50 năm Hải chiến Hoàng Sa: Bài học lớn
cho Việt Nam
Mỹ Hằng
BBC
News Tiếng Việt
16 tháng 1
năm 2024
https://www.bbc.com/vietnamese/articles/cevqqpv9z84o
https://ichef.bbci.co.uk/news/646/cpsprodpb/a329/live/69c13ef0-b34d-11ee-b920-318fe2f64400.jpg
Bốn tàu
chiến Việt Nam Cộng Hòa tham gia Hải chiến Hoàng Sa năm 1974
Có bốn
bài học lớn mà giáo sư Toshi Yoshihara từ Đại học Georgetown, Mỹ, chỉ ra khi
nhìn lại sự kiện Hải chiến Hoàng Sa 50 năm trước khiến 74 chiến sĩ VNCH tử trận
và Hoàng Sa nằm dưới sự kiểm soát của Trung Quốc cho tới nay.
BBC News
Tiếng Việt kết hợp thông tin từ cuộc phỏng vấn với giáo sư Toshi Yoshihara và
nghiên cứu của ông mang tên ‘Hải chiến Hoàng Sa 1974: Đánh giá về chiến dịch’
xuất bản năm 2016 để đưa ra cái nhìn chi tiết hơn về bốn bài học này.
Vai
trò của bên thứ ba
Hiệp định
Paris năm 1973 và cuộc rút quân của Mỹ khỏi miền Nam Việt Nam đã làm giảm sự
tham gia của Mỹ vào số phận của Sài Gòn. Gánh nặng khi đó đổ lên vai Sài Gòn: tự
lo liệu an ninh chủ quyền, giáo sư Toshi chỉ ra trong nghiên cứu năm 2016.
50 năm Hải chiến
Hoàng Sa: 'Ukraine và Đài Loan là bài học cho Việt Nam'
50 năm Hải chiến
Hoàng Sa: Ai sẽ cùng hẹn ‘Năm sau đến Hoàng Sa’?
50 năm Hải chiến
Hoàng Sa: 'Việt Nam Cộng Hòa đã bị hy sinh'
Dù vậy,
Sài Gòn vẫn là đồng minh của Mỹ. Bất kỳ hỗ trợ ngoại giao hoặc quân sự nào của
Mỹ cho VNCH gần như chắc chắn sẽ làm thay đổi cục diện chiến lược và cán cân
quyền lực trong khu vực. Tầm quan trọng của việc giữ chân Mỹ ở ngoài, ngay cả
khi sự tham gia của Mỹ được coi là khó xảy ra, có lẽ đã định hình việc Trung Quốc
hành động như thế nào ở quần đảo Hoàng Sa.
Các tài liệu
gần đây của Trung Quốc cho thấy những người ra quyết định ở Bắc Kinh đã cân nhắc
cẩn thận nguy cơ Mỹ can thiệp ở quần đảo Hoàng Sa bởi họ đã nghiền ngẫm từng động
thái, giáo sư Toshi viết trong nghiên cứu.
Theo Đô đốc
Khổng Chiếu Niên, khi đó là Phó Tư lệnh Hải quân Trung Quốc, nguyên tắc không nổ
súng trước phần nào phản ánh những lo ngại của nước này về sự can thiệp của bên
thứ ba.
Bằng cách
để Hải quân Việt Nam Cộng Hòa nổ súng trước, Trung Quốc có thể biến VNCH thành
kẻ gây hấn, từ đó đẩy Mỹ vào thế khó về ngoại giao. Trung Quốc vì thế đã luôn
tuyên truyền về cuộc hải chiến như một ‘cuộc tự vệ phản kích’. Ngược lại, nếu
Trung Quốc nổ súng trước thì việc này có thể cho Mỹ một lý do rõ ràng hơn để ủng
hộ Sài Gòn.
