Ấn
‘Hoàng đế chi bảo’ bị kẹt trong các khúc quanh lịch sử Việt
Nam?
Phạm Cao Phong
Gửi
bài cho BBC từ Paris, Pháp
10 tháng 11 2022
https://www.bbc.com/vietnamese/articles/c2595n5y7dxo
Tiếng
gõ búa bán đấu giá chiếc ấn Hoàng Đế chi bảo, biểu tượng một thời
phong kiến huy hoàng của VN, đã không diễn ra ở Paris trưa 10/11/2022.
Nhà đấu giá Millon nói vì “sự quan tâm lớn từ phía Nhà nước
Việt Nam”, họ hoãn việc bán thêm một lần nữa, tới 18/11. Họ không
nói bước tiếp theo là gì.
Với ai còn chút lòng với nước Việt, việc bán mất ấn sẽ thật
là chuyện đau lòng và bao nhiêu người, gồm có tôi, hy vọng "Hoàng
đế chi bảo" có ngày được trở lại bên sông Hương bến Ngự.
Việt Nam:
Bảo vật triều Nguyễn và vụ trộm ấn ‘Hoàng hậu chi bảo’
Chiếc ấn
vàng ‘Hoàng Đế chi bảo’: Có phải Việt Nam đã thua hiệp đầu?
Việt Nam
chưa hồi đáp yêu cầu của nhà đấu giá Millon về sở hữu ấn 'Hoàng đế chi bảo'
Nhưng chính phủ Việt Nam cũng không công bố cách thức “hồi hương”
chiếc ấn mà truyền thông lại kêu gọi:
"Hồi hương cổ vật là nỗ lực của mỗi con
người được giao nhiệm vụ, các cơ quan được giao nhiệm vụ họ làm như
thế nào, đồng thời kêu gọi phải xã hội hóa, với sự chung tay, góp
sức của các tập đoàn kinh tế lớn, rồi của cộng đồng trong nước và
ngoài nước, để làm sao đưa được cái cổ vật ấy về.” (truyền hình Nhân Dân trên
YouTube 06/11/2022)
Thậm chí, có vẻ như nhà nước mong người dân (nào đó) vào cuộc
bằng cách mua đấu giá ấn.
"Đại diện Cục Di sản văn hóa cũng nhấn mạnh việc
hồi hương cổ vật không nhất thiết là phải Nhà nước mua, thuộc sở hữu nhà nước,
mà cá nhân cũng có thể hồi hương cổ vật nếu có tình yêu với di sản văn hóa và
có tiềm lực tài chính, muốn đóng góp cho di sản văn hóa nước nhà."
Đây là dấu hiệu tranh tụng pháp lý “đòi hoàn trả ấn” như một
số người gợi ý là khó khả thi.
Dù có tình yêu mãnh liệt với quốc gia xứ sở Việt Nam và lòng
cảm phục với các cuộc đấu tranh của nhiều thế hệ cách mạng chống
thực dân, ta cũng phải thấy việc “đòi Pháp trả lại” ấn Hoàng đế chi
bảo hay các cổ vật triều Nguyễn là không dễ.
Lý do chính vẫn là các khúc mắc pháp lý, mang cấp độ nhà
nước.
Xin
thử phân tích như sau:
Theo luật của nhiều nước châu Âu, gồm Pháp, Thụy Điển, Đức,
tranh chấp, giành cái gì của mình thì bắt buộc phải có cơ sở về
quyền kế vị và quyền sở hữu.
Có hai khả năng để xác lập quyền sở hữu: (1) Sở hữu tài sản công (kế thừa
quốc gia) và (2) Sở hữu tài sản tư (giao dịch dân sự - hợp đồng).
Đứng từ góc độ sở hữu tài sản công, cơ sở pháp lý thuộc về
quan hệ Công pháp Quốc tế với tinh thần và lời văn của Công ước Vienna
năm 1983 về thừa kế quốc gia đối với tài sản, lưu trữ và nợ quốc gia.
