Trung
Quốc muốn kéo dài đàm phán COC vô thời hạn để gây sức ép lên các nước láng giềng
RFA
2023.11.20
.
Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr phát biểu
tại Trung tâm Nghiên cứu An ninh Châu Á-Thái Bình Dương Daniel K. Inouye ở
Honolulu vào ngày 19 tháng 11 năm 2023
(AP)
Một số chuyên gia về vấn đề Biển Đông cho rằng mục tiêu của Trung Quốc là
kéo dài càng lâu càng tốt việc đàm phán với ASEAN về Bộ Quy tắc Ứng xử trên Biển
Đông (COC), từ 2012 đến nay, nhằm gây sức ép lên các nước láng giềng.
Giám đốc Dự án Myoushu thuộc Trung tâm Gordian Knot về An ninh Quốc gia ở
Đại học Standford, Mỹ, ông Raymond Powell, nói với RFA rằng cách Trung Quốc đàm
phán COC với ASEAN giống như trò tấu hài. Trong khi đó, nhà nghiên cứu Nguyễn
Thế Phương ở Đại học New South Wales, Canbera, nói rằng lợi ích lớn nhất của
Trung Quốc nằm ở chỗ các thỏa thuận tốt đẹp trong COC giữa họ và ASEAN không
bao giờ được ký kết.
Đàm
phán COC để che giấu tham vọng đế quốc
Trao đổi với RFA, ông Nguyễn Thế Phương và Raymond
Powell đều nói rằng họ bi quan về kết quả đàm phán COC giữa Trung Quốc và
ASEAN. Ông Powell nhấn mạnh lý do là hai phía rất khó có thể đi tới thỏa thuận
chung khi mà mục đích đàm phán thực sự của Trung Quốc là dùng đàm phán để che
giấu tham vọng đế quốc.
Năm 2002, ASEAN và Trung Quốc đã ký Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển
Đông (DOC). DOC tuyên bố “các Bên tái khẳng định sự tôn trọng và cam kết đối với
quyền tự do hàng hải và hàng không trên Biển Đông theo các nguyên tắc được thừa
nhận rộng rãi của luật pháp quốc tế, bao gồm Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển
năm 1982” (Điều 3), “cam kết giải quyết các tranh chấp lãnh thổ và quyền tài
phán của mình bằng các biện pháp hòa bình, không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ
lực, thông qua tham vấn và đàm phán thân thiện” (Điều 4).
Trao đổi với RFA, ông Raymond Powell nhấn mạnh Trung Quốc đã không tuân
thủ DOC: “Họ liên tục sử dụng vũ lực, quân sự hóa các đảo Biển Đông, và chống
lại Luật biển Quốc tế bằng cách dựa trên cái gọi là “chủ quyền không thể tranh
cãi” mà họ đơn phương tuyên bố.”
Theo ông Powell, “chính vì cách “ứng xử” của Trung Quốc vi phạm DOC
nên ASEAN thúc đẩy bước tiếp theo là đàm phán về “bộ quy tắc ứng xử” trên Biển
Đông (COC).”
Từ đầu năm 2023 đến nay, Trung Quốc liên tục điều động tàu khảo sát và hải
cảnh xâm nhập dài ngày vào trong thềm lục địa và vùng đặc quyền kinh tế của Việt
Nam, Malaysia, Philippines. Hoạt động của họ thậm chí kéo dài sang vùng đặc quyền
kinh tế của các đảo quốc ở Nam Thái Dương. Trung Quốc cũng liên tục các hành động
gây hấn như chặn tàu, đâm tàu đối với Philippines ở bãi cạn Scarborough. Theo
Luật biển Quốc tế và Phán quyết của toàn PCA năm 2016, thực thể địa lý này là một
bãi cạn nửa nổi nửa chìm, do đó nó thuộc về thềm lục địa Philippines một cách tự
nhiên mà các quốc gia bên ngoài không được tuyên bố chủ quyền.
Tuần duyên Philippines quan sát tàu hải cảnh của
Trung Quốc trong một chuyến đi tiếp tế đến Bãi Cỏ Mây ở Biển Đông hôm
10/11/2023. AFP
Ông Powell chỉ ra là “ASEAN hy vọng rằng một thỏa thuận mạnh mẽ hơn sẽ
hạn chế xung đột và gây hấn khi DOC thất bại.” Trong khi đó, “Trung Quốc
cũng muốn hòa bình trên Biển Đông, nhưng đó là một nền hòa bình mà các nước
láng giềng ASEAN có trách nhiệm tự kiềm chế bản thân để phục tùng sự thống trị
một cách hòa bình của Trung Quốc.”
