THÁCH THỨC CHO PHƯƠNG TÂY : SAU ĐẠI DỊCH ĐẾN ĐẠI CHIẾN? (Thụy My / RFI)

 

Thách thức cho phương Tây : Sau đại dịch đến đại chiến ?

Thụy My  -  RFI

Đăng ngày: 10/12/2023 - 00:05

https://www.rfi.fr/vi/%C4%91i%E1%BB%83m-b%C3%A1o/20231209-th%C3%A1ch-th%E1%BB%A9c-cho-ph%C6%B0%C6%A1ng-t%C3%A2y-sau-%C4%91%E1%BA%A1i-d%E1%BB%8Bch-%C4%91%E1%BA%BFn-%C4%91%E1%BA%A1i-chi%E1%BA%BFn

 

Nhà nghiên cứu Niall Ferguson trên L’Express cho rằng từ năm năm qua thế giới sống trong một cuộc chiến tranh lạnh mới, tiềm tàng nguy cơ thế chiến : xung đột Mỹ-Trung biến thành chiến tranh nóng. Bên cạnh đó là hồ sơ Trung Đông,Vladimir Putin, khả năng Donald Trump quay lại… những thách thức địa chính trị cho phương Tây.  Theo Le Point, chế độ Putin có lợi khi ủng hộ Hamas, gây thêm rối loạn.

 

https://s.rfi.fr/media/display/61a49080-96e4-11ee-b246-005056bfb2b6/w:980/p:16x9/vomsat_03.webp

Hệ thống Vòm Sắt của Israel bắn chận những quả rốc-kết của Hamas từ Dải Gaza tấn công vào thành phố Sderot, ngày 08/12/2023. REUTERS - AMIR COHEN

 

Ukraina chuẩn bị cho một mùa đông dưới bom đạn

Courrier International đăng hình vẽ tổng thống Ukraina trong trang phục màu kaki quen thuộc và áo giáp, với dòng tít lớn « Zelensky, thời điểm của nghi hoặc ». L'Express nhận thấy « Mùa đông đến gần, Ukraina lo ngại ». Sau gần hai năm chiến tranh, Kiev vẫn quyết tâm, nhưng lo âu trước hỏa tiễn Nga và sự ủng hộ của phương Tây giảm sút.

 

Tại Kharkiv, thành phố lớn thứ nhì với 1 triệu dân, sau khi được giải phóng bầu trời vẫn đầy đe dọa. Phải tháo chạy nhục nhã qua bên kia sông, quân Nga trả thù bằng những trận mưa đạn pháo. Một sinh viên cho biết : « Ba mẹ tôi nói rằng cũng tương đương với những trận bom hồi năm 1943 ». Nga nhắm vào trường học, nhà dân để buộc dân chúng phải ra đi và làm các chiến binh mất tinh thần, nhưng đa số vẫn can đảm ở lại.

 

Người phụ trách bảo tàng Puskin ở Odessa nói với đặc phái viên tờ báo, dân chúng đã quen với tiếng ồn của các drone Iran mà Nga gởi sang hàng ngày. Ban đầu ngỡ rằng Odessa sẽ thất thủ nhưng nay biết là vẫn sẽ trụ được, dù Nga không ngừng quấy phá. Theo nhiều nguồn tin, có một thỏa thuận bí mật từ áp lực của Bắc Kinh, để Ukraina có thể xuất khẩu một phần ngũ cốc, nhằm bảo đảm an ninh lương thực Trung Quốc.

 

 

Quân viện quá ít và quá trễ

Hồ sơ của Courrier International tả lại tâm trạng cay đắng ở Ukraina : cuộc phản công không đạt kết quả, Kiev đối mặt với một cuộc chiến tranh tiêu hao đẫm máu và sự chán nản của các đồng minh, chính trường ngày càng chia rẽ. Tuần báo Pháp dịch một bài viết của The Spectator cho rằng « Zelensky cần nói sự thật về tình trạng sa lầy ».