Gọi tắt là "pháp luật quốc tế", có ba trường hợp làm phát
sinh thừa kế quốc gia, đó là:
- Thừa kế khi thuộc địa trở thành quốc gia mới
độc lập;
- Thừa kế khi có sự sáp nhập hoặc tách rời quốc gia;
- Thừa kế khi chuyển giao bộ phận lãnh thổ từ quốc
gia này sang quốc gia khác.
Việt Nam rơi vào trường hợp thừa kế nào?
Không dễ khẳng định Việt Nam hiện nay có quyền thừa kế quốc gia đối với
mọi tài sản của triều đình Huế, bao gồm ấn kiếm.
Đúng là nước Việt Nam XHCN đã ký Công ước Vienna 1983, nhưng sẽ gặp
một số vướng mắc về pháp lý và lịch sử như sau:
Thứ nhất, về tư cách kế thừa:
Chính quyền VNDCCH được thành lập dựa trên phong trào độc lập Giải
phóng dân tộc (trường hợp thừa kế thứ nhất) và vào thời điểm ra đời,
không được bất cứ nước nào, kể cả Liên Xô công nhận, nhưng ta cứ cho
là có tư cách kế thừa các quyền lợi và nghĩa vụ từ chính quyền thuộc địa Pháp.
Tuy nhiên, VNDCCH ngay từ ban đầu đã khẳng định mình là quốc gia mới độc
lập, hoàn toàn không phải là quốc gia thừa kế của triều đình Huế và chế độ
thuộc địa Pháp. Chưa kể chính quyền Việt Nam cũng như các nhà viết sử Việt
Nam kiên trì phủ nhận và đến nay về cơ bản vẫn lên án triều đình
Nguyễn.
Bản Tuyên ngôn độc lập của Chủ tịch Hồ Chí Minh 02/09/1945 viết
thế này:
“Sự thật là từ mùa thu năm 1940, nước ta đã thành
thuộc địa của Nhật, chứ không phải thuộc địa của Pháp nữa. Khi Nhật hàng Đồng
minh thì nhân dân cả nước ta đã nổi dậy giành chính quyền lập nên nước Việt Nam
Dân chủ Cộng hòa.”
"Chính quyền phong kiến chỉ là bù nhìn", thì VNDCCH tự cho
mình quá oai, không muốn thừa kế quốc gia từ bù nhìn rơm canh ruộng
dưa?
Thử cãi rằng, sự kế thừa ấn Hoàng Đế chi bảo là thông qua việc kế
thừa tài sản từ Chính quyền thuộc địa Pháp. Nếu vậy phải có điều kiện: chiếc
ấn đã được triều đình Huế chuyển giao quyền sở hữu cho chính quyền thuộc địa.
Việt Nam có thể dẫn tư liệu lịch sử nào, công hàm, hiệp định nào chứng
minh có sự chuyển giao giữa Pháp và Triều đình Huế?
Có hay không việc triều đình Huế chuyển giao ấn tín cho "mẫu quốc"?
Câu trả lời rõ như ban ngày là không. Ngược lại, Pháp là phía chuyển
giao cho Cựu hoàng Bảo Đại ấn và kiếm sau khi tìm thấy ở Hà Nội.
Thứ hai, lịch sử quan hệ Pháp- Việt có ba cột mốc đáng
chú ý:
Một - Hiệp định
Sơ bộ 6/3/1946 (1), ký kết để hòa hoãn sau khi Pháp quay lại xâm lược Việt Nam.
Giải pháp tình thế đặt chính quyền VNDCCH vào tình trạng mập mờ với
việc chuyển giao quyền kế thừa quốc gia với Pháp và đối với những quyền và
nghĩa vụ quốc tế cụ thể chưa thể thực hiện.
Hai- Pháp đã
ký kết Hiệp định Élysée năm 1949 với Quốc gia Việt Nam.
Văn bản "Hiệp định Élysée năm 1949" công nhận "nền độc lập
của Việt Nam", tạo cơ sở pháp lý để Bảo Đại về nước thành lập Quốc gia Việt
Nam.
