Người Hồi giáo, dân
Do Thái, và cuộc xung đột thế kỷ Israel-Palestine
Hoàng Dạ Lan - Luật
Khoa Tạp Chí
November 21 2023 11:46 AM
https://www.luatkhoa.com/2023/11/hoi-giao-do-thai-va-cuoc-xung-dot-the-ky-israel-palestine-ky-1/
Kỳ 1: Chủ nghĩa bài Hồi
giáo từ đâu mà ra?
https://www.luatkhoa.com/content/images/size/w2000/format/webp/2023/11/Palestine-Israel-001.png
Đồ họa: Shiv/ Luật Khoa.
Hành động khủng bố của một số nhóm Hồi giáo cực đoan như Al-Qaeda, Nhà nước
Hồi giáo (IS), Boko Haram, và gần đây là Hamas đã gây ra sự kỳ thị đạo Hồi và
người theo đạo Hồi (Islamophobia) ở nhiều khu vực trên thế giới.
Những người kỳ thị đạo Hồi thường đánh đồng người Hồi giáo nói chung với
hành động khủng bố và bạo lực của một số nhóm Hồi giáo cực đoan. Trong các
tương tác xã hội, Islamophobia có thể dẫn đến việc người theo đạo Hồi bị kỳ thị
và đối xử bất công khi tìm việc, thuê nhà, hoặc thậm chí trong các mối quan hệ
tình cảm. Ngoài ra, sau sự kiện khủng bố ngày 11 tháng 9 tại Hoa Kỳ, người theo
đạo Hồi có thể bị kỳ thị trong quá trình kiểm tra an ninh tại sân bay dựa trên
ngoại hình hoặc tên gọi của họ.
Câu hỏi đặt ra ở đây là Kinh Quran, sách thánh của Hồi giáo, có những tín
điều gì? Liệu đây có phải là đạo của chiến tranh và khủng bố không?
Đạo
Hồi và thế giới Hồi giáo
Trong tổng số khoảng 1,8 tỷ người theo đạo Hồi trên khắp thế giới, khoảng
85% là người Hồi giáo Sunni và 15% là người Shia. Sự chia rẽ giữa hai nhóm này
bắt nguồn từ cuộc tranh chấp người kế vị sau khi nhà tiên tri Muhammad, người
sáng lập Hồi giáo, qua đời vào năm 632. Người Sunni cho rằng người kế vị phải
là một người có đủ phẩm chất và tài năng. Họ ủng hộ Abu Bakr, người bạn đồng
hành của nhà tiên tri Muhammad, trở thành người kế thừa và lãnh đạo tối cao của
Hồi giáo. Trong khi đó, người Shia tin rằng chỉ những người có liên quan huyết
thống với nhà tiên tri Muhammad mới đủ tư cách kế vị. Họ ủng hộ Ali ibn Abi
Talib, người em họ và cũng là con rể của Muhammad lên nắm quyền lãnh đạo. [1]
Sự chia rẽ giữa Sunni và Shia kéo dài hàng thế kỷ dẫn đến sự khác biệt
trong cách hiểu và thực hành đạo Hồi, từ đó tạo ra lịch sử và văn hóa riêng cho
mỗi nhánh. Ngày nay, người Shia chiếm đa số ở Iran, Iraq, Azerbaijan, và
Bahrain. Trong khi đó, người Sunni chiếm đa số ở hơn 40 quốc gia, bao gồm Ai Cập,
Indonesia, Bangladesh, Pakistan, Thổ Nhĩ Kỳ, Afghanistan, Morocco, và
Tunisia.
https://www.luatkhoa.com/content/images/2023/11/1.png
Hình: Các nhánh khác nhau của Hồi giáo. Diện tích của
hình tròn phản ánh số lượng tín đồ của mỗi nhóm. Nguồn: CFR.
Hồi giáo là một tôn giáo lớn và đa dạng, với nhiều trường phái và phe
phái khác nhau. Cộng đồng Hồi giáo không phải là một khối thống nhất, bản thân
các tín đồ cũng diễn giải Kinh Quran và lựa chọn thực hành những tín điều của đạo
Hồi theo nhiều cách khác nhau.