Sự thận trọng
như vậy của Trung Quốc kéo dài đến sau cuộc hải chiến. Lúc bấy giờ, trên đà chiến
thắng, Trương Nguyên Bồi, tư lệnh Hạm đội Nam Hải, đã ra lệnh cho tàu chiến đuổi
theo và đánh chìm tàu VNCH đang bỏ chạy, nhưng Tư lệnh Quân khu Quảng Châu Hứa
Thế Hữu đã phản đối chỉ thị này do lo ngại phản ứng từ Mỹ sẽ dẫn đến sự leo
thang trong khu vực.
Bối cảnh địa
chính trị khi đó trao cho Trung Quốc cơ hội chiến lược, theo giáo sư Toshi.
Mỹ rút khỏi
miền Nam Việt Nam năm 1973 nhưng trước đó đã bắt đầu mối quan hệ với Trung Quốc
vào năm 1972. Thời điểm đó, Washington và Bắc Kinh đều rất mong lôi kéo bên kia
vào một tình hữu nghị để thúc đẩy các mục tiêu chung trong thế đối trọng với
Liên Xô. Mỹ đồng thời đang muốn rút khỏi Chiến tranh Việt Nam.
Trao đổi với
BBC News Tiếng Việt, giáo sư Toshi rút ra kết luận: “Việc không có sự can thiệp
từ bên thứ ba là yếu tố quyết định đến thành công chiến lược của Trung Quốc
trong Hải chiến Hoàng Sa.
“Bài học ở
đây là đánh giá của Bắc Kinh về can thiệp của bên thứ ba, đặc biệt là Mỹ, sẽ có
ảnh hưởng lớn đến tính toán của họ trong các quyết định về việc sử dụng vũ lực.”
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/d40c/live/9df7c530-b22c-11ee-8f07-bbfdfa890097.jpg
Máy
bay chiến đấu trên tàu sân bay USS Constellation thuộc Hạm đội 7 trong Chiến
tranh Việt Nam. Mỹ đã không can dự vào Hải chiến Hoàng Sa dù Hạm đội 7 đang hoạt
động trên Biển Đông.
Cách
phản ứng với tàu Trung Quốc
Từ kết cục
của Hải chiến Hoàng Sa, giáo sư Toshi cho rằng các nước đối thủ cùng tranh chấp
chủ quyền trên Biển Đông cần cẩn trọng về các phản ứng của họ đối với tàu thăm
dò của Trung Quốc.
So sánh
hành vi của Trung Quốc trong vụ Bãi cạn Scarborough tranh chấp với Philippines
năm 2012, giáo sư Toshi nhận xét “giống hệt với hành vi của nước này trong trận
hải chiến Hoàng Sa năm 1974 với Việt Nam”.
Trong cả
hai trường hợp, Bắc Kinh đều dùng các tàu cá làm mồi nhử và đều đợi phía bên
kia vượt qua lằn ranh đỏ trước khi ‘ra tay’ hành động theo hướng có lợi cho
mình, giáo sư Toshi phân tích trong nghiên cứu năm 2016.
Liệu Trung
Quốc có tìm cách để dẫn dụ đối thủ hành động trước hay không vẫn chưa rõ ràng.
Nhưng khi ‘hành động sau’, Trung Quốc đặt mình ‘trên cơ’ về mặt đạo đức để đạt
thêm các tham vọng lãnh thổ, giáo sư Toshi phân tích.
“Năm 1974,
Trung Quốc đã khiến Nam Việt Nam nổ súng trước, việc này trao cho giới lãnh đạo
Trung Quốc cái cớ để phản công. Bài học ở đây là các nước đối thủ cần cẩn trọng,
không phản ứng thái quá, hoặc không phải ứng theo cách có thể cho Bắc Kinh cái
cớ để leo thang xung đột.