Tiếp theo, Pháp ký "Hiệp ước trao trả độc lập cho Việt Nam"
ngày 4.6.1954, trên cơ sở đó, Quốc gia Việt Nam đổi tên thành Việt Nam Cộng
hòa.
Hai văn kiện này được nhiều nhà nghiên cứu đánh giá là sự thành công lớn
của Pháp khước từ quan hệ với VNDCCH và chuyển giao cho VNCH, với tư cách là
quốc gia thừa kế của Pháp "những quyền và nghĩa vụ quốc tế." Mà
nước CHXHCN Việt Nam cũng chưa bao giờ nhận là quốc gia thừa kế từ
VNCH.
Nếu nhìn dưới góc độ ba văn kiện nói trên sẽ rất khó để khẳng định về
tính kế thừa hợp pháp đối với ấn Bảo Đại thuộc về ai.
Giải sử có một bản văn nào ghi nhận về sự chuyển giao ấn giữa cá nhân Bảo
Đại và chính quyền VNDCCH thì có thể sẽ có gợi ý rõ ràng hơn về một thỏa thuận
dân sự giữa một cá nhân và dòng họ với Nhà nước.
Tôi xét vấn đề từ góc độ thứ hai: (2) Sở hữu tài sản tư, giao dịch
dân sự.
Nguyên tắc căn bản của luật dân sự nói chung cũng trong giao dịch dân sự
nói riêng, đó là TỰ DO THỎA THUẬN? TỰ DO Ý CHÍ.
Đây cũng là nguyên tắc căn bản để một giao dịch dân sự có hiệu lực.
Hiểu đơn giản rằng, người tham gia giao dịch hoàn toàn tự nguyện, không bị
áp lực, đe dọa. Nguyên tắc này có từ thời La Mã.
Bộ luật Dân sự Pháp, cơ bản xây dựng trên Luật Napoleon, ra đời năm
1804, là kim chỉ Nam cho hệ thống Pháp luật Dân sự, trùm lên cả hệ thống
Pháp luật châu Âu, vốn cũng xây dựng các nguyên tắc giao dịch hợp đồng dựa
trên những tinh thần căn bản của Luật La Mã.
Trong đó, các quy định từ Điều 1128 đến Điều 1171, đã trình bày cụ thể
các điều kiện để một hợp đồng có hiệu lực, bao gồm:
-Sự thỏa thuận của các bên.
-Năng lực giao kết hợp đồng của các bên.
-Nội dung hợp đồng hợp pháp và chắc chắn.
Trong đó, điều kiện thỏa thuận phải thỏa mãn các dấu
hiệu: sự minh mẫn của các bên và thỏa thuận không bị khiếm khuyết (do nhầm lẫn,
lừa dối và bạo lực).
Liên quan đến từ "bạo lực", các điều 1140
và 1141 diễn giải như sau:
Điều 1140:
-Bạo lực là trường hợp một bên giao kết do bị cưỡng
ép khiến bên đó lo sợ bị thiệt hại đáng kể về tính mạng, sức khỏe, tài sản của
mình hoặc của người thân của mình.
Điều 1141:
-Đe dọa bằng một biện pháp pháp luật không phải là bạo
lực. Tuy nhiên, sẽ bị coi là bạo lực nếu biện pháp pháp luật bị sử dụng sai mục
đích hoặc được viện dẫn hoặc thực hiện nhằm có được một lợi ích rõ ràng thái
quá.
Điều 3 Bộ luật Dân sự Việt Nam hiện hành quy định về "Các nguyên tắc
cơ bản của pháp luật dân sự" như sau:
"1. Mọi cá nhân, pháp nhân đều bình đẳng, không
được lấy bất kỳ lý do nào để phân biệt đối xử; được pháp luật bảo hộ như nhau về
các quyền nhân thân và tài sản.
4. Việc xác lập, thực hiện, chấm dứt quyền, nghĩa vụ
dân sự không được xâm phạm đến lợi ích quốc gia, dân tộc, lợi ích công cộng,
quyền và lợi ích hợp pháp của người khác".
https://ichef.bbci.co.uk/news/787/cpsprodpb/99e0/live/e46a5680-60fd-11ed-b950-4dadc68f0cfc.jpg.webp
Chiếc ấn
Hoàng đế chi bảo
Vua Bảo Đại trao ấn kiếm là tự nguyện
hay bị ép buộc?
