Đừng
dùng chữ “Nó” như Phạm Minh Chính
Trịnh Bình An
POSTED
ON MAY 17, 2022
https://dcvonline.net/2022/05/17/dung-dung-chu-no-nhu-pham-minh-chinh/
Ngày 13
tháng 5, 2022, một clip video bỗng trở nên “vai-rô” trên khắp các mạng xã hội.
“Rõ
ràng, sòng phẳng! Mẹ nó! Sợ gì!”
Phạm
Minh Chính
Phát biểu
đầy “khí thế” của ông Phạm Minh Chính — thủ tướng nhà nước Việt Nam Cộng
Sản trước cuộc gặp gỡ Ngoại Trưởng Antony Blinken — trên từ trang YouTube
của Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ.
“Mẹ nó!”
là câu chửi thề “Con mẹ nó!”, hay “Mẹ nó, cái thằng Mỹ”?
https://i.ytimg.com/vi/lCdbN_eJ2OI/maxresdefault.jpg
Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ Anthony Blinken gặp
Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính tại Washington D C lúc 10:15 sáng, ngày 13
tháng 5 năm 2022. Bộ Ngoại gia Hoa Kỳ
Nếu là câu
chửi đổng thì phạm lỗi ăn nói thô tục, còn nếu dùng “nó” để chỉ người thứ
ba thì phạm lỗi dùng sai chữ. Ông thủ tướng thuộc vào trường hợp nào?
Bài viết
này sẽ nêu lên một số nhận định về cách dùng chữ “nó”.
***
Phan Khôi viết về chữ “Nó”
Đoạn văn
sau đây trích trong bài “Phép Làm Văn-Bài Thứ II-Cách Đặt Đại Danh Từ” của Phan
Khôi, được đang trên báo Phụ Nữ Tân Văn, số 73, ngày 9/10/1930,
trang 13.
“2. Chữ nó dùng xưng sự vật
Chữ nó,
trước kia ta chỉ dùng xưng hạng người mà ta lấy làm khinh hèn, chớ không mấy
khi dùng mà xưng sự vật. Vậy nên khi trong câu trên có danh từ chỉ về sự vật mà
câu dưới muốn nhắc lại, thật là khó lòng quá. Như trên nói con bò, thì dưới
phải nhắc là con bò ấy; trên nói cái tư tưởng gì đó, thì dưới phải
nhắc lại cái tư tưởng ấy. Chữ mà lôi thôi như vậy thì văn không tài nào
cho gọn cho hay được.
Gần đây
có nhiều người dùng chữ nó mà chỉ về sự vật. Như mấy bài của
ông Trần Trọng Kim đăng trong tập báo nầy cũng có dùng một vài lần; còn tôi thì
tôi dùng luôn. Dùng như vậy, ban đầu thấy hơi lạ một chút, nhưng về sau quen
đi, tiện lợi lắm. Tôi muốn nói, về ngôi thứ ba số một nên dùng chữ y,
chữ va, chỉ về người, còn để riêng chữ nó chuyên
chỉ về sự vật. Như vậy, về sự vật sẽ có một đợi (đại) danh từ nhứt định; và về
người dầu hạng người nào cũng khỏi bị kêu bằng tiếng nó, là tiếng
nghe cộc cằn và có ý khinh bỉ quá. Trong sự tiện lợi lại có ngụ ý cái bình đẳng
đôi chút.”
Phan
Khôi
Như thế, từ
rất lâu, chữ “nó” đã được coi là cách gọi khinh bỉ, không nên dùng.
Khi dùng “nó”
cho sự vật, có lẽ các cụ Phan Khôi, Trần Trọng Kim đã nghĩ tới tiếng Anh hay tiếng
Pháp chăng? Như chữ “it” tiếng Anh được dùng cho sự vật, thú vật. Con
nít cũng là “it”, tới khi lớn mới chia ra “he” cho nam, “she”
cho nữ.
Nhân xưng đại danh từ ngôi thứ ba số ít trong
tiếng Anh. https://en.islcollective.com
Khi đề cập
tới một nhóm, một tổ chức, một cơ quan, nhiều người dùng “nó”. Ví dụ:
“Ngày hôm qua tôi đến sở xã hội nhưng nó đóng cửa vì dịch Covid”. Chữ “nó”
thay cho “sở xã hội,” ngôi thứ ba số ít.
