Các
chuyên gia tiếp tục nói về kênh đào Phù Nam của Campuchia
RFA
2023.12.11
.
Thủ tướng
Campuchia Hun Manet dự hội nghị thượng đỉnh Vành đai Con đường ở Trung Quốc hôm
23/10/2023. Nhân dịp này, ông ký hợp đồng cho phép 3 công ty Trung Quốc nghiên
cứu tiền khả thi dự án kênh đào Funan. (Ảnh minh họa).
Những bình
luận về ảnh hưởng tiêu cực của Kênh đào Funan Techo của Campuchia (do Trung Quốc
đầu tư) lên Việt Nam mới đây đã nhận được những nhận xét trái chiều từ một số
chuyên gia quốc tế. Trong đó có ý kiến tỏ ra thận trọng và cho rằng cần phải có
những nghiên cứu kỹ lưỡng hơn về ảnh hưởng của kênh đào này trước khi đưa ra dự
đoán là kênh đào sẽ là "chiếc đinh cuối cùng đóng vào quan tài ĐBSCL” như
nhận xét của TS. Brian Eyler thuộc Trung tâm Stimson ở Washington DC.
Chính phủ
Campuchia có kế hoạch xây dựng Kênh đào Funan Techo để nối liền Phnom Penh với
vịnh Thái Lan có chiều dài 180 km, rộng 80-100 m và sâu 5,4 m. Chi phí của dự
án được ước tính khoảng 1,7 tỷ USD. Dự án được cho là sẽ tiết kiệm chi phí vận
chuyển hàng hoá cho Campuchia, tránh tuyến đường thủy đi qua Đồng bằng sông Cửu
Long của Việt Nam.
Vào ngày
17/11/2023, kỹ sư Nguyễn Minh Quang, một cựu Chuyên gia Thủy học (Hydrologist)
của Sở Quản trị Thủy lợi, Broward County, Tiểu bang Florida Hoa Kỳ, viết trên
trang Boxitvn rằng tác động của kênh đào này đối với sông
Mekong sẽ rất ít. Ông nói:
“Tất cả
những nhận xét đều dựa vào giả thiết là kinh đào Prek Chek Funun Techo sẽ được
vận hành như những con kinh khác ở ĐBSCL, đó là nước và tàu bè có thể di chuyển
tự do. Nhưng trên thực tế thì tàu bè không thể đi lại tự do mà phải đi qua ba
âu tàu và nước không thể chảy tự do vì sự hiện diện của ba cửa đập. Chính ba cửa
đập này mà ảnh hưởng của dự án đối với dòng chảy của sông Mekong và đối với
ĐBSCL, nếu có, chắc chắn sẽ rất ít.”
RFA tiếp tục
xin ý kiến các chuyên gia về kênh đào này. Dưới đây là ý kiến một số chuyên gia
về vai trò của các âu tàu, cửa cống của kênh đào Funan trong việc hạn chế tác động
của kênh đào này tới sông Mekong, khả năng sử dụng kênh đào cho mục đích lưỡng
dụng (kết hợp quân sự và kinh tế), cũng như những việc cần làm tiếp
theo.
Sơ
đồ dự án kênh đào Funan. Ảnh chụp từ Google Map, RFA vẽ minh họa sơ lược, dựa
theo thông số kĩ thuật của dự án. Google Map/ RFA
Các
cửa cống giúp hạn chế tác hại của kênh đào
RFA đặt
câu hỏi với chuyên gia Nguyễn Minh Quang về chức năng của các âu tàu, cửa cống
của trong thiết kế kênh đào Funan đối với nước sông Mekong. Ông giải
thích:
“Các âu
tàu và cửa cống là những kiến trúc trong dự án kinh đào Funan Techo nối vịnh
Thái Lan ở Prek Chek với sông Mekong ở Phnom Penh. Sở dĩ phải xây các cửa cống vì chế độ thủy học
ở 2 đầu kinh khác nhau. Nói cách khác, cần
có cửa cống để duy trì mực nước cố định trong kinh, khi mực nước ở vịnh Thái
Lan xuống thấp lúc triều xuống, và mực nước trong sông Mekong xuống thấp trong
mùa khô. Vì có các cống nầy nên phải có
âu tàu để tàu bè đi qua.”
Khi ba cửa
đập đóng thì nước vào kênh đào bằng 0, nhưng khi ba cửa này mở ra thì nước lại
vào kênh. RFA đặt câu hỏi với Kỹ sư Nguyễn Minh Quang rằng những kênh đào như
kênh Funan thường đóng, mở cửa cống như thế nào, tần suất đóng mở ra sao, và tần
suất đóng mở cửa cống có khả năng ra sao ảnh hưởng đến hạ lưu sông Mekong
(ĐBSCL) ra sao. Theo ông Nguyễn Minh Quang:
“Các cửa cống
có nhiệm vụ duy trì mực nước tương đối ổn định trong kinh; vì thế, các cửa cống
được đóng khi điều hành kinh, ngoại trừ những lúc cần điều chình mực nước trong
kinh, thí dụ, cho nước chảy thêm vào kinh hay tháo bớt nước ra.