 

Tổng tham mưu trưởng quân đội Valeri Zaloujny khi trả lời The Economist đã nhìn nhận cuộc chiến đang trong ngõ cụt. Vũ khí phương Tây đã được đưa đến nhưng quá ít và quá trễ, lẽ ra những hỏa tiễn tầm xa và xe tăng này rất hữu ích nếu chi viện từ năm ngoái. Không có những lợi thế công nghệ mới, Ukraina không thể chiến thắng. Phát biểu của ông có tác động như một quả bom, ảnh hưởng đến chính sách của Volodymyr Zelensky luôn vẽ ra một trạng thái tích cực. Sự lạc quan của tổng thống có một góc độ chiến thuật : nếu phương Tây nghĩ rằng Kiev không có cơ hội nào thì sẽ ép « đàm phán hòa bình ».

 

Người Ukraina đã có kinh nghiệm xương máu với các hiệp ước Minsk : hòa bình chỉ nhằm giúp Matxcơva có thời gian chuẩn bị cho một cuộc xâm lăng mới. Zelensky vội vã đính chính, đồng thời nhấn mạnh Ukraina không có cách nào khác là chiến đấu : « Người dân sẽ sống ra sao khi bị chiếm đóng ? Quên đi hàng ngàn thường dân bị quân của Putin giết chết ? Không ai chịu trách nhiệm, không có tòa án nào chăng ? ».

 

 

Zelensky và phương Tây cần nhìn thẳng vào thực tế

Nhưng chiến tranh kéo dài khiến hiện tượng hăng hái nhập ngũ như ban đầu không còn nữa, mà không ít người tìm cách trốn tránh. Những tuần lễ tới, chính quyền cho phép tự chọn đơn vị, và không phải cứ nhập ngũ là ra tác chiến, mà có thể phục vụ trong ngành thông tin, hậu cần chẳng hạn. Cần nhìn thẳng vào sự thực : Ukraina phải chống lại một kẻ thù mạnh hơn nhiều về vũ khí, công nghệ và quân số. Chận đứng được 400.000 quân Nga xâm lược đã là một chiến thắng vang dội, nhưng còn việc đất nước sạch bóng quân thù lại là chuyện khác. Tờ báo cho rằng phương Tây cũng nên thẳng thắn với Ukraina.

 

Đại tá người Áo Markus Reisner nhận định chỉ có hai khả năng : hoặc phương Tây viện trợ cho Kiev tất cả những vũ khí cần thiết, không đặt ra một giới hạn nào ; hoặc chấp nhận rằng không thể thắng được, có thể bắt đầu đàm phán. Trong trường hợp này, Nhà nước Ukraina với hình thức hiện nay có thể biến mất vì Nga sẽ phá hủy. Ông Reiner bác bỏ giải pháp thứ ba về một hòa ước như thỏa thuận Budapest. Khái niệm biên giới được các hiệp ước bảo vệ không còn đứng vững : bên nào sở hữu quân đội lớn hơn có thể dùng vũ lực chiếm những gì mình muốn.

 

 

Vladimir Putin lại « ứng cử » sau 1/4 thế kỷ cai trị

Trong khi đó tại Nga ông chủ điện Kremlin ra ứng cử lần thứ năm ở tuổi 71, sau khi kết thúc bốn nhiệm kỳ tổng thống từ năm 2000, chưa kể một nhiệm kỳ thủ tướng (2008-2012). Lần này Vladimir Putin không cần phải đổi vai với Medvedev, vì đã sửa đổi Hiến Pháp nên có quyền tái tranh cử năm 2024 cho một nhiệm kỳ 6 năm sắp tới.

 

Courrier International dẫn báo chí tiếng Nga đưa tin hôm thứ Sáu 08/12, Putin đã dự lễ gắn huy chương cho các quân nhân đã tham gia « chiến dịch quân sự đặc biệt » ở Ukraina, sau khi thăm chính thức Các tiểu vương quốc Ả Rập Thống Nhất và Ả Rập Xê Út. Tờ Kommersant thuật lại, trong một cảnh có vẻ là dàn dựng, chỉ huy một lữ đoàn sau khi nhận huy chương đã hỏi ông có ứng cử hay không, các đồng đội của sĩ quan này cũng theo chân, và Vladimir Putin chỉ đơn giản nói có. Trước đó tờ Nezavissimaia Gazeta đã đoán rằng Putin sẽ sớm loan báo tranh cử vì Hội đồng Liên bang Nga đã ấn định ngày bầu cử là 17/03/2024.