Tuy nhiên,
để nghe nghe lịch sự hơn, nên thay “nó” bằng “họ”. Về
nghĩa, “họ” đúng hơn, vì ám chỉ “những người làm việc trong sở”, chỉ
có “họ” mới đóng cửa, nghỉ làm; chứ cái sở, “nó” không thể tự
đóng cửa.
Nhiều bạn
trẻ ngày nay thích dùng “nó” khi nhắc tới vợ, chồng, bạn bè,… dù biết
họ tỏ sự thân mật với nhau nhưng không nên lạm dụng. Trường tiểu học, giờ
tập làm văn, từng dạy tôi rằng: “Nó” là đại danh từ chỉ dùng cho con
nít và thú vật.” Cho nên, gọi đứa nhỏ là “nó”, gọi con mèo là “nó”,
thì được; nhưng gọi cô bồ hay anh bạn là “nó” thì không nên.
Đại danh từ
trong tiếng Việt vô cùng phong phú. Có vô số từ để chỉ ngồi thứ ba: “anh ấy,
ông ấy, cô ấy,…” Nói nhanh thì thành “ảnh, ổng, cổ,...” Ngay khi nhắc
tới người nhỏ tuổi hơn vẫn có thể nói một cách nhã nhặn: “cháu ấy, em ấy, nhỏ
đó,…”
Thậm chí với
thú nuôi trong nhà, người ta cũng tìm những cách gọi nghe thiệt êm tai: “em
miu nhà tôi, chú cún của anh,…” Trong “Truyện Tấm Cám”, chàng hoàng
tử gọi con chim vàng anh nghe dịu nhỉu: “Vàng ảnh, vàng anh, có phải vợ anh,
chui vào tay áo.” Và từ rất xa xưa, ca dao Việt đã nhân cách hóa loài vật
và gọi chúng một cách thân mật và lịch sự: “Chú chuột đi chợ đường xa. Mua mắm
mua muối giỗ cha chú mèo.”
Khi không
biết là nam hay nữ, có thể dùng “y, hắn, va” như cụ Phan Khôi đã nhắc.
Tuy nhiên, ngày nay, các đại danh từ này có thể nghe không thuận tai với một số
người, ta nên cẩn thận khi dùng.
Có người sẽ
bảo: Không dùng “nó” mà dùng “thằng chả, con mẻ, ả ta,...” thì lịch
sự nỗi gì?
Thưa đúng,
khi đã không ưa thì có nhiều cách gọi rất chi là…“phong phú”.
***
4 trường
hợp nên dùng “Nó”
Nên tránh
“nó” nhưng “nó” vẫn có giá trị của “nó”. Đây là 4 trường hợp
nên dùng “nó”.
Thứ nhất, với kẻ đáng khinh, đáng ghét.
Nhà
thơ Nguyễn Chí Thiện có bài thơ “Tôi Biết Nó, Thằng Nói Câu
Nói Đó”. Chỉ với 4 câu, ai cũng biết “nó” là kẻ nào.
“Không
có gì quý hơn độc lập tự do!”
Tôi biết nó, thằng nói câu nói đó
Tôi biết nó, đồng bào miền Bắc này biết nó.
Việc nó làm, tội nó phạm ra sao.
Nguyễn
Chí Thiện
Thứ hai, ngược lại thứ nhất, với người mình rất
yêu. Khi đó, “nó” chứng tỏ mối quan hệ hết sức gần gũi giữa hai người.
Truyện “Bỏ
Vợ” của nhà văn Hồ Biểu Chánh viết như sau:
“Hương
thân Ðáng nói:
— Thưa
bà, có việc gì bà sai cô Hai đây đi cũng được, bà đi làm chi cho nhọc lòng.
— Nó mắc con, nó đi đâu được
mà đi. Phần thì nó khờ quá, nó hiểu việc gì đâu.”
