Pháp
rút bài học “bị sỉ nhục” ở Châu Phi -
Thu Hằng - RFI
Đăng
ngày: 08/09/2023 - 09:36
“Nạn
đảo chính khắp vùng Sahel”, theo nhận định ngày 28/08/2023 của tổng
thống Pháp Emmanuel Macron, không chừa Niger, đồng minh cuối cùng của Paris tại
vùng Sahel và lan sang cả Gabon hôm 30/08. Ở những nước trước đây là đồng minh,
đối tác, Pháp bị “hất hủi”, phải rút hết quân trong ê chề.
https://s.rfi.fr/media/display/34ae8d74-2846-11ec-bd1d-005056bfb2b6/w:980/p:16x9/000_9PC99Q.webp
Tổng
thống Pháp phát biểu tại thượng đỉnh Châu Phi - Pháp, ngày 08/10/2021,
Montpellier, Pháp. AFP - LUDOVIC MARIN
Đại
sứ Pháp tại Niamey cố cầm cự bất chấp tối hậu thư của tập đoàn quân sự yêu cầu
rời khỏi Niger. Lời động viên của tổng thống Macron với đại sứ Sylvain Itté
cũng gián tiếp thừa nhận Pháp đang bị “hạ nhục” ở Niger, và
rộng hơn là ở vùng Sahel. Nhật báo Pháp Le Monde ngày 28/08 trích dẫn một
chuyên gia về an ninh châu Phi cho rằng trong bối cảnh hiện nay, “hoặc
là Pháp duy trì vị thế bằng vũ lực và mạo hiểm đối đầu”, “hoặc rút
lui” khỏi Niger, còn “ý tưởng duy trì bằng mọi giá sự hiện của
Pháp” là “mong manh”.
Việc
tổng thống Bazoum, đồng minh cuối cùng của Pháp ở tây Phi, bị lật đổ ở Niger
cho thấy ảnh hưởng và trọng lượng của Pháp ở trong vùng đã bị "vùi
dập" trong những năm gần đây. Thực tế này từng được bà Niagalé
Bagayoko, chủ tịch Mạng lưới Lĩnh vực An ninh châu Phi (African Security Sector
Netword, ASSN), nhận định với Pascal Boniface, nhà sáng lập kiêm giám đốc Viện
Nghiên cứu Quan hệ Quốc tế và Chiến lược (IRIS), trong chương trình “Hiểu về
thế giới” :
“Đáng
tiếc là đúng. Pháp bị “thất sủng”, thậm chí theo tôi, giờ còn nghiêm trọng hơn.
Tại một số nước châu Phi, Pháp bị hất hủi khá ác liệt. Điều này có thể thấy rất
rõ bởi vì họ không ngấm ngầm phản đối nữa mà thể hiện công khai trên các mạng
xã hội, cũng như trên đường phố ở tây Phi và trung Phi. Hiện tượng loại bỏ đó,
hoặc dù sao cũng là thái độ nghi kị đối với tính thích đáng kiểu hiện diện của
Pháp, hiện được thấy rõ”.
Hầu
hết khắp châu Phi, sức hấp dẫn của Pháp đã bị suy giảm trên mọi lĩnh vực, từ
ngoại giao, văn hóa đến trao đổi thương mại và an ninh. Thị phần của Pháp trong
thương mại châu Phi từ 10% rơi xuống còn 5% trong vòng 1/4 thế kỷ. Nhà nghiên
cứu Pascal Boniface, giám đốc Viện IRIS, nhắc lại thay vì bị bỏ rơi như trong
thập niên 1990, châu Phi hiện được rất nhiều cường quốc chú ý : Trung Quốc,
Nhật Bản, Hoa Kỳ, Nga, Thổ Nhĩ Kỳ, Ả Rập Xê Út… Rất nhiều nước cũng lập chính
sách riêng về châu Phi.
Về
an ninh, Pháp từ lâu được coi là “sen đầm của châu Phi”. Vì lý do
bảo đảm an ninh và chống khủng bố, Pháp duy trì lực lượng quân sự (hiện còn căn
cứ Sénégal (350 lính), Côte d’Ivoire (900), Gabon (300), Djibouti (1.450),
Niger (1.500)), trực tiếp can thiệp hoặc cố vấn chiến dịch cho các đối tác châu
Phi. Chỉ trong ba năm đã có 8 vụ đảo chính hoặc âm mưu đảo chính trong vùng
châu Phi nói tiếng Pháp. Paris đã phải rút hết quân khỏi Mali, Burkina Faso.
Phe đảo chính ở Niger và những người ủng hộ cũng yêu cầu Pháp rút hết 1.500
quân khỏi nước này.