Vì có cửa
cống ở giữa kinh, việc đóng mở cửa cống phía Prek Chek (RFA chú thích: phía hạ
nguồn của kênh theo thiết kế, tức ở phía Vịnh Thái Lan) sẽ không ảnh hưởng đến
lưu lượng của sông Mekong.
Còn cửa cống
phía Phnom Penh, nếu có mở, thì chỉ có thể mở trong mùa mưa khi mực nước trong
sông Mekong cao hơn mực nước trong kinh để bổ sung nước cho kinh. Tuy nhiên số
nước bổ sung nầy có ít, hoặc không có ảnh hưởng đến dòng chảy của sông Mekong
và Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL).”
Ông Nguyễn
Minh Quang đồng ý với các chuyên gia khác là các chuyên gia cần phải nghiên cứu
thêm ảnh hưởng của kinh đào Funan này đối với lưu lượng của sông Mekong trong
lúc điều hành, chú trọng đến những lúc mở cửa đập phía Phnom Penh. Còn những lúc đóng cửa đập thì chắc chắn
không có ảnh hưởng. Ông nói:
“Tôi
cho rằng những quan điểm “bi quan” như dự án kinh đào Funan Techo là chiếc đinh
cuối cùng đóng vào quan tài của ĐBSCL, làm khô kiệt ĐBSCL, nỗi chết của ĐBSCL,
tiếng chuông báo tử cho ĐBSCL, v.v. là không thuyết phục về mặt khoa học và cần
tranh luận thêm.”
Chức
năng quân sự - dân sự của kênh đào?
Trao đổi với
RFA, một chuyên gia ở Việt Nam không muốn nêu tên vì lý do vấn đề nhạy cảm cho
biết rằng nhiều quan chức chính phủ và chuyên gia Việt Nam đang xem xét khả
năng kênh đào Funan có thể có chức năng lưỡng dụng: vừa dùng cho quân sự vừa
dùng cho dân sự. Theo ông, Việt Nam cần nghiên cứu khả năng đó, vì “lưỡng dụng”
là chiến lược của Trung Quốc ở rất nhiều lĩnh vực, từ công nghệ cao đến các hải
cảng mà Trung Quốc đang sở hữu khắp thế giới. Ông nói nhiều chuyên gia Việt Nam
đặt ra khả năng cho rằng khi các cửa cống trên kênh đào Funan đóng lại, nó có
thể tạo độ sâu cần thiết, đủ để cho tàu quân sự đi từ Vịnh Thái Lan, căn cứ
Ream ở Campuchia mà Trung Quốc đang đóng quân, đi vào sâu trong nội địa
Campuchia và do đó có thể tiến đến gần phía Sài Gòn của Việt Nam.
Đối với khả
năng này, ông Nguyễn Minh Quang cho rằng ý kiến này là không có cơ sở. Theo
ông, nếu cần, Trung Quốc có thể dùng sông Sài Gòn thay vì dùng kinh đào Funan
Techo, vì họ vẫn có thể đến tận Sài Gòn bằng tàu có trọng tải lớn hớn 1.000 tấn
được thiết kế cho kinh đào Funan Techo.
Những
vấn đề cần nghiên cứu thêm
Chuyên gia
Nguyễn Minh Quang nói ông đồng ý với quan điểm của Tiến sĩ Tô Văn Trường,
nguyên Viện trưởng Viện Quy hoạch Miền Nam, cho rằng “những quan ngại của Việt
Nam là chính xác, nhưng nên tránh xu thế coi việc gì bạn làm cũng đều xấu và
tìm lý do để phản đối kịch liệt, mặc dù chưa có nghiên cứu, phân tích cặn kẽ.” Ông nói qua Ủy hội Sông Mekong, Việt Nam có
thể yêu cầu Cambodia cung cấp thêm dữ kiện của dự án, chắng hạn như nghiên cứu
khả thi, để nghiên cứu tác động thật sự của dự án đối với ĐBSCL.
Trao đổi với
RFA về phản biện của Chuyên gia Thủy học Nguyễn Minh Quang, Tiến sỹ Brian Eyler
ở Stimson Center, một think tank ở Washington DC, nói:
“Rất cảm
ơn vì phản biện này. Thật tốt khi tìm hiểu thêm về dự án và tôi rất biết ơn vì
các bạn đã chia sẻ tài liệu dự án.
Khi có
thêm thông tin chi tiết về dự án này, việc phân tích có thể toàn diện và đầy đủ
hơn. Với một ít thông tin hiện có, những người quan tâm đến dự án này chỉ có thể
so sánh nó với các dự án tương tự.