 

Tại các « lãnh thổ mới », tức bốn vùng của Ukraina bị sáp nhập tháng 9/2022 và Crimée, cũng như các vùng biên giới như Briansk, Koursk, Belgorod, cử tri có thể bỏ phiếu « ở gần nhà » nhờ các thùng phiếu lưu động. Bầu qua hệ thống điện tử được chấp nhận ở một số vùng và nước cộng hòa, nhưng không thể đối với cử tri Nga ở nước ngoài. Nhà chính trị học Fiodor Kracheninnikov dự báo Vladimir Putin trong nhiệm kỳ tới sẽ hung hăng hơn, và như vậy chiến tranh sẽ kéo dài và đẫm máu hơn.

 

 

Trò chơi khăm của đối lập

L’Express cho biết thêm, đồng thời với việc Putin loan tin tái ứng cử, chính quyền nhiều thành phố Nga trong đó có Matxcơva và Saint-Pétersbourg phải lo che giấu một sự kiện đáng ngại : những pa-nô áp-phích kêu gọi bầu cho Vladimir Putin được dựng lên một ngày trước khi tổng thống thông báo. Bên cạnh chữ « Nga » thật to có một code QR lớn. Người sử dụng sao chép code này để vào một trang web, tham dự một cuộc thi, hy vọng nhận quà trong dịp lễ hội cuối năm, nhưng rốt cuộc lại dẫn đến trang « Nước Nga không có Putin ».

 

Trên trang web này, thay vì đọc được quy định trò chơi có thưởng, lại là câu : « Đối với Putin, cuộc bầu cử 2024 là một cuộc trưng cầu dân ý đánh giá các hành động của ông ta và về chiến tranh (ở Ukraina). Ngày 17/03, nước Nga cần hiểu rằng đại đa số người dân không muốn Putin đứng đầu đất nước ».

 

Những áp-phích trên là tác phẩm của một tổ chức được rất nhiều người biết : Quỹ chống tham nhũng của Alexei Navalny, nhà đối lập đang bị giam cầm và gần đây không có tin tức. Chiến lược của họ là : bầu cho bất kỳ ứng cử viên nào, trừ tổng thống Nga.Tổ chức phi chính phủ kêu gọi các công dân « thuyết phục ít nhất 10 người chống lại Putin », kể cả những người đã rời đất nước. Được biết trước đó đã có một cuộc thăm dò bằng 10 câu hỏi, khoảng 30.000 người cho biết sẵn sàng tẩy chay bầu cử, trên 45.000 người muốn bầu cho người nào khác ngoài Putin.

 

 

Nước Nga đạo đức ? Chỉ có trong trí tưởng tượng

Trên lãnh vực xã hội, L'Express chú ý đến việc hôm 30/11 phong trào dân sự quốc tế LGBT vừa bị xếp loại « tổ chức cực đoan », ngang hàng với Al Qaida - một giai đoạn mới trong (cái gọi là) « chế độ bảo thủ lành mạnh » của Vladimir Putin. Từ khi chiếm Crimée năm 2014, chế độ Putin không ngừng đề cao « những giá trị tinh thần và đạo đức truyền thống của Nga », nhằm lấp khoảng trống ý thức hệ sau khi Liên Xô sụp đổ, đối phó với « thế lực thù địch phương Tây ».

 

Nhưng việc bảo vệ những « giá trị » này chỉ là cái cớ để đàn áp các tổ chức phi chính phủ bị quy là « tác nhân nước ngoài », đối lập chính trị, báo chí độc lập, nhân quyền. Còn xã hội Nga trên thực tế không phải là một xã hội bảo thủ. Nhà chính trị học Vera Grantseva của đại học Paris 7 khẳng định : « Cứ 2 đám cưới thì lại có 1 sau đó ly dị, và chỉ có 4 đến 8 % dân số đi nhà thờ Chính thống giáo. Nước Nga đạo đức hoàn toàn là trong trí tưởng tượng ».