“Sự kiềm
chế và kỷ luật về mặt chiến thuật là đặc biệt quan trọng bởi Trung uốc rất muốn
leo thang thống trị đối với các đối thủ yếu hơn,” ông Toshi nói với BBC.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/b5ab/live/d258c710-b22d-11ee-bc2f-cb5579b90709.jpg
Một
thành viên Cảnh sát biển Việt Nam (bìa trái) đang theo dõi tàu Hải cảnh Trung
Quốc gần quần đảo Hoàng Sa khi căng thẳng dâng cao vào năm 2014
Bên
yếu hơn vẫn có thể thắng
So sánh
chiến thắng của Trung Quốc trước Việt Nam với chiến thắng của David bé nhỏ trước
người khổng lồ Goliath trong Kinh Thánh chỉ bằng một cái ná bắn đá và một con
dao găm, giáo sư Toshi chỉ ra rằng lực lượng của Trung Quốc trong Hải chiến
Hoàng Sa 1974 thực ra yếu thế và dễ tổn thương hơn của VNCH.
Chẳng hạn,
tàu khu trục Nam Ninh, một tàu chiến cũ của Hải quân Đế quốc Nhật Bản được cải
tạo lại, đã quá hạn sử dụng. Ba tàu khu trục Type 065 chưa sẵn sàng cho các nhiệm
vụ trên biển.
Các tàu tấn
công nhanh có phạm vi hoạt động hạn chế. Chỉ có tàu săn tàu ngầm và tàu quét
mìn mới sở hữu tầm hoạt động đủ để có thể thực hiện nhiệm vụ tuần tra biển.
Tàu săn
tàu ngầm lớp Kronshtadt, tàu quét mìn và tàu săn ngầm lớp Hải Nam lần lượt có tải
trọng chỉ 310, 500 và 500 tấn. Tất cả đều chỉ được trang bị pháo với cỡ nòng nhỏ
hơn tàu Việt Nam. Ngay cả tàu lớn nhất của hải quân Trung Quốc cũng nhỏ hơn tàu
nhỏ nhất của VNCH.
Trong khi
đó, Hải quân VNCH thực sự vượt trội về quy mô và hỏa lực so với Hải quân Trung
Quốc.
HQ-4 có tải
trọng gần 1.600 tấn và được trang bị hai khẩu pháo 76 ly; HQ-5 và HQ-16 mỗi tàu
có tải trọng 1,766 tấn và được trang bị một khẩu pháo 127 ly; HQ-10 có tải trọng
650 tấn, pháo 76 ly.
Thế nhưng
Trung Quốc vẫn thắng.
Thành công
này có được là nhờ phần lớn từ sự kém cỏi và sai lầm của Việt Nam và từ sự điêu
luyện trong chiến thuật của Trung Quốc, theo nhận định của giáo sư Toshi.
Theo giáo
sư Toshi, một số nhà phân tích Trung Quốc đã chỉ ra sai lầm của Hải quân VNCH
khi chia nhỏ đội tàu của mình trong lần tiếp cận đầu tiên vào sáng 19/1/1974.
Nếu VNCH tập
trung lực lượng và hỏa lực thì họ đã có thể lần lượt hạ gục các tàu chiến của
Trung Quốc. Đồng thời, quyết định tấn công các vị trí của Trung Quốc từ cự ly gần
là thiếu thận trọng. Khoảng cách gần phát huy thế mạnh của đối thủ trong khi
làm giảm lợi thế của hải quân VNCH về tầm bắn và hỏa lực.
Nếu VNCH tấn
công quân Trung Quốc từ khoảng cách xa hơn (cứ cho là các thủy thủ đoàn sở hữu
các kỹ năng bắn súng cần thiết), họ có thể đã tránh được trận cận chiến vốn
mang lại lợi thế hơn cho Trung Quốc. Nói cách khác, một đối thủ có năng lực hơn
và phối hợp tác chiến tốt hơn có thể đã làm thay đổi kết cục trận chiến, giáo
sư Toshi chỉ ra trong nghiên cứu của ông.
“Số lượng
tàu rất quan trọng. Tuy nhiên, ngoài năng lực vật chất, điều quan trọng không
kém là việc sử dụng thận trọng, kỷ luật và thông minh những nguồn lực có hạn,”
giáo sư Toshi nói với BBC.
