Sự phụ thuộc của Nga vào Trung
Quốc sẽ còn kéo dài sau thời kỳ Putin
Alexander Gabuev - The Economist
Nguyễn Thanh Mai, biên dịch
Khi Tập Cận
Bình đến Moscow trong chuyến thăm chính thức vào ngày 20 tháng 3, các nghi
lễ của Điện Kremlin đã tập trung vào việc thể hiện không chỉ sự tôn trọng đối với
vị khách nước ngoài quan trọng nhất mà Nga từng tiếp đón kể từ khi bắt đầu cuộc
chiến với Ukraine, mà còn là sự bình đẳng giữa nhà lãnh đạo Trung Quốc và chủ
nhà, Tổng thống Vladimir Putin. Tuy nhiên, nghi thức ngoại giao phức tạp này
không thể che giấu sự bất cân xứng ngày càng tăng giữa hai nước.
Putin thích đóng khung cuộc tấn công của mình
vào Ukraine như một hành động nổi loạn chống lại sự thống trị toàn cầu của Mỹ,
và là một bước nhảy vọt hướng tới chủ quyền hoàn toàn của Nga. Nhưng thực tế
không như vậy. Mười ba tháng sau khi chiến tranh bắt đầu, Nga ngày càng phụ thuộc
vào Trung Quốc như một thị trường xuất khẩu cho hàng hóa cơ bản của mình, một
nguồn nhập khẩu quan trọng, cũng như đối tác ngoại giao thiết yếu nhất trong bối
cảnh sự cô lập toàn cầu ngày càng tăng cao. Năm 2022, Trung Quốc chiếm gần 30% xuất khẩu và 40% nhập khẩu của Nga.
Một phần của các giao dịch thương mại này được thực hiện thông qua đồng Nhân
dân tệ Trung Quốc, vì Nga chịu lệnh trừng phạt từ phương Tây trong việc sử dụng
đồng đô la và đồng euro. Sự phụ thuộc này sẽ tiếp tục gia tăng, bởi phương Tây
đang nhanh chóng thoát khỏi sự lệ thuộc vào tài nguyên thiên nhiên của Nga.
Thật vậy, Nga sẽ sớm phụ thuộc vào Trung Quốc
còn nhiều hơn vào châu Âu từ trước tới nay. Nước này đã bắt đầu xoay trục sang
Trung Quốc vào năm 2014, sau khi sáp nhập Crimea, để đa dạng hóa đối tác và
thoát khỏi sự phụ thuộc vào châu Âu. Bây giờ mối quan hệ với phương Tây đã bị
phá vỡ không thể sửa chữa, Nga không có lựa chọn hợp tác lâu dài nào khác ngoài
Trung Quốc.
Hiện tại, Trung Quốc chỉ đơn giản là kiếm tiền
từ đòn bẩy địa kinh tế ngày càng tăng của mình đối với Nga bằng cách giành được
dầu khí xuất khẩu giá rẻ từ Nga và chinh phục thị trường tiêu dùng nước này. Nhưng có lẽ chỉ là vấn đề thời gian trước khi
Trung Quốc đòi hỏi sự trung thành nhiều hơn về mặt chính trị để giúp đỡ chế độ
Putin tiếp tục tồn tại.
Bởi sự phụ thuộc của Nga vào Trung Quốc làm giảm
đòn bẩy của Điện Kremlin, Trung Quốc có thể yêu cầu nhiều sự nhượng bộ chính trị
hơn. Nước này có thể yêu cầu Nga chia sẻ các công nghệ quân sự nhạy cảm, chấp
nhận sự hiện diện của hải quân Trung Quốc ở vùng Bắc Cực của Nga, hoặc bật đèn
xanh cho nhiều cơ sở của Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc ở Trung Á.
Trung Quốc cũng có thể muốn có tiếng nói về mối quan hệ của Nga với các nước
châu Á có bất đồng với chế độ của Tập. Ví dụ, Trung Quốc có thể yêu cầu Nga
không cung cấp thiết bị quân sự mà họ đã bán cho Ấn Độ trong nhiều thập niên
qua. Điện Kremlin có lẽ không thể từ chối một số đề nghị này.
Tại sao Nga lại muốn trói
mình vào mối quan hệ mang tính thần phục sâu sắc hơn với Trung Quốc nếu đã từng
bị ám ảnh về sự thống trị của Mỹ trong mối quan hệ với phương Tây? Lý do là vì cuộc chiến chống lại Ukraine và, nói rộng hơn, là với các đồng
minh phương Tây của nó, đã trở thành nguyên tắc tổ chức chính trị, kinh tế và
chính sách đối ngoại của Nga. Putin và đoàn tùy tùng của ông đã đặt cược quá
nhiều vào chiến dịch này đến nỗi cuộc chiến giờ đã mang tính sống còn. Trong tâm trí đen tối của những lãnh đạo cứng
rắn ở Điện Kremlin, thua cuộc có nghĩa là mất quyền lực, mất nước, và thậm chí
có thể là mất cả tự do và mạng sống của chính họ.
Khi sự kiểm duyệt và đàn áp trở thành chuyện
bình thường ở Nga, và nền kinh tế đang ngày càng bị đặt vào tình trạng căng thẳng
do chiến tranh, Điện Kremlin đang đánh giá lại mọi mối quan hệ ngoại giao thông
qua lăng kính các mối quan hệ đó mang lại ích lợi gì cho cuộc chiến. Trung Quốc xuất hiện với tư cách là đối tác
quan trọng nhất, vì ba lý do.