 

 

Israel-Hamas : Cuộc chiến AI quy mô

Tại Trung Đông, L'Obs nhận định « Israel-Hamas : Cuộc chiến trí thông minh nhân tạo quy mô lớn đầu tiên ». Quân đội Israel dùng thuật toán để gia tăng oanh kích Gaza, còn Hamas làm giả hình ảnh, video trong cuộc chiến thông tin. Phía Israel tương đối cởi mở khi cho biết nhờ sự trợ giúp của trí thông minh nhân tạo (AI), đã nhận diện được 12.000 mục tiêu kể từ đầu cuộc xung đột. Tạp chí « +972 » nói thêm, phần mềm Habsora dựa trên một núi dữ liệu hình ảnh vệ tinh kết hợp với thông tin tình báo nhận ra vị trí nhà riêng của các thành viên Hamas hay Daech để oanh kích.

 

Habsora đã được thử nghiệm từ năm 2021 trong chiến dịch « Bảo vệ tường thành » để tìm ra những căn nhà có đặt rốc-kết. Đại tá Yoav phụ trách AI của đơn vị 8200 của tình báo Israel hồi tháng Hai khẳng định nhờ công cụ này, có thể xác định vị trí những phần tử nguy hiểm chỉ trong vài giây thay vì hàng trăm giờ đồng hồ. Nếu 200 mục tiêu đã bị trừ khử năm 2021, lần này oanh kích rộng rãi hơn, theo « +972 » tất cả nhà của các thành viên Hamas bất kỳ cấp bậc nào đều bị nhắm đến.

 

Về phía Hamas và những người ủng hộ ngay từ đầu cuộc chiến cũng dùng AI tạo vô số hình ảnh giả tung lên mạng xã hội để gây ảnh hưởng. Rất nhiều ảnh trẻ em trong đống đổ nát được nói là sau những vụ bỏ bom ở Gaza, nhưng thật ra hoàn toàn cho AI chế tạo. Chuyên gia Henry Ajder của Bloomberg nhận thấy những người làm ra muốn gây xúc động thật mạnh, như hình ảnh những em bé bị thương. Hoặc những video giả mạo, trong đó các phần tử Hamas phá hủy một xe tăng Israel, nhưng lấy từ chiến tranh ở Ukraina ; hay bắn hạ hai trực thăng Israel nhưng được trích từ trò chơi video « Arma 3 ».

 

 

Khan Younès, trận đánh cuối cùng của chiến dịch Gaza ?

The Economist chạy tựa « Làm thế nào đạt được hòa bình », tuần báo cho rằng cuộc chiến tối hậu sắp diễn ra. Quân đội Israel đã tiến vào phía nam Gaza, thời gian không còn nhiều. Những trận đánh ở Khan Younès dữ dội chưa từng thấy. Mục tiêu của Israel là tiêu diệt năng lực quân sự của Hamas cũng như khả năng quản lý Gaza. Nhưng các chỉ huy chính của phong trào khủng bố ẩn nấp trong mạng lưới địa đạo dày đặc bên cạnh hàng ngàn tay súng.

 

Khan Younès, thành phố lớn nhất nam Gaza còn là nơi sinh trưởng của hai thủ lãnh Hamas, Yahya Sinouar và Mohammed Deif. Tsahal khẳng định đã phát hiện trên 800 lối vào địa đạo và phá hủy phần lớn, nhưng người ta cho rằng những đường hầm sâu nhất vẫn không suy suyển, nên nay Israel đang muốn làm ngập lụt bằng nước biển. Phe khủng bố vẫn còn khả năng bắn rốc-kết vào các thành phố Israel ở xa như Tel-Aviv cách đó 70 kilomet.

 

Về mặt công khai thì các nhà lãnh đạo vẫn tuyên bố chiến dịch không giới hạn thời gian, nhưng khi nói riêng họ nhìn nhận tiến về Khan Younès có thể là giai đoạn cuối, sau đó Tsahal tiến hành những đợt oanh kích ngắn hơn. Sự ủng hộ của quốc tế giảm dần theo với thiệt hại của thường dân. Israel nói rằng khoảng 1/3 số thường dân thiệt mạng là do Hamas, nhưng không thuyết phục được đồng minh Mỹ.

 

 

Quân khủng bố trà trộn trong dân, khó thể hạn chế thiệt hại

Cố gắng giảm số nạn nhân là dân thường, ban đầu Israel ra lệnh tản cư khỏi miền bắc Gaza, nhưng sau công bố bản đồ chia Gaza làm 623 khu vực, gởi tin nhắn điện thoại và rải truyền đơn cho biết những khu vực an toàn. Tuy nhiên ngay cả khi thường dân tuân theo, hàng ngàn quân Hamas cũng bám theo họ.