Pháp bị
lên án thiên vị
“Sự
hiện diện quân sự của Pháp tại châu Phi ngày càng bị coi là sự ủng hộ trực tiếp
cho các chế độ cầm quyền”, theo đài truyền hình Pháp France 2 trong bản tin
tối 30/08. Đài này cũng lưu ý “ở Gabon, Pháp ủng hộ tổng thống Bongo”,
trong khi gia tộc Bongo cầm quyền từ 55 năm nay. Trước đó, trong bài nhận định
vào tháng 03/2023 trên trang web IRIS, nhà nghiên cứu Pascal Boniface giải thích :
“Pháp
bị kìm kẹt trong chính những mối quan hệ cũ : Pháp ủng hộ các nhà lãnh đạo,
trong đó có nhiều người cầm quyền từ hơn 40 năm qua và bị giới trẻ phản đối.
Chắc chắn là rất khó để cắt đứt những mối quan hệ đó.
Việc
(ông Macron) đến Gabon, nơi gia đình Bongo cầm quyền từ năm 1973 hoặc tới CH
Congo, nơi Sassou Nguesso điều hành đất nước từ hơn 40 năm, sau khi thông báo
chấm dứt mô hình “châu Phi thuộc Pháp”, lại càng không được giới trẻ châu Phi
chấp nhận. Trong trường hợp đặc biệt của nước CHDC Congo, người dân trách Pháp
không lên án đúng đắn Rwanda cướp bóc đất nước này thông qua nhóm vũ trang M-23
trong khi cứng rắn về những vụ Nga vi phạm chủ quyền của Ukraina”.
Đây
chính là thái độ “nhất bên trọng, nhất bên khinh”, trong khi
Pháp vẫn rao giảng về dân chủ và nhân quyền, theo giải thích của bà Niagalé
Bagayoko :
“Nhìn
vào trường hợp Cộng Hòa Tchad, theo tôi, rõ ràng là những mâu thuẫn này không
còn được công luận châu Phi, cũng như một số nước, chấp nhận nữa. Ngay hôm sau
tổng thống Idriss Déby qua đời, một tập đoàn quân sự lên nắm quyền một cách
hoàn toàn vi hiến, đưa con trai của tổng thống quá cố lên lãnh đạo, đúng kiểu
“cha truyền con nối”. Pháp ra thông cáo chính thức chấp nhận việc đó, tiếp theo
đích thân người đứng đầu Nhà nước đến dự lễ tang (23/04/2021),
trong khi sau đó lại lên án mạnh mẽ đảo chính ở Mali, Guinea và Burkina Faso.
Không hề có bất kỳ sự nhất quán nào trong chính sách này !”
Pháp vẫn
bị kẹt trong những mối quan hệ cũ
Mô
hình “Françafrique” (châu Phi thuộc Pháp), thường gợi đến mối quan hệ hậu thuộc
địa mang mầu sắc “bảo trợ”, thậm chí là tham nhũng, từng được nhiều
đời tổng thống Pháp tuyên bố chấm dứt, ngay từ thời George Pompidou (1969-1974)
đến Nicolas Sarkozy, François Hollande và Emmanuel Macron. Pháp đã triển khai
kế hoạch hiện diện quân sự bớt lộ liễu hơn ở châu Phi, ít quân nhân hơn và thúc
đẩy các chương trình hợp tác dân sự. Tuy nhiên, nhiều nhà quan sát cho là “còn
quá ít và nhất là quá trễ”.
Trước
các cuộc đảo chính liên tiếp ở vùng Sahel, Pháp cần giữ thái độ “không
gia trưởng, không yếu đuối”, theo phát biểu của tổng thống Macron trong
cuộc gặp các đại sứ Pháp ngày 28/08. Nhưng nhìn chung, Pháp thất bại về ngoại
giao và văn hóa trong vùng này, theo nhận định trên đài RFI ngày 29/08 của giáo
sư danh dự về luật quốc tế Serge Sur, Đại học Panthéon-Assas, kiêm tổng biên
tập tạp chí Các vấn đề Quốc tế :
“Tổng
thống Macron đã đưa ra vài hướng giải thích khi cho rằng Pháp đã dựa quá nhiều
vào chính quyền mà không chú trọng đến xã hội dân sự. Điều này hoàn toàn đúng.
Xã hội dân sự châu Phi vô cùng sống động, rất trẻ, cập nhật nhanh chóng những
gì diễn ra trên thế giới, trong khi Pháp lại hơi lơ là thành phần này. Có thể
thấy điều đó trong các trường đại học của Pháp. Thật đáng tiếc là chúng ta
không nhiều du học sinh châu Phi. Họ chọn đi du học ở Anh, ở Mỹ và họ không
chọn Pháp, vì Pháp từ chối cấp thị thực cho họ hoặc hạn chế số lượng thị thực
được cấp.
Tổ
chức Pháp ngữ đã không làm tròn trách nhiệm của mình trong việc hỗ trợ các
trường đại học. Khi các trường đại học ở châu Phi gặp khó khăn, không có chương
trình nào được tiến hành để đánh giá những khó khăn và góp phần cải thiện mối
quan hệ giữa văn hóa Pháp và văn hóa các nước Pháp ngữ, trong khi chính những
nước châu Phi này thuộc cộng đồng Pháp ngữ”.