|
Đạo Hồi
ở khu vực Trung Đông và Bắc Phi |
|||
|
|
|||
|
% trả
lời tôn giáo đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống |
|||
|
|
18-34
tuổi |
35 tuổi
trở lên |
Chênh
lệch |
|
Lebanon |
42 |
71 |
29 |
|
Palestine |
80 |
92 |
12 |
|
Tunisia |
73 |
82 |
9 |
|
Iraq |
79 |
87 |
8 |
|
Jordan |
82 |
88 |
6 |
|
Morocco |
88 |
91 |
3 |
|
Ai Cập |
74 |
76 |
2 |
|
|
|
||
|
% cầu
nguyện vài lần mỗi ngày |
|||
|
|
18-34
tuổi |
35 tuổi
trở lên |
Chênh
lệch |
|
Lebanon |
47 |
75 |
28 |
|
Palestine |
64 |
87 |
23 |
|
Tunisia |
55 |
74 |
19 |
|
Morocco |
61 |
79 |
18 |
|
Jordan |
63 |
74 |
11 |
|
Iraq |
82 |
90 |
8 |
|
Ai Cập |
57 |
65 |
8 |
|
|
|
||
|
% đọc
hoặc nghe Kinh Quran mỗi ngày |
|||
|
|
18-34
tuổi |
35 tuổi
trở lên |
Chênh
lệch |
|
Morocco |
30 |
49 |
19 |
|
Palestine |
43 |
62 |
19 |
|
Lebanon |
21 |
39 |
18 |
|
Iraq |
40 |
54 |
14 |
|
Jordan |
46 |
59 |
13 |
|
Tunisia |
45 |
57 |
12 |
|
Ai Cập |
45 |
53 |
8 |
Nguồn: Pew Research Center’s Forum on Religion &
Public Life (2012). Xem thêm tại đây.
Chủ
nghĩa Hồi giáo và cuộc tranh luận về jihad
Khi thảo luận về Hồi giáo cực đoan, chúng ta cần đề cập đến Chủ nghĩa Hồi
giáo (Islamism) hay còn được biết đến là phong trào Hồi giáo hóa chính trị
(Political Islamism). Những người theo chủ nghĩa Hồi giáo cho rằng xã hội Hồi
giáo bị suy đồi do ảnh hưởng bởi sự tôn sùng giá trị vật chất, chủ nghĩa cá
nhân cũng như tính vô đạo đức của xã hội phương Tây. Do đó, họ thúc đẩy việc
quay lại với các giá trị nguyên thủy của Hồi giáo và vận động việc xây dựng các
thiết chế chính trị - xã hội dựa trên những tín điều cơ bản của đạo Hồi.
Điều này bao gồm xây dựng hệ thống pháp lý theo sharia (luật Hồi giáo), hạn
chế tương tác giữa nam và nữ, áp đặt các quy tắc phục trang nghiêm ngặt cho phụ
nữ, cấm cho vay tiền lấy lãi, yêu cầu đóng góp một phần thu nhập để giúp đỡ người
nghèo, cấm đồng tính, và cấm báng bổ nhà tiên tri Muhammad. [2]
Theo học giả Andrew Heywood, chủ nghĩa Hồi giáo trở thành một lực lượng
chính trị nổi bật kể từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai, đặc biệt là từ thập
niên 1980. Sự kết thúc của chủ nghĩa thực dân hậu Chiến tranh thế giới thứ hai
không mang lại nhiều lợi ích cho thế giới Ả Rập. Một phần lý do đến từ thực tế
là chính thể ở các quốc gia Trung Đông thường có đặc điểm độc tài, tham nhũng,
và kém hiệu quả. Thêm nữa, sự can thiệp của Hoa Kỳ vào khu vực Trung Đông được
xem là một biểu hiện của chủ nghĩa đế quốc mới, gây ra nhiều tác động tiêu cực
đến nội bộ chính trị - xã hội ở nhiều nước Trung Đông. [3]
Ngoài ra, xung đột giữa các nước Ả Rập và Israel, đặc biệt là cuộc Chiến
tranh Sáu Ngày năm 1967 giữa Israel và liên minh các nước Ả Rập với phần thắng
thuộc về Israel, đã dẫn đến việc Israel chiếm giữ Dải Gaza, bán đảo Sinai, Bờ
Tây sông Jordan (bao gồm Bờ Đông Jerusalem) và cao nguyên Golan. Thất bại quân
sự của liên minh các nước Ả Rập trước nhà nước Do Thái thù địch, kết hợp với việc
gia tăng số người tị nạn Palestine không chỉ là mảnh đất màu mỡ nuôi dưỡng chủ
nghĩa bài Do Thái (anti-Semitism) trong lòng các nước Ả Rập, mà còn là căn
nguyên của nhiều phong trào Hồi giáo cực đoan. [4]
Điều quan trọng cần nhấn mạnh là chủ nghĩa Hồi giáo không đồng nghĩa với
đạo Hồi (Islam). Hầu hết người theo đạo Hồi trên thế giới, kể cả những người
sùng đạo nhất, không phải là những người theo chủ thuyết này. [5] Hàng triệu
tín đồ Hồi giáo tại nhiều quốc gia như Tunisia, Ai Cập, Thổ Nhĩ Kỳ, Indonesia,
hay Malaysia ủng hộ nhà nước thế tục và luật thế tục (secular law) - một hệ thống
pháp luật không chịu ảnh hưởng của các yếu tố tôn giáo và đối xử với công dân của
mọi tín ngưỡng một cách bình đẳng. [6]
Đa số người Hồi giáo lên án bạo lực và khủng bố. Nhiều tín đồ Hồi giáo ủng
hộ chủ nghĩa Hồi giáo – ví dụ như Tổ chức Anh em Hồi giáo ở Ai Cập, chế độ thần
quyền ở