 

Chính phủ Benjamin Netanyahou cũng chịu áp lực từ nền kinh tế, cần thu hẹp chiến tranh, để đa số trong 360.000 quân nhân dự bị quay về làm việc. Nhưng một số cực hữu đe dọa rút khỏi liên minh nếu chấm dứt chiến dịch trên bộ quá sớm. Trong khi đó gia đình của 138 con tin đòi hỏi thương lượng với Hamas. Quân đội Israel hoàn toàn ý thức rằng có những mong đợi tương khắc với nhau. Chính giới và hầu hết dân Israel muốn tiêu diệt Hamas, thân nhân con tin muốn đưa được họ về, đồng minh các nước muốn có ít nạn nhân Palestine hơn và chấm dứt chiến tranh. Thủ tướng Israel, uy tín đang đi xuống, tìm cách tránh phải chọn lựa giữa những mục tiêu khác biệt này.

 

 

Các tay sai của Iran gây rối

Trong khi đó phe Hezbollah ở Liban tiếp tục bắn hỏa tiễn và cho drone tấncông vào miền bắc Israel, dân quân Houthi tấn công các tàu hàng của Israel ở Hồng Hải, tất cả đều do Iran đứng sau. Lực lượng này đã nhận được một lượng lớn hỏa tiễn chống hạm và drone từ Iran. Trên Le Monde cuối tuần, đô đốc Pháp Alain Oudot de Dainville cảnh báo về nguy cơ cuộc xung đột Gaza mở rộng trên biển. Từ ngày 18/11, Houthi đã chận tàu hàng Galaxy-Leader với chiến thuật mà Vệ binh Cách mạng Iran đã huấn luyện, dùng drone đánh vào tàu dầu Pacific-Zirco của Israel, suýt chiếm được tàu chở hóa chất Central-Park. Hậu quả về thương mại đã thấy ngay : giá vận chuyển container đến cảng Ashdod của Israel tăng 9-14 %.

 

 

Putin-Hamas : Lợi ích song đôi

Le Point mỉa mai, mới cách đây không lâu nhiều chính khách và bình luận gia vẫn ảo tưởng rằng Vladimir Putin là « đồng minh tự nhiên » chống khủng bố Hồi giáo. Thế nhưng chuyện gì đã xảy ra ? Nga đứng về phía Hamas dù đã mất đến 23 công dân trong vụ thảm sát ở Israel ngày 07/10. Thường xuyên gọi những nhà đối lập dù ôn hòa nhất là « khủng bố », chế độ Putin lại chưa hề dùng từ này để chỉ Hamas. Nếu Nga và Iran đều được lợi trong bi kịch, đừng quên rằng Putin hồi 2006 là một trong những nhà lãnh đạo đầu tiên chúc mừng Hamas thắng cử trước Fatah. Các thủ lãnh Hamas trong năm nay được Matxcơva tiếp đón hai lần, và lần mới nhất chỉ bốn tuần trước vụ khủng bố.

 

Dù không thể chứng minh Kremlin trực tiếp liên can qua việc cung cấp hỏa tiễn chống tăng có laser dẫn đường Kornet, nhưng hàng triệu đô la đã được chuyển cho Hamas trước cuộc tấn công thông qua nền tảng tiền ảo Garantex của Nga. Báo chí nhà nước và mạng xã hội Nga thi nhau lan tỏa những tuyên truyền của Hamas. Theo Le Point, chế độ Putin có bốn lý do để gây rối loạn thêm tại Cận Đông. Đó là đẩy sự chú ý vào cuộc xâm lăng Ukraina sang nơi khác, khoét sâu chia rẽ trong công luận phương Tây, giúp giá dầu tăng, lôi kéo các nước Ả Rập-Hồi giáo.

 

 

Không loại trừ nguy cơ thế chiến

Nhìn chung toàn cảnh, sử gia Niall Ferguson khi trả lời L’Express cho rằng « Mối nguy về một thế chiến thứ ba chừng như là sự thực ». Trung Đông, xung đột Mỹ-Trung, Putin, khả năng Donald Trump quay lại…đó là những thách thức địa chính trị cho phương Tây. Về mặt sử học, sau một cuộc khủng hoảng lớn như đại dịch, thường xảy ra một loạt xung đột.