Hồ Biểu
Chánh
Cô Hai
Hương là con ruột, nên bà mẹ gọi cô là “nó”, cách gọi thân thương của
người miền Nam. Còn lại, trong suốt tất cả các tác phẩm của ông, Hồ Biểu Chánh
luôn luôn dùng những cách xưng hô rất thuần hậu, nhã nhặn, như “ông chồng
tui, cô Ba, bà Hội Đồng,…”
Thứ ba, để chỉ thú vật không… cưng. Nhà
văn Stephen King có tác phẩm kinh dị “It”, truyện
kể về một con nhện thành tinh. Dịch tiếng Việt thành “Nó”, nghe rùng rợn
chứ?
Thứ tư, nhằm mô tả một thân phận đáng thương.
Ví dụ tuyệt vời nhất là ca khúc “Nó” của nhạc sĩ Anh Bằng.
Thằng
bé âm thầm đi vào ngõ nhỏ.
Tuổi ấu thơ đã mang nhiều âu lo.
Ngẩn ngơ như chim xa đàn.
Mẹ nó qua đời khi còn tấm nhỏ,
Một chén cơm chiều nên lòng chưa no.
Cuộc sống đói rách bơ vơ,
Hỏi ai ai cho nương nhờ,
Chuỗi ngày tăm tối vô bờ.
Anh Bằng
Chữ “nó”
được lập đi lập lại nhiều lần, làm nổi rõ thân phận bọt bèo của một đứa nhỏ côi
cút. Thế nhưng, xin chú ý tới câu hát tiếp theo:
Đêm đêm
nó ngủ, một manh chiếu rách co ro,
Một thân côi cút không nhà.
Thân em lá cỏ, bạn quen ai có đâu xa,
Thằng Tư, con Tám hôm qua, trên phố lê la.
Anh Bằng
Chỉ đổi một
chữ, “nó” thành “em”, nhạc sĩ đã bày tỏ tình thương yêu trìu mến
như muốn giang tay ôm lấy mảnh đời bơ vơ nhỏ dại.
***
Tản mạn về “Nó”
So với tiếng
Việt, đại danh từ trong tiếng Tàu khá đơn giản. Ngôi thứ nhất là “Ngã”
tức “Ta”, ngôi thứ hai là “Nhĩ” tức “Ngươi”
(“Ngộ” và “Nị” nếu phát âm giọng Quảng Đông).
Hãy nghe
cách Lý Bạch xưng hô trong “Tương Tiến Tửu”.
Bài thơ bắt
đầu bằng chữ “quân”. “Quân“có nghĩa là vua (quân vương), chồng
(phu quân), nhưng giữa đàn ông với nhau “quân” được dùng để tỏ lòng cung
kính. Vừa bắt đầu tiệc rượu, Lý Bạch dùng “quân” để tỏ ý cung kính
với những người có mặt.
Quân bất
kiến
Hoàng Hà chi thuỷ thiên thượng lai
Bôn lưu đáo hải bất phục hồi.
Bác chẳng
thấy
Sông
Hoàng từ trời nước đổ xuôi
Một mạch
xuống biển không hề quay lui?
Giữa bài,
Lý Tiên Sinh vẫn còn rất “lịch sự”, gọi họ Sầm là “ông thầy giáo Sầm”, họ
Đan là “cậu học trò Đan Khâu”, và vẫn “quân” với mọi người khác.
Hội tu
nhất ẩm tam bách bôi
Sầm phu tử, Đan Khâu sinh
Tương tiến tửu
Bôi mạc đình
Dữ quân ca nhất khúc
Thỉnh quân vị ngã trắc nhĩ thinh
Gặp
nhau nên uống một lần ba trăm chén
Hỡi thầy
Sầm, hỡi trò Đan Khâu
Rượu sắp
mời rồi
Chớ ngừng
chén
Vì các
bác, ta hát một bài.
Mời các
bác, vì ta mà nghiêng tai nghe.
Thế nhưng
tới cuối bài thơ, chữ “quân” bị quăng phứt đi, và được thay bằng “nhĩ” (ngươi).
Ngũ hoa
mã
Thiên kim cừu
Hô nhi tương xuất hoán mỹ tửu
Dữ nhĩ đồng tiêu vạn cổ sầu.
Này ngựa
hoa năm xoáy,
Này áo
cừu giá ngàn vàng.
Bảo trẻ
con đi đổi rượu ngon.