Xu
hướng chiến tranh hỗn hợp
Giáo sư
Toshi cảnh báo rằng nhiều khả năng Trung Quốc sẽ dùng mọi công cụ trên biển,
bao gồm cả lực lượng dân quân và bán quân sự - mà cách gọi trong thời hiện đại
là ‘chiến tranh hỗn hợp’ - để đạt được các mục đích về lãnh thổ.
“Năm 1974,
các tàu cá và dân quân Trung Quốc đóng một vai trò quan trọng trong toàn bộ các
giai đoạn của cuộc hải chiến,” ông nói.
Dẫn chứng
hai ví dụ tương tự - Trung Quốc tiếp tục sử dụng các công cụ phi hải quân để
gây áp lực không ngừng lên Philippines quanh Bãi Cỏ Mây và lên Nhật Bản quanh
quần đảo Senkaku/Điếu Ngư, giáo sư Toshi cho rằng các nước “nên sẵn sàng trước
khả năng Trung Quốc sẽ sử dụng các công cụ phi quân sự như một lựa chọn đầu
tiên trong các xung đột tương lai trên Biển Đông”.
Cụ thể,
trong nghiên cứu xuất bản năm 2016, giáo sư Toshi nêu chi tiết cách thức Trung
Quốc phối kết hợp lực lượng dân quân và tàu cá góp phần vào chiến thắng trong Hải
chiến Hoàng Sa 1974.
Theo đó, lực
lượng dân quân Trung Quốc đóng trên đảo Phú Lâm đã hành động ngay khi có lệnh
vào phút chót.
Giống một
lực lượng phản ứng nhanh, dân quân Trung Quốc tràn vào các hòn đảo phía đông
nam của nhóm đảo Lưỡi Liềm dưới màn đêm, đánh phủ đầu biệt kích VNCH đang cố gắng
chiếm các đảo này vào ngày tiếp theo.
Khả năng
hành động nhanh chóng và hiệu quả của lực lượng dân quân đã trao cho quân đội
chính quy Trung Quốc thêm thời gian để huy động lực lượng trên đất liền. Chính
lực lượng này đã tham gia vào việc chiếm giữ các đảo Hữu Nhật và Hoàng Sa, giúp
đảm bảo quyền kiểm soát của Trung Quốc đối với toàn bộ quần đảo Hoàng Sa.
Trên biển,
các tàu cá 402 và 407 hoạt động như các đội phản ứng nhanh. Trước trận hải chiến
nhiều tháng, các tàu cá này luôn hiện diện ở quần đảo Hoàng Sa và cắm cờ trên
các đảo. Các tàu này cũng gửi cảnh báo sớm cho đầu não trên bờ khi tàu chiến
VNCH mới tiến vào quần đảo Hoàng Sa.
Các chỉ
huy trên tàu cung cấp thông tin tình báo chiến thuật cho chỉ huy của Hải quân
Trung Quốc trên biển. Số tàu này giúp đưa lực lượng dân quân lên các đảo Quang
Hòa, Duy Mộng và Quang Hòa Tây vào đêm trước trận chiến và là phương tiện để
quân Trung Quốc đổ bộ lên các đảo mà Việt Nam nắm giữ sau khi tàu chiến của
VNCH bỏ chạy.
Ngược lại
với sự hiện diện của hải quân có thể bị nhìn nhận là hiếu chiến, các tàu cá
mang lại cho Trung Quốc một phương tiện kín đáo để củng cố yêu sách lãnh thổ.
Tính chất
dân sự ‘bề ngoài’ của các tàu cá này đã củng cố thêm luận điểm ngoại giao của Bắc
Kinh rằng Sài Gòn là kẻ xâm lược. Thực vậy, một báo cáo tình báo Hoa Kỳ chỉ ra
“phản ứng quân sự của Sài Gòn đối với việc ngư dân Trung Quốc đi vào nhóm đảo
Lưỡi Liềm” như “một bước quan trọng dẫn đến sự leo thang”.