Về hình thức, cứ cho là Cựu hoàng Bảo Đại tự nguyện, thể hiện trong lời
nói lẫn hành động. Song, về tinh thần, ông có thực sự mong muốn trao ấn kiếm
cho chính quyền Việt Minh hay không?
Tác phẩm ra mắt năm 1997 của sử gia Pháp
Daniel Grandclément "Bao Daï: Les derniers jours de l'empire
d'Annam" (Bảo Đại: Những ngày cuối cùng của Đế quốc
An Nam) cung cấp cho độc giả cách đánh giá khác với sách báo của
Việt Nam về sự kiện này.
Tôi đọc hai tác phẩm mới ra mắt là "Nouvelle histoire de
l'Indochine française (Perrin, 2022) và “Nam Phuong: La dernière
impératrice du Vietnam” (Nam Phương, Hoàng hậu Việt Nam cuối
cùng-Perrin, 2019) của sử gia François Joyaux. Ông là giáo sư về nền văn
minh Đông Á, giáo sư Học viện Quốc gia về ngôn ngữ và các nền văn
minh Phương Đông, giảng dạy tại Đại học Paris I, tại Trường Hành chính Quốc gia
và tại Viện Nghiên cứu Chính trị ở Paris và Grenoble.
Ba tác phẩm kể trên phân tích nhiều góc độ và chi tiết của vị
Vua và Hoàng hậu cuối cùng với Việt Minh.
Họ nhắc lại chi tiết Hoàng hậu Nam Phương đưa cho ông Phạm Khắc
Hòe chiếc mũ vua, gắn 9 viên ngọc, một chiếc cặp da, thấy chưa đủ
còn đưa mắt cho ông Bảo Đại vào trong cầm thêm ra bộ cúc áo chẽn
bằng hổ phách nạm vàng, một kiểu làm vừa lòng "ông chủ
mới."
Thậm chí tờ báo Quyết chiến, cơ quan ngôn luận của Việt Minh
ngày 31/08/1945 còn viết vua Bảo Đại tặng hai chiếc phi cơ riêng của
ông cho chính quyền mới. Tính từ "phi cơ riêng" được in đậm.
Tôi trích dẫn ở đây lời của ông Trần Huy Liệu, người vào gặp
Cựu hoàng:
"Hôm nay, viết bài hồi ký này, tôi nghĩ
đến Vĩnh Thụy, nếu từ ngày hôm ấy, hắn giữ trọn lời hứa, trở lại
làm một người công dân dưới chính quền DCCH , thì mặc dù nửa đời ô
nhục, hắn vẫn có thể sống lành mạnh dưới ánh hào quangcuar chế độ
ta.Nhưng vì bản chất giai cấp, thói quen nô lệ lâu đời của hắn, mặc
dù chúng ta cố cứu vớt hắn, hắn vẫn cố quay về lối cũ, trở lại
con đường nô lệ ngày trước…"
Trần Huy Liệu thuộc nhóm cán bộ cách mạng rất cuồng tín, từng
gây sức ép với Chủ tịch Hồ Chí Minh khi vào gặp và đem danh
sách những người Bulgaria bị giết dưới chế độ độc tài Dimitrov
(1882-1949) và nói : "Cụ xem này, đồng chí cộng sản Dimitrov
đã chặt đầu 2000 tên phản cách mạng. Không có chính phủ cộng sản
nào nhu nhược như chính phủ của cụ!"
Cần nhắc lại rằng, Thượng thư Phạm Quỳnh cũng Việt Minh bị thủ
tiêu, mặc dù ông Bảo Đại có lời kêu xin. Ta không thể loại trừ khả
năng Bảo Đại chỉ may mắn thoát chết.
https://ichef.bbci.co.uk/news/640/cpsprodpb/e6b2/live/ccbd9690-60fe-11ed-b950-4dadc68f0cfc.jpg.webp
Vua Bảo Đại
Quá khứ tiếp tục đè nặng hiện tại qua
chuyện ‘đòi ấn’?