Cùng
ngươi phá cho tan nỗi buồn muôn thuở.
Có thể giả
thuyết rằng, Lý Bạch “nói thơ” từ khi tiệc bắt đầu. Rồi vài câu ở đây, mấy câu ở
kia trong suốt bữa tiệc. Và tới khi túy lúy say rồi, “Túy Tiên” quên
béng “phép tắc, lễ nghĩa”, lúc cao hứng lên ai cũng thành ” bồ tèo”
hết!
***
Do sự đơn
giản trong đại danh từ tiếng Hoa nên tôi được nghe một giai thoại thú vị.
Khi truyện
kiếm hiệp của nhà văn Kim Dung vừa mới ra đời khoảng năm 1961,
báo chí Sài Gòn chỉ nhận được theo hình thức feuilleton, tức là từng kỳ một,
qua các tờ báo tiếng Hoa được gởi từ Hong Kong. Dịch giả Hàn Giang Nhạn đã
dịch nhuyễn nhừ nhiều “Truyện Chưởng Kim Dung” nhưng vẫn có lúc bị chưng
hửng.
Đó là khi
dịch “Tiếu Ngạo Giang Hồ”. Ở nửa đầu câu chuyện, nhân vật Nhạc
Bất Quần được Kim Dung miêu tả như một đấng trượng phu rất quang minh
chính đại, do đó, Hàn Giang Nhạn đã dành cho họ Nhạc đại danh từ rất cung kính:
“tiên sinh”.
Thế nhưng,
đùng một cái, sư phụ kính yêu của Lệnh Hồ Xung té ra lại là một thứ ngụy quân tử,
xảo trá, gian ác hết nước nói. Lúc đó dịch giả mới ngắc ngứ, lỡ nâng lên hạng “tiên
sinh” rồi, bây giờ làm sao sửa đây?
Khó trách
người dịch, bởi vì ngôi thứ ba trong chữ Tàu chỉ có một chữ là… “Nó”!
Chữ Tàu: “Nó”
她 chỉ người nữ, viết với bộ
Nữ – “Nó” 他 chỉ
người nam, viết với bộ Nhân. Cả hai chữ này đều đọc theo âm Hán Việt là “Tha”, nên
“tha nhân” 他人 có
nghĩa “người ngoài, người khác”.
Thỉnh thoảng,
chúng ta vẫn nghe anh người Việt gốc Hoa nào đó nói như vầy: “Ông già vợ của
tui đó hả? “Nó” không có ở nhà”.
Chuyện mua
vui, nhưng qua đó thấy được sự phong phú của Việt ngữ.
***
Người miền
Nam thường chê “ăn nói chỏng lỏn” cho những ai không biết “dạ,
thưa” hay không biết xưng hô. Dùng chữ “nó” sai cũng tạo cho người
nghe cảm giác “chỏng trơ”, “chỏng lỏn”. Vậy nên, ông bà
ta mới dạy rằng: “Chim khôn kêu tiếng rảnh rang. Người khôn ăn nói dịu dàng
dễ nghe.” Sẽ dịu dàng, dễ nghe hơn khi tránh dùng chữ “nó”.
Tiếng Việt
vốn phong phú, xin đừng làm nghèo “nó” đi.
***
Tái
bút: Tưởng
cũng nên viết thêm một chút cho chữ “nó” trong câu kết. Theo lý mà nói,
“nó” thay cho “tiếng Việt” cũng… okay vì chỉ sự vật; nhưng về
tình thì không ổn, nghe có vẻ coi thường. Khi gặp trường hợp như vậy phải đổi
nguyên câu để tránh đi chữ “nó”.
https://dcvonline.net/wp-content/uploads/2022/05/keep.jpg
Phạm Minh Chính chém gió ở Mỹ. DCVOnline.net
Tái tái
bút: Còn về ông
thủ tướng, không muốn nhắc tới “nó” nữa, thiệt đúng là tức cười (vừa buồn
cười, vừa tức mình).
Nếu đăng lại,
xin ghi nguồn và đọc “Thể
lệ trích đăng lại bài từ DCVOnline.net”
Nguồn: Bài do tác giả gởi. DCVOnline minh họa.
No comments:
Post a Comment