Việt kiều và cán bộ VN:
Cùng một dân tộc mà hai ngôn ngữ khác nhau
Joaquin Nguyễn Hòa
Gửi bài
tới Diễn đàn BBC từ San Jose, California, Hoa Kỳ
5 tháng 11 2022, 11:58 +07
https://www.bbc.com/vietnamese/forum-63356531
Một
trong những người đầu tiên tôi tìm đến sau khi trở về vùng Vịnh San Francisco
là anh Nguyễn Hữu Liêm ở San Jose.
Dĩ nhiên một nhân vật hay gây tranh cãi thì rất đáng để những người có
làm báo chút đỉnh như tôi quan tâm, nhưng điều thúc ép tôi chủ động làm quen là
chuyện anh Liêm tự trào, lấy luôn hỗn danh giáo sư còi hụ để tự gọi mình.
Khoảng chục năm trước, khi nổ ra chuyện còi hụ, tôi cũng có đăng bài đả
kích anh Liêm. Tôi thấy tự trào như vậy cũng hay, dễ sống.
Tôi đến nhà anh Liêm có hẹn trước, rồi khi đến cổng rào, tôi gọi điện lần
nữa. Thế mà khi cánh cửa nhà mở ra, tôi cũng giật mình, anh Liêm đứng sau cánh
cửa, giống như đang… đánh úp tôi vậy (không úp sao được cái thằng từng làm cho
RFA!).
Nói vui vậy thôi chứ vào một nơi lạ ai chả hay giật mình, có khi sự giật
mình ấy là cái tật (giật mình) của chính bản thân mình cũng nên.
Bầu cử giữa
kỳ: Người Mỹ gốc Việt trên con đường tham gia vào chính trị
Đọc Triết
học ở Việt Nam: Cảnh giác về Nietzsche, Wittgenstein và Marx
Việt Kiều và Nhà nước VN: 'Đã đến lúc cần chính sách mới hơn Nghị
quyết 36'
Câu chuyện hôm ấy rất vui vẻ. Phần lớn thời gian chúng tôi nói về ông…
Trump, hot boy lúc đó (2019), nhưng cũng có nói về Việt Nam. Tôi nhớ anh Liêm
có nói về quan hệ giữa Hà Nội và người Việt hải ngoại như sau: "Nếu chiến
tranh với Tàu xảy ra, sẽ là cuộc chiến điện tử, người Việt hải ngoại có thể
giúp đỡ được nhiều lắm."
Dĩ nhiên đó là một quan điểm về một vấn đề chưa xảy ra, và có thể nó cũng
sẽ không xảy ra.
Đầu thu năm 2022, anh Liêm viết trên BBC về một
cuộc gặp ở nhà anh, với quan chức Việt Nam phụ trách thúc đẩy quan hệ với cộng
đồng hải ngoại. Không thấy báo chí chính thống trong nước bình luận gì, nhưng
dư luận hải ngoại phản đối anh Liêm không ít.
Chuyện này làm tôi nhớ một cuộc gặp gỡ tương tự vào một sáng mùa hè năm
1996, trong một khu vườn lớn rất yên tĩnh, có hồ nước, ngoại ô thành phố
Montreal, Canada.
Chủ nhà là một bác sĩ người Việt, cùng khoảng hơn 20 người bạn bè ông, gặp
vị đại sứ Việt Nam cùng đoàn của bà (nếu tôi nhớ không lầm, thì đó là một phụ nữ)
đến từ Ottawa. Trước khi những người của tòa đại sứ đến, trên chiếc bàn lớn
ngoài vườn có mấy tờ tạp chí của nhóm Diễn Đàn ở Paris.
Ông Ngô Trịnh Hà, Phó chủ nhiệm Ủy ban nhà nước về
người Việt Nam ở nước ngoài, phát biểu trước nhóm khách TS Nguyễn Hữu Liêm mời
tới nhà ở San Jose
Một người nói nửa đùa nửa thật: "Thôi mình cất mấy tờ này đi, Ottawa
(chỉ tòa đại sứ Việt Nam) không hài lòng đâu." Tôi có đọc một bài, trong
đó nói rằng tính cách không minh bạch của Đảng Cộng sản Việt Nam là do thói
quen hoạt động bí mật trong một thời gian dài trước đó.