 

Theo ông Ferguson, Trung Đông bất ổn vì nhiều lý do : Israel chú tâm vào những vấn đề nội bộ, chính quyền nới lỏng áp lực lên Iran, và Teheran lo ngại khi Ả Rập Xê Út xích lại gần Israel. Kể từ 07/10, Ả Rập Xê Út, Các tiểu vương quốc Ả Rập Thống Nhất và Qatar tuy chỉ trích Israel nhưng trong thâm tâm, các chính phủ vùng Vịnh đều cảnh giác trước người Palestine, rất ghét những tổ chức khủng bố. Họ nhìn Israel như một đối tác tiềm năng trong việc hiện đại hóa nền kinh tế, không muốn mãi đóng vai trò những trạm xăng, và có thể sắp tới sẽ nối lại đối thoại.

 

Về Ukraina, Ferguson cho rằng trong một cuộc chiến tranh lâu dài, một nước nhỏ khó chống được xâm lược vì ít nguồn lực và trợ giúp từ bên ngoài sẽ giảm sút với thời gian, kinh tế sa sút vì chiến tranh. Giờ đây nhìn lại, có thể một cơ hội đình chiến đã bị bỏ lỡ sau khi đuổi được quân Nga khỏi thủ đô Kiev. Hàn Quốc dù trong « cuộc chiến đóng băng » vẫn đứng vững bên cạnh người láng giềng hung hăng. Tương lai của Ukraina tùy thuộc khả năng trở thành một nền dân chủ vững mạnh, có nền kinh tế thị trường, thay vì một cường quốc quân sự.

 

Nhà nghiên cứu cho rằng từ năm năm qua thế giới sống trong một cuộc chiến tranh lạnh mới, và mọi chiến tranh lạnh đều tiềm tàng một cuộc thế chiến. Trong bối cảnh hiện nay, đó là nguy cơ xung đột Mỹ-Trung biến thành chiến tranh nóng. Tập Cận Bình đang gặp khó khăn với trên 20 % thanh niên thất nghiệp, và một chế độ độc tài sẽ tìm cách gây hấn để tồn tại. Niall Ferguson đặc biệt lo ngại về mức độ liên kết giữa Trung Quốc, Nga, Iran, Bắc Triều Tiên. Tuy nhiên ông vẫn lạc quan rằng các chế độ tự do sẽ chiến thắng trong chiến tranh lạnh vì sáng tạo hơn. Bằng chứng là mọi nhân tài trên thế giới đều muốn sống ở Hoa Kỳ, còn Trung Quốc và Nga không thể trông cậy vào ưu thế này của Mỹ.

 

 

Bộ trưởng Gabriel Attal : Khuôn mặt trẻ đang lên trên chính trường Pháp

Bộ trưởng giáo dục trẻ nhất của nền đệ ngũ cộng hòa Pháp và được báo chí nhắc đến thường xuyên, Gabriel Attal tuần này chiếm trang bìa của cả hai tuần báo L’Obs và L’Express. Sau khi cấm áo choàng Hồi giáo trong trường học, ông loan báo cải cách sâu sắc các trường cấp 2 : lập những nhóm theo trình độ, thi tốt nghiệp cuối cấp trước khi lên cấp 3, cho ở lại lớp… Vị bộ trưởng ở độ tuổi ba mươi đã trở thành một cột trụ trong chính phủ Borne, sẵn sàng chấp nhận rủi ro.

 

Trả lời phỏng vấn của L’Obs, ông nhấn mạnh « Mục tiêu của tôi là tạo ra một cú sốc ». Tuần báo nhận xét Attal nhạy bén, rõ ràng, kiên quyết ; tuy còn trẻ nhưng đã tạo dựng được một mạng lưới quan hệ rộng rãi, có ê-kíp hỗ trợ hiệu quả. Đối với L’Express, đó là một con người chỉ biết có công việc. Gabriel Attal hiện là bộ trưởng được các dân biểu đánh giá cao nhất. Một khuôn mặt triển vọng tiếp nối tổng thống trẻ tuổi Emmanuel Macron chăng ?