Còn về pháp lý, đúng theo tinh thần và lời văn của Thế tổ nhà
Nguyễn, Hoàng đế Nguyễn Ánh, thì việc chuyển giao quyền lực phải có
mặt chiếc ấn "Đại Việt Quốc chúa Nguyễn trấn chi bảo".
Chiếc ấn là biểu tượng gốc, hiểu đúng chữ là "Người Chúa bảo
vệ vĩnh hằng Đại Việt", tên nước Việt nam, có tính kế thừa từ
năm 1054.
Vua Hàm Nghi, chạy lên Tân Sở cũng chỉ mang theo một chiếc ấn
ấy. Khi Pháp bắt được vua Hàm Nghi, trao lại "Đại Việt Quốc chúa
Nguyễn trấn chi bảo" cho vua Đồng Khách, nhà vua đã nói:
"Lúc này tôi mới cảm thấy tôi thật sự là vua, trước đó chỉ có
một nửa."
Câu hỏi tôi muốn đặt ra là, trao lại "Hoàng Đế chi bảo"
phải chăng chỉ là giải pháp cứu cánh, biểu hiện của việc chuyển
giao không thực lòng từ vua Bảo Đại?
Dưới góc độ pháp lý, được phép đặt nghi vấn về sự tự nguyện, tự do ý chí
của một bên trong trường hợp này theo Điều 3 BLDS VN.
"Chiếm hữu ngay tình là một căn cứ để xác lập
quyền sở hữu đối với tài sản. Chiếm hữu ngay tình được hiểu là việc chiếm hữu
công khai, liên tục, trong một thời hạn nhất định, không có tranh chấp và người
chiếm hữu có căn cứ để tin rằng mình có quyền đối với tài sản đang chiếm hữu." (Possesseur
de mauvaise foi - tiếng Pháp).
Nguyên tắc cơ bản về quyền sở hữu và việc chiếm hữu ngay tình có từ thời
La Mã: đó là ý chí và thời hiệu và thời hạn. Họ cho rằng: "Người nào im
lặng không mặc nhiên được coi là đồng ý. Tuy nhiên, họ cũng không phủ nhận".
Do đó, trong trường hợp đặc biệt, im lặng có thể coi là một biểu hiện của
đồng ý, ví dụ như đối với việc chiếm hữu ngay tình.
Theo quan niệm Luật La Mã: "một người chiếm hữu một tài sản trong một
thời hạn nhất định và trong khoảng thời gian đó, họ thực hiện các quyền như một
chủ sở hữu mà không có bất cứ một sự tranh chấp nào thì phải công nhận họ là chủ
sở hữu đối với vật mà họ đã chiếm hữu ngay tình."
Điều này dựa trên lập luận rằng "trong thời hạn này, chủ sở hữu đích
thực tài sản có đủ thời gian để tìm lại tài sản của mình nhưng họ không tìm và
do đó, suy đoán họ đã từ bỏ quyền sở hữu."
Theo BLDS Việt Nam: "thời hiệu xác lập quyền sở hữu với động sản chiếm
hữu ngay tình là 10 năm và bất động sản là 30 năm (Điều 236)."
Theo BLDS Pháp: "thời hiệu cần thiết để xác lập quyền sở hữu đối với
bất động sản là ba mươi năm. đối với động sản là 3 năm. "
Điều 2276:"về động sản, người chiếm hữu được coi là chủ
sở hữu. Tuy nhiên, người nào đã đánh mất hoặc bị mất trộm một vật thì có quyền
đòi lại vật từ người đang giữ trong thời hạn ba năm kể từ ngày đánh mất hoặc bị
mất trộm; nhưng người giữ vật có thể kiện người đã chuyển nhượng vật cho mình.
"
Một yếu tố cấu thành quan trọng là, Cựu hoàng sở hữu ấn ‘Hoàng đế
chi bảo’ công khai, liên tục, không gặp sự tranh chấp hay khởi kiện từ phía
Việt Nam (tính cả VNDCCH và VNCH trước 1975) trong một thời gian ngót
nghét 70 năm.