Đầu tiên, việc quốc gia này tăng mua hàng hóa của Nga đã giúp mang lại ngân quỹ
chiến tranh cho Putin. Thứ hai, Trung Quốc là một nguồn cung cấp không thể thay thế được cho cỗ máy chiến
tranh của Putin, cho dù đó là linh kiện cho vũ khí Nga hay vi mạch cho máy móc
công nghiệp. Cuối cùng, mặc dù Điện Kremlin đã tìm cách trừng phạt phương Tây – nhất là nước Mỹ
– vì đã hỗ trợ cho Ukraine, nhưng cho đến nay các công cụ mà họ đã triển khai,
như vũ khí kĩ thuật số hoặc “tống tiền” năng lượng, đã cho thấy không hiệu quả.
Do đó, Điện Kremlin ngày càng tin rằng việc giúp Trung Quốc, đối thủ toàn cầu
chính của Mỹ, hạ bệ đối thủ lớn của mình là cách tốt nhất để trả thù cho việc
chính quyền Biden giúp đỡ Ukraine. Đây là lý do tại sao việc chia sẻ bí mật quân sự nhạy cảm với Trung
Quốc, hoặc hỗ trợ bộ máy quân sự của nước này, dường như không còn là điều cấm
kỵ nữa.
Điều làm sự phục tùng đối với Trung Quốc trở
nên chấp nhận được không chỉ là sự vui sướng về sự sụp đổ sắp tới của bá
quyền Mỹ, mà là khả năng đáng chú ý của Trung Quốc trong việc xoa dịu cái tôi của
Nga, mang lại cho Putin thể diện trước công chúng, bao gồm cả thông qua chuyến
thăm cấp nhà nước của Tập Cận Bình. Một thực tế an ủi khác là Trung Quốc không
quan tâm đến sự đàn áp và tham nhũng bên trong nước Nga, miễn là lợi ích của
Trung Quốc được bảo đảm.
Thái độ mới của Nga đối với Trung Quốc hoàn
toàn trái ngược với một năm trước. Trước ngày 24 tháng 2, nhiều ý kiến trong hệ
thống quyền lực của Nga đã cảnh giác và phản đối việc Nga nhanh chóng ngã vào
vòng tay Trung Quốc một cách mù quáng, ủng hộ một chính sách đối ngoại cân bằng
hơn. Những tiếng nói này giờ đây đã lắng xuống, đi theo tầm nhìn hẹp của Putin
về lợi ích quốc gia Nga: phá hủy Ukraine và trả thù phương Tây. Bi kịch đối với Nga là ngay cả sau khi Putin rời
khỏi chính trường, chính sách mới của chế độ độc tài Á-Âu khổng lồ trong việc
phục tùng Trung Quốc có thể vẫn tiếp tục tồn tại.
Một ngày nào đó cuộc chiến ở Ukraine sẽ kết
thúc, với kết quả không có lợi cho tất cả các bên. Xét cho cùng, Nga có vũ khí
hạt nhân, và không có gì chứng minh được là họ sẽ không sử dụng chúng nếu Putin
tin rằng thua cuộc có nghĩa là ông sẽ chết. Vì vậy, việc phục hồi biên giới
Ukraine, như được quốc tế công nhận năm 1991, dù là điều đáng mong muốn nhưng
dường như không thể xảy ra. Tương tự là việc Putin và các tội phạm chiến tranh
khác của Nga sẽ tự nguyện bay đến La Hay để đối mặt với một phiên tòa.
Vài năm nữa, phương Tây sẽ loại bỏ được sự phụ
thuộc kinh tế vào Nga, trên bất cứ lĩnh vực gì. Nền kinh tế Nga sẽ được điều chỉnh
lại – với sự giúp đỡ to lớn của Trung Quốc – để đi theo một mô hình mới: nghèo
hơn và lạc hậu về công nghệ, nhưng vẫn tiếp tục sống sót. Trung Quốc sẽ tiêu thụ
phần lớn hàng xuất khẩu của Nga và trở thành nguồn duy nhất cung cấp công nghệ
hiện đại cho Nga; hệ thống tài chính Nga sẽ được nhân dân tệ hóa hoàn toàn. Các
nhà lãnh đạo đang bị trừng phạt thuộc các cơ quan an ninh và quân đội Nga sẽ trở
thành giới tinh hoa mới của đất nước: chủ yếu là các cựu chiến binh của chiến dịch
Ukraine, những người chưa hề đến thăm phương Tây kể từ năm 2014, và con của nhiều
người trong số đó sẽ học tại các trường đại học hàng đầu Trung Quốc.
Để khôi phục quan hệ với
phương Tây và thoát khỏi sự thống trị của Trung Quốc, Nga sẽ phải đáp ứng các
yêu cầu của Ukraine về trách nhiệm giải trình đối với tội phạm chiến tranh, bồi
thường và trả lại tất cả các lãnh thổ bị sáp nhập, để nhận được phần thưởng là
lời hứa dỡ bỏ một phần các biện pháp trừng phạt. Đó sẽ là một việc khó thực hiện
được ngay cả trong một tương lai không tưởng khi Nga có một chính phủ dân chủ
thời hậu Putin, và gần như là điều bất khả đối với đội ngũ có thể sẽ điều hành
Điện Kremlin sau khi Putin cuối cùng rời đi. Tình trạng làm chư hầu cho Trung
Quốc dần sẽ trở nên điều bình thường, dễ đoán hơn và cũng mang lại nhiều ích lợi
hơn cho Nga.
-------------------
Alexander Gabuev là giám đốc sáng lập của Trung tâm
Carnegie Á-Âu về Nga, đặt trụ sở tại Berlin.
Nguồn: Alexander Gabuev, “Russia ’s reliance on China will outlast Vladimir Putin, says
Alexander Gabuev”, The Economist,
18/03/2023.
No comments:
Post a Comment