Cuộc nói chuyện với nhau diễn ra khoảng hơn một giờ. Đại khái khá giống
những gì anh Liêm trình bày trong bài viết của anh trên BBC vào năm ...2022.
Tôi nhớ có một kỹ sư điện than phiền là ông sẵn sàng về Việt Nam dạy học không
công, nhưng cũng rất khó thực hiện.
Sau đó tôi có kể lại cho một người bạn thân ở Việt Nam lời than phiền ấy.
Anh bạn này lúc đó là trưởng bộ môn tại một đại học ở Sài Gòn. Anh cười nói với
tôi là: chẳng ai cho ông ấy làm đâu.
Trong cuộc nói chuyện ở Montreal, tôi có cảm tưởng là hai bên nói bằng
hai thứ ngôn ngữ khác nhau, dù cùng là tiếng Việt. Các tờ tạp chí Diễn Đàn vẫn
nằm đó, nhưng chả có vị quan chức nào quan tâm.
Trước đó mấy ngày, cũng tại Montreal, tôi có tham dự một cuộc gặp mặt
thân mật chỉ có vài người. Chủ nhà là vợ chồng anh L.C.P. một cựu sinh viên phản
chiến. Khách hôm đó là ông Vũ Quang Việt, một người Việt tại hải ngoại có giúp
đỡ chính phủ Việt Nam những vấn đề về chính sách trước và sau khi mở cửa vào
năm 1986. Cuộc nói chuyện ấy, may mắn làm sao, chỉ bằng một ngôn ngữ mà thôi, rất
dễ chịu trong một đêm hè Montreal oi bức.
Khoảng 10 năm sau, tôi được thuê làm thông ngôn cho một nhóm viên chức và
giảng viên đại học tại Sài Gòn đi công tác tại Grenoble miền Nam nước Pháp. Thực
ra, ông trưởng đoàn Phan Thanh Bình, học đến năm năm ở Grenoble, chắc chắn thạo
tiếng Pháp hơn tôi, nhưng ông là trưởng đoàn, đâu có thời giờ để thông ngôn,
cho nên người ta thêm tôi vào.
Ông Bình lúc đó dường như (?) là thứ trưởng Bộ giáo dục. Sau vài ngày khá
lạnh lùng với người "khác hệ" như tôi, ông trở nên cởi mở hơn. Hóa ra
chúng tôi lớn lên ở cùng một thị xã nhỏ, học cùng một thầy giáo. Cái khác là
ông được đưa ra Bắc trong chiến tranh Việt Nam, gia đình nghe đâu là cách mạng
gộc. Sau này tôi nghe nói là có nhiều người vận động để ông Bình làm bộ trưởng
giáo dục, nhưng không thành công.
Trong đoàn còn có một nhân vật quyền lực lúc đó ở Sài Gòn là ông Phạm
Chánh Trực (Năm Nghị), ông đi vận động các trường đại học Pháp, các công ty
Pháp, vào làm việc trong khu công nghiệp đang được thành lập ở Thủ Đức. Ông Trực
là một người kín đáo, nhưng hòa nhã, và rất thân thiện.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/175B/production/_127297950_039.jpg.webp
Buổi gặp gỡ
tại ngoại ô Montreal, hè năm 1996
Tại Grenoble chúng tôi được một "Việt kiều", đưa đón và chăm
sóc rất chu đáo. Tôi không nhớ tên ông, nhưng đó là một người rất ít nói, hiền
lành và nhiệt tình.
Nhưng nhân vật tôi để ý nhất lúc đó là ông Nguyễn Chánh Khê. Ông Khê tốt
nghiệp ở Nhật, rồi sau này làm việc ở Mỹ. Ông có một số bằng sáng chế. Bố ông
là một viên chức cao cấp của ngân hàng quốc gia thời Việt Nam Cộng hòa. Ông thuộc
nhóm cựu sinh viên tại Nhật ủng hộ Hà Nội. Trong ngày 30/4/1975, ông bị nhóm chống
Hà Nội đánh bị thương nhẹ ở Nhật. Ông Khê cũng có lên truyền thông Việt Nam một
dạo, là người được chủ tịch nước trong thời gian đó đặc cách cấp hộ chiếu Việt
Nam. Lúc ông đi Grenoble, ông có dạy một vài môn tại đại học Bách Khoa Sài Gòn.