Nhìn từ góc độ luật pháp các nước châu Âu, ông sở hữu hợp
thức các tài sản, báu vật của dòng họ mình. Ông mất năm 1997, di
chúc tài sản để lại cho người vợ Pháp. Bà Monique Baudot cũng đã
mất năm 2021. Theo luật kế thừa của Pháp, gia đình người vợ nhận
được gia sản kể trên. Bà Monique kín tiếng, không liên lạc người thân.
Tình cờ, bà Renée, người dì ruột năm nay 83 tuổi, biết tin cháu, khi
cáo phó bà Monique được đưa lên báo l’Est Républicain.
Bà nói: “Cha của Monique là nhân viên công chứng ở
Pont-à-Mousson. Ông có hai cô con gái, Monique và Solange. Gia đình rời vùng
này để đến Cher. Chúng tôi chưa bao giờ đến đó vì chúng tôi không có xe hơi,
nhưng thỉnh thoảng họ lại quay lại đây để nghỉ vài ngày. Tôi thậm chí cũng
không biết cháu tôi giàu có và có làm đám cưới. Tôi chỉ biết là
cháu sống đâu đó ở vùng Paris.”
Cựu hoàng Bảo Đại được nhà nước Pháp trợ cấp lương hưu khá
hậu hĩnh, lên đến khoảng 7000 euro một tháng, không phải như tin đồn
là ông sống vất vưởng.
Tôi đã tận mắt đọc bản chuyển nhượng lương hưu sau khi chết của
Cựu hoàng cho bà Monique, dưới có chữ ký của Bộ trưởng Tài chính
khi đó là ông Dominique Strauss-Kahn.
Toàn bộ câu chuyện cho thấy là nước Việt Nam ngày nay, đi lên từ
các cuộc cách mạng, đã thiếu rất nhiều văn kiện, và hoạt động pháp
lý về quá khứ của chính mình. Vụ ấn, bát vàng Nhà Nguyễn chỉ
được chính phủ VN vào cuộc khi dư luận nêu ra...tháng này.
Thực sự, nếu Việt Nam quan tâm đến báu vật kim ấn, biết tin Cựu
hoàng mất, ngay cả sau khi bà Monique mất mà liên hệ mua trực tiếp ấn
Hoàng Đế chi bảo với gia đình bà, thì theo chủ quan của tôi, đại
diện Việt Nam hoàn toàn có lợi thế, cả về giá cả, và sự trân
trọng.
Nhưng đến nay, không chỉ ấn Hoàng đế chi bảo và còn nhiều báu
vật khác từ các triều đại Việt Nam trong quá khứ vẫn đang nằm ở
nước ngoài, trong các bộ sưu tập tư nhân, bảo tàng. Tôi chưa thấy có
một chính sách gì căn cơ cho việc “hồi hương” những báu vật lịch sử
vô giá đó. Có lẽ nó chưa thể có chừng nào người ta vẫn tư duy khá
tùy tiện với quá khứ của cha ông, khi cần thì đòi, nhưng hỏi về
trách nhiệm thì né tránh.
--------------------
Bài thể hiện quan điểm riêng của nhà báo tự
do Phạm Cao Phong, hiện sống tại Paris.
.
TIN LIÊN QUAN
LS Cù Huy Hà Vũ: Việt
Nam nên chính thức đòi Pháp hoàn trả ấn và kiếm Triều Nguyễn
2 tháng 11 năm 2022
.
Bát vàng Vua Khải Định bán
với giá 680.000 euro tại Paris
2 tháng 11 năm 2022
.
Từ chuỗi ngọc Melo
của Vua Bảo Đại tới ấn vàng Hoàng đế Chi bảo của Vua Minh Mạng
28 tháng 10 năm 2022
.
Cưới người đẹp
Phương Nam, vua Bảo Đại làm cuộc cải cách
8 tháng 4 năm 2021
.
Vua Bảo Đại và kết cục buồn
cho Việt Nam
15 tháng 3 năm 2021
No comments:
Post a Comment