Ông Nguyễn Thế Phương nói rằng những ai theo dõi vấn đề Biển Đông thời
gian qua đều bi quan. Ông giải thích có ba khía cạnh khiến cho nhiều nhà quan
sát bi quan về khả năng đàm phán COC sẽ đạt kết quả tích cực.
Thứ nhất, mục đích của COC là giải quyết các vấn đề mà DOC không giải quyết
được. Mà nếu COC không làm được điều đó thì có nghĩa là COC cũng vô dụng như
DOC. Điều quan trọng nhất là phải ràng buộc được nghĩa vụ, trách nhiệm của các
bên liên quan để giảm thiểu đụng độ, tranh chấp trên Biển Đông. Đàm phán COC ở
đây là cuộc đàm phán giữa một nước cực lớn và một nhóm các nước nhỏ. Tình thế
đó khiến quá trình thương lượng không bình thường, mà theo hướng áp đặt một chiều,
tức là Trung Quốc có khả năng áp đặt được quan điểm của mình. Họ có xu hướng áp
đặt vì trong tình thế này thì họ không dại gì mà không áp đặt.
Thứ hai là vấn đề nội bộ các nước ASEAN. Trong đàm phán COC, không phải
có vấn đề đàm phán giữa ASEAN và Trung Quốc mà còn giữa một số nước ASEAN với
nhau. Và trong nội bộ ASEAN, về vấn đề này chắc chắn có mâu thuẫn. Trung Quốc
có thể tận dụng vấn đề này để làm cho cán cân lợi ích nghiêng về phía họ.
Điểm thứ ba mà các học giả hay nói là lòng tin. Người ta không tin rằng nếu
Trung Quốc có thể đưa ra hoặc chấp nhận các điều kiện có lợi cho ASEAN đi nữa
thì họ vẫn không làm theo điều họ nói. Sự mất lòng tin này khiến cho việc đàm
phán cực kỳ khó khăn. Anh nói thế này trên bàn đàm phán nhưng hành động trên thực
địa ngược lại. ASEAN không có nhiều khả năng ràng buộc hành động của Trung Quốc.
Ở thời điểm hiện tại, người ta không nghĩ rằng có thể đưa ra một bản COC mà các
quốc gia đều có thể đồng ý.
Chiến
thuật kéo dài đàm phán vô thời hạn
Trao đổi với RFA, cả ông Raymond Powell và ông Nguyễn Thế Phương đều nhấn
mạnh chiến thuật của Trung Quốc là kéo dài các cuộc đàm phán COC vô thời hạn
cho đến khi họ củng cố quyền kiểm soát hiệu quả và toàn diện đối với toàn bộ Biển
Đông.
Ông Powell nhấn mạnh Trung Quốc có thể sẽ ký vào COC, nhưng là một COC đủ
yếu hoặc không thể thi hành. Từ đó, họ có thể yêu cầu tất cả các bên "có
liên quan" đi đến thỏa thuận để thay thế tất cả các luật quốc tế khác. Bằng
cách đó Trung Quốc có thể hóa giải mẫu thuẫn giữa một bên là họ tuyên bố tuân
thủ Luật biển Quốc tế với một bên là cách ứng xử của họ hoàn toàn vi phạm bộ luật
quốc tế đó.
Trung Quốc đơn phương công bố đường chữ U đòi hỏi chủ quyền đối với khoảng
80% diện tích Biển Đông. Tòa trọng tài PCA năm 2016 đã bác bỏ tính hợp pháp của
yêu sách này.
Ông Powel nói với RFA rằng Trung Quốc tham gia đàm phán COC vì muốn được
coi là đang cố gắng giải quyết vấn đề, nhưng mục tiêu của nước này không tương
thích với mục tiêu của các nước láng giềng ở Đông Nam Á ven biển. Đây là lý do
tại sao các cuộc đàm phán đạt được ít tiến bộ như vậy. Đó cũng là lí do ông tin
rằng cuối cùng Trung Quốc và ASEAN không thể thành công trong việc đưa ra một
COC có thể thực thi được, nhằm hạn chế một cách hiệu quả sự xâm lược của Trung
Quốc.
Trả lời câu hỏi của RFA “mục đích tối hậu của Trung Quốc khi tham gia đàm
phán COC là gì”, ông Nguyễn Thế Phương trả lời: “Kéo dài nó ra hết sức có thể,
làm cho quá trình này đi hết sức chậm.”