Hệ thống
khóa (lock system) nếu được vận hành phù hợp sẽ là giải pháp phù hợp nhằm giảm
tác động của kênh đến chế độ dòng chảy tự nhiên của sông Mekong. Các âu thuyền
ngăn chặn nước chảy từ sông Mekong ra biển một cách hiệu quả và điều này có thể
sẽ làm giảm một số tác động đối với Việt Nam.
Nếu bản
thiết kế kênh và kế hoạch hoạt động được công bố cho công chúng, hoặc các bên
liên quan, thì việc lập mô hình vận hành của kênh đào có thể giúp xác định các
tác động cụ thể của nó tới khu vực. Nếu mô hình này đã được thực hiện rồi thì
những kết quả này cũng nên được công bố để củng cố niềm tin xung quanh dự án và
nâng cao hiểu biết.”
TS. Brian
đặt ra một vấn đề khác là sông Bassac, nơi đặt cửa cống phía đất liền, gần
Phnomphenh, cần được xem là một nhánh của dòng chính sông Mekong. Điều này sẽ đặt
ra nhiều vấn đề liên quan đến Ủy hội sông Mekong (MRC), đến Hiệp ước Mekong
1995 mà Việt Nam và các nước trong khu vực cần xem xét.
Ông nói
MRC đã được chính phủ Campuchia thông báo về dự án này; tuy nhiên, chính phủ
Campuchia đã nhầm lẫn khi chỉ định dự án này là dự án được thực hiện trên một
nhánh sông Mekong. Sông Bassac, theo định nghĩa, không phải là một nhánh của
sông Mekong. Đúng hơn Bassac là một nhánh của dòng chính sông Mekong. Theo thuật
ngữ thủy văn, sông Bassac là “phân lưu” vì nó phân phối nước từ dòng chính về đồng
bằng sông Cửu Long. Một cách để dễ dàng kiểm tra xem con sông này là một nhánh
hay một phần của dòng chính là hỏi nước trong sông đến từ đâu. Nếu nước trong
sông bắt nguồn từ dòng chính thì nó là một phần của dòng chính: đây là trường hợp
rõ ràng, không thể tranh cãi của sông Bassac.
Do đó, TS.
Brian nhấn mạnh rằng vì lợi ích tốt nhất của tất cả các bên liên quan ở Việt
Nam, Campuchia và khu vực nói chung, MRC và Chính phủ Campuchia nên gọi tên
chính xác dự án kênh đào này là dự án dòng chính sông Mekong. Điều này sẽ bắt đầu
quá trình Thông báo trước, Tham vấn trước (PNPCA) của Hiệp định Mekong và tạo
ra một cuộc đối thoại mang tính xây dựng có thể làm giảm bất kỳ tác động có hại
nào của kênh đào này và tăng lợi ích mà con kênh mang lại. Mỗi lần quá trình
PNPCA được khởi động cho các đập dòng chính sông Mekong, thiết kế đập và kết quả
tổng thể của các dự án đều được cải thiện. Điều quan trọng là những cải tiến
này chưa làm hài lòng tất cả các bên.
Theo TS.
Brian Eyler, người ta có thể đưa ra lập luận hợp lý rằng dự án kênh đào cần phải
có thông báo PNPCA vì nó chuyển nước từ lưu vực sông Mekong vào đại dương, nơi
thực chất là một lưu vực sông (watershed) khác. Theo Hiệp định Mekong năm 1995,
tất cả các dự án lấy nước ra khỏi lưu vực sông Mekong cũng phải trải qua quy
trình PNPCA. Người ta cũng có thể lập luận rằng hệ thống khóa (lock systems)
làm giảm lượng nước rời khỏi lưu vực sông Mekong, nhưng không thể phủ nhận rằng
một phần nước sẽ rời khỏi hệ thống sông Mekong do dự án này.
Cuối cùng,
vị Giám đốc của Chương trình Đông Nam Á ở Stimson Center cho rằng các tác giả của
Hiệp định Mekong năm 1995 có thể đã không lường trước được một dự án đặc biệt
và đầy tham vọng như Kênh đào Funan Techo và vì thiếu sự rõ ràng về các kênh
chuyển nước từ sông Mekong; thay vào đó, Hiệp định 1995 chỉ thảo luận về các dự
án thủy lợi và kênh dẫn nước từ sông Mekong đến các lưu vực khác như Chao
Phraya ở Thái Lan. Kênh đào Phù Nam mang đến cơ hội duy nhất để giải thích vấn
đề nêu trên trong Hiệp định Mekong năm 1995. Cơ hội này cần được khai thác chứ
không nên bỏ qua.
-------------------
Tin, bài
liên quan
THỜI SỰ
Kênh
đào Đế chế Phù Nam: “âm mưu thâm độc của Bắc Kinh”?
Kênh
đào Funan ở Campuchia: chiếc đinh cuối cùng đóng vào quan tài ĐBSCL?
No comments:
Post a Comment