katsuji Nakazawa, “Xi
Jinping’s ambition to unify Taiwan motivates military purges,” Nikkei
Asia, 11/01/2024
No comments:
Post a Comment