Tôi nói chuyện nhiều với ông Khê trong những ngày tôi ở Grenoble, vì
chúng tôi cùng có cái tật là thức rất sớm. Câu chuyện diễn ra bên bàn cà phê
sáng ở khách sạn, nhìn ra các đỉnh núi của rặng Alp phủ tuyết quanh năm. Theo
tôi thì dù với vẻ bên ngoài hơi lập dị, nhưng ông Khê khá cởi mở và hay chuyện.
Ông hiểu rất rõ những chuyện mình đang làm, và làm với ai, họ như thế nào. Sau
này tôi có hỏi ông T. H. ở Mỹ, nhưng cũng từng học ở Nhật, ông T.H. nói với tôi:
"Anh Khê giỏi lắm đấy, nhưng ảnh thuộc phe bên kia."
Như vậy kể từ lần đầu tiên tôi chứng kiến những cuộc nói chuyện vào năm
1996 đến câu chuyện của anh Liêm, đã gần 30 năm. Có những thay đổi, và có vẻ
cũng có những cái không thay đổi. Trong những cái không thay đổi, thì ngôn ngữ
là điểm dễ thấy nhất, mà ngôn ngữ sinh ra do hệ thống xã hội và chính trị. Các
cựu sinh viên Việt Nam tại phương Tây, dù quan điểm chính trị thế nào, họ có một
ngôn ngữ khác hẳn với bên trong nước. Thế cho nên khi chưa có thay đổi về xã hội
chính trị, thì họ khó lòng mà làm việc được với nhau.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/175A4/production/_127525659_039.jpg.webp
Buổi gặp gỡ
tại ngoại ô Montreal, hè năm 1996
Nhưng cũng có những trường hợp từ hải ngoại về nước cũng có thể được gọi
là thành công, như trường hợp ông Nguyễn Ngọc Trân chẳng hạn, từ Pháp về và làm
việc khá lâu năm ở quốc hội. Có thể là ông Trân đã thay đổi để thích hợp với
hòan cảnh mới, nhưng quan trọng nhất, ông Trân là một đảng viên cộng sản. Mà
ngay cả trong trường hợp ông Trân, cũng có những cái rất khác với hệ thống
trong nước. Tôi nhớ là cách đây độ 15 năm, vào một dịp bầu cử quốc hội, ông
Trân không được ra ứng cử nữa. Ông nói với báo Thanh Niên rằng ông là đảng viên
nên phải tuân theo kỷ luật đảng, đảng bảo ông không ra ứng cử thì ông phải tuân
theo. Hành động này khác với những người lớn lên và được đào tạo trong nước,
hay từ các quốc gia cộng sản cũ.
Chính anh Nguyễn Hữu Liêm cũng thấy sự khác biệt đó. Trong quyển tản văn
Cám dỗ Việt Nam của mình, có nhận xét về người bạn của anh là Cao Ngọc Quỳnh, sống
ở miền Nam California như sau: Đây dù là loại người đang phản đối lại chế độ cộng
sản hiện nay, họ vẫn là linh hồn của những người đã và đang chiến thắng, từ lịch
sử đến cuộc đời.
Ông Quỳnh lớn lên ở miền Bắc rồi sang Liên Xô và Đông Âu học, sau đó di
cư qua Mỹ. Ông Quỳnh nói với anh Liêm rằng tại sao lại phải dính chặt với Việt
Nam, chẳng phải là ở đó có cả triệu người đang lo cho nó sao!
Thế hệ các ông L.C.P., Vũ Quang Việt,… đều đã ngoài 70, thế hệ anh Liêm
cũng bắt đầu về hưu.
Nhìn tới tương lai, dù tình hình thay đổi, tôi không dám chắc thế hệ người
Việt hải ngoại lớn lên và học hành nhiều hơn ở phương Tây, con cháu họ, sẽ có
bao giờ tìm thấy tiếng nói chung với Hà Nội hay không?
-------------------------------------
Bài
thể hiện quan điểm riêng của ông Joaquin Hoà Nguyễn, San Jose, California, Hoa
Kỳ.
No comments:
Post a Comment