Nhận định
này có thể phù hợp với câu chuyện mà Trung Quốc muốn kể, giáo sư Toshi phân
tích trong nghiên cứu của ông.
Thách
thức phía trước
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/846a/live/43de06e0-b394-11ee-b19f-ef6b4caa5333.png
Giáo sư
Toshi Yoshihara, Đại Học Georgetown, Hoa Kỳ
Mỹ và các
đối tác trong khu vực đang đối đầu với một môi trường biển ngày càng cạnh
tranh. Hải quân Trung Quốc ngày nay có sức mạnh không thể sánh được so với năm
1974, theo giáo sư Toshi trong nghiên cứu năm 2016.
Về mặt chiến
lược, các vai trò đã bị đảo ngược một cách kịch tính: Lực lượng của Trung Quốc
vượt trội các nước láng giềng châu Á, bao gồm Việt Nam, với khoảng cách đáng kể.
Hạm đội
Nam Hải hiện đóng ở đảo Hải Nam, là nơi neo đậu của các tàu ngầm mang tên lửa đạn
đạo hạt nhân và tàu ngầm tấn công hạt nhân.
Đảo Phú
Lâm đã phát triển từ một tiền đồn sơ khai cách đây bốn thập kỷ thành nơi các
tàu chiến và máy bay chiến đấu xuất phát.
Xa hơn về
phía nam, một nhóm đảo nhân tạo mới được tạo ra có đường băng và bến cảng có thể
là nơi đồn trú các lực lượng không quân và hải quân Trung Quốc.
Nhìn
chung, Trung Quốc hiện sở hữu sức mạnh quân sự để buộc Hoa Kỳ phải trả giá cho
những điều mà các lãnh đạo Trung Quốc chỉ có thể nằm mơ vào năm 1974.
Các tàu
khu trục, khinh hạm, tàu tấn công nhanh, tàu ngầm hiện đại của Trung Quốc được
trang bị tên lửa hành trình chống hạm tầm xa có thể tấn công từ khoảng cách xa.
Các máy
bay, tàu và tên lửa đạn đạo có thể vươn sâu vào Biển Đông, tạo ra vỏ bọc bảo vệ
cho các đơn vị hải quân.
Hiệu quả của
chiến thuật này cho thấy Trung Quốc có thể lại sử dụng chúng cho các cuộc đối đầu
trong tương lai ở Biển Đông.
Mỹ và các
nước châu Á nên cảnh giác với viễn cảnh này, giáo sư Toshi cảnh báo trong cuộc
trao đổi với BBC.
…
Giáo sư
Toshi Yoshihara là thành viên cấp cao tại Trung tâm Đánh giá Chiến lược và Ngân
sách (CSBA). Trước đây ông giữ chức Chủ tịch John A. van Beuren về Nghiên cứu
châu Á-Thái Bình Dương và là giáo sư về chiến lược tại Đại học Chiến tranh Hải
quân Hoa Kỳ. Ông từng là giáo sư thỉnh giảng tại Trường Luật và Ngoại giao
Fletcher, ĐH Tufts; Trường Chính sách và Chiến lược Toàn cầu, ĐH California,
San Diego; và Khoa Chiến lược, ĐH Chiến tranh Không quân Hoa Kỳ.
---------------------------------
TIN LIÊN
QUAN
·
Mỹ đăng bản đồ Việt Nam
có Hoàng Sa, Trường Sa – sự cố hay có ẩn ý?
18 tháng 9
năm 2020
·
Thấy gì qua việc VN 'lặng
lẽ' xây dựng ở Trường Sa?
13 tháng 4
năm 2019
·
Hoàng Sa 1974: Chính phủ
Mỹ nói gì?
19 tháng 1
năm 2018
·
18 tháng 1
năm 2017
·
Đàm phán biên giới Việt-Trung
1974-1978
21 tháng 2
năm 2017
·
50 năm Hải chiến
Hoàng Sa: Ai sẽ cùng hẹn ‘Năm sau đến Hoàng Sa’?
15 tháng 1
năm 2024
No comments:
Post a Comment