Theo
nhà nghiên cứu Pascal
Boniface,
việc hạn chế thị thực để khống chế di dân thể hiện rõ cho “sự kì thị
chủng tộc, phục vụ lợi ích chính trị của các đảng phái ở Pháp”. Cuộc chiến
chống di cư, những phát biểu “không cập nhật với thời đại” của
nhiều chính trị gia thù nghịch với đạo Hồi hoặc vấn đề di dân được tiếp nhận
một cách tiêu cực trên khắp châu Phi và gây hậu quả tai hại cho hình ảnh của
Pháp ở châu Phi.
Pháp không
chú ý đến “mong mỏi” của người dân châu Phi
Nhiều
chính phủ dân sự ở Sahel, trên danh nghĩa được bầu một cách hợp hiến, lại bị
đông đảo người dân phản đối với những cáo buộc tham nhũng, trục lợi, tham quyền
cố vị. Pháp cũng bị lên án vì ủng hộ những chính phủ này. Do đó, dù lên cầm
quyền một cách bất hợp pháp do đảo chính, các tập đoàn quân sự lại được một bộ
phận dân chúng ủng hộ. Trên nguyên tắc, tập đoàn quân sự không có quyền yêu cầu
lực lượng vũ trang nước ngoài như của Pháp, Liên Hiệp Quốc, Hoa Kỳ rút lui.
Nhưng họ vẫn làm được vì đại diện được phần nào mong muốn của dân, theo giải
thích của bà
Niagalé Bagayoko,
chủ tịch Mạng lưới Lĩnh vực An ninh châu Phi :
“Tại
sao lại có sự ủng hộ này ư ? Tại vì trên thực tế, người ta nhận thấy một thất
bại tập thể. Các đối tác nước ngoài đã không làm đúng những lời hứa hoặc những
cam kết mà họ đưa ra, rõ ràng nhất là về mặt an ninh, Pháp đã không xóa sổ được
phong trào khủng bố mà theo tôi, Paris đã bất cẩn dấn thân.
Nhưng
nếu chúng ta nhìn những lĩnh vực khác thì thấy cũng tương tự. Những yếu tố liên
quan đến phát triển thường được lý tưởng hóa thì giờ cũng bị nghi ngờ trên thực
địa, bởi vì người dân, công luận chẳng thấy được chút lợi nào từ những chương
trình này. Họ nhận thấy thường có rất nhiều nhà trung gian, kể cả đến từ các
nước phương Tây và những thành phần đó được lợi nhiều hơn cả họ. Vì thế làn
sóng bác bỏ ngày càng lớn bởi vì theo họ, đơn giản là nước ngoài không thể mang
lại những giải pháp cho các vấn đề về an ninh và kinh tế của châu Phi”.
Trong
mắt các nước châu Phi, Pháp đã mất phần nào đặc thù, không còn là một quốc gia
có đường lối ngoại giao độc đáo khi luôn tìm cách gắn kết và nhất quán với châu
Âu hoặc với Mỹ. Thời thế đã thay đổi. Châu Phi có tầm quan trọng lớn hơn và
ngày càng được củng cố trên trường quốc tế nhờ nguồn tài nguyên, nhân lực. Do
đó, Pháp không thể không có một chính sách cập nhật về châu Phi.
Ngày
27/02/2023, trong bài diễn văn giới thiệu chính sách về châu Phi trong nhiệm kỳ
hai, tổng thống Macron nhấn mạnh đến mối quan hệ đôi bên cùng có lợi. Châu Phi
không còn là “sân sau” của Pháp, “càng không phải là
một lục địa mà người châu Âu và người Pháp có thể áp đặt một khuôn khổ phát
triển, mà là một nơi chúng ta phải xây dựng các mối quan hệ tôn
trọng lẫn nhau, cân bằng và có trách nhiệm, để cùng nhau chiến đấu vì những mục
đích chung - khí hậu là một vấn đề vô cùng quan trọng -, bảo vệ lợi ích của
chúng ta và giúp các nước châu Phi thành công”.
Chiến
lược châu Phi của Pháp hiện tập trung vào ba hướng chính : hiện diện quân sự,
đổi mới quan hệ đối tác và giới trẻ. Tuy nhiên, nhiệm vụ trước mắt của Pháp là
khôi phục được uy tín trong mắt người dân châu Phi, trong bối cảnh Nga và Trung
Quốc không ngừng tung chiến dịch làm “mất mặt” Pháp và phương
Tây.
-----------------------------
Các
nội dung liên quan
"Sân
sau" của Pháp tại châu Phi mất dần cùng với làn sóng đảo chính quân sự
Lãnh
đạo ngoại giao Châu Âu: Đảo chính ở Gabon hoàn toàn khác đảo chính ở Niger
Tổng
thống Macron xác nhận Pháp giảm bớt sự hiện diện quân sự ở châu Phi
No comments:
Post a Comment