Tại sao họ lại làm cho quá trình đàm phán này kéo dài ra, đi chậm đến mức
như không thể kết thúc? Nhà nghiên cứu ở Đại học New South Wales, Canbera, giải
thích rằng nếu bản COC này có thể hình thành theo đúng ý định của ASEAN thì nó
sẽ thành một thiết chế đa phương. Nó sẽ có tính ràng buộc lớn và do đó hạn chế
hành động của Trung Quốc. Cho nên Trung Quốc sẽ có hai hướng ứng xử: thứ nhất
là cố gắng kéo dài đàm phán, thứ hai là khiến cho kết quả đàm phán có lợi cho
Trung Quốc, mà có lợi cho Trung Quốc thì bất lợi cho ASEAN. Ở thời điểm hiện
nay thì không có các bên liên quan tham gia đàm phán mà còn có tác động của bối
cảnh quốc tế. Bối cảnh quốc tế có thể tác động bất lợi cho Trung Quốc.
Tại hội nghị ASEAN+1 giữa ASEAN với Trung Quốc diễn ra tại Indonesia hôm
13/7/2023, các bên tuyên bố đã hoàn tất vòng đọc lần thứ 2 bản thảo của văn kiện
COC. Sau đó, vòng đàm phán COC tiếp theo đã bắt đầu từ hôm 22/8/2023. Trước đó
hai ngày, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị tuyên bố nước này sẵn sàng đẩy
nhanh quá trình đàm phán COC.
Nếu
đàm phán COC cứ kéo dài vô tận?
Trong bài phát biểu tại Hawaii hôm 20/11/2023, Tổng thống Philippines,
ông Ferdinand Marcos, đã nói: “Chúng tôi vẫn đang chờ bộ quy tắc ứng xử giữa
ASEAN và Trung Quốc, nhưng đáng tiếc thay, tiến bộ rất chậm chạp.” Vậy nếu
đàm phán COC giữa Trung Quốc và ASEAN cứ kéo dài mãi mà không thể kết thúc, điều
đó sẽ thúc đẩy các bên đi tiếp những bước đi nào?
Nhà nghiên cứu Nguyễn Thế Phương trao đổi với RFA rằng sự kéo dài gần như
vô hạn của cuộc đàm phán này có hàm ý lớn với ASEAN trong đó có Việt Nam. Nó
cho thấy một sự thực mà nhiều người đã nói đến: Trung Quốc không muốn tỏ ra là
bên tuân thủ các cơ chế đa phương như một tay chơi bình đẳng mà ngược lại,
Trung Quốc muốn tham gia vào đó như một kẻ áp đặt luật chơi và quan điểm của
Trung Quốc sao cho có lợi cho riêng mình. Tuy nhiên, điều đó cũng sẽ gây hại
cho Trung Quốc, bởi các nước nhỏ ở Đông Nam Á không phải là những người thụ động
trước lợi ích quốc gia của mình.
Theo ông, hiện nay, trong các nước ASEAN, các bên vẫn đang loay hoay tìm
cách giảm xung đột bằng các công cụ thể chế và luật pháp. Họ chưa tìm được cách
đưa Trung Quốc vào một cơ chế nào đó để ràng buộc nước lớn này. Nó cho thấy ở
thời điểm hiện tại, sự bất đối xứng quyền lực quá lớn giữa Trung Quốc và ASEAN.
Cách đó vừa khó vừa không đủ.
Khi đàm phán COC cứ kéo dài như không có điểm kết
thúc, các nước ASEAN có quyền lợi liên quan trực tiếp đến Biển Đông sẽ có nhu cầu
tự đàm phán COC với nhau. Đây là một phản ứng tự nhiên của các nước nhỏ ở Đông
Nam Á khi mà việc ngồi vào bàn đàm phán với Trung Quốc quá tốn thời gian mà
không hiệu quả.
“Điều này nằm trong xu hướng các nước nhỏ tìm kiếm những sáng kiến mới,
chủ động làm điều đó, với sự hỗ trợ của các cường quốc ngoài khu vực. Phippines
hiện rất tích cực, chủ động kết nối với Mỹ và các đồng minh của Mỹ,” nhà nghiên
cứu ở Đại học New South Wales, Canbera nhận xét.
Hôm 20/11/2023, trong bài diễn văn tại Hawaii, Tổng thống Philippines
Ferdinand Marcos Jr. cho biết Philippines đã đề nghị Việt Nam và Malaysia cùng
đàm phán để thống nhất một Bộ Quy tắc Ứng xử trên Biển Đông (COC) riêng giữa ba
nước.
-------------------------------------------
Tin,
bài liên quan
Thời Sự
Biển
Đông: Trung Quốc gia tăng căng thẳng với Philippines và thông điệp cho khu vực
Philippines
triệu tập Đại sứ Trung Quốc vì những va chạm ở Biển Đông
Nếu
cuộc chiến Israel - Hamas lan rộng, Biển Đông sẽ trở nên căng thẳng?
Hoa
Kỳ sẽ giúp Việt Nam đối phó với Trung Quốc trên Biển Đông ra sao?
Trung
Quốc tấn công ngư dân Việt Nam: chiến thuật “rung cây dọa khỉ”?
No comments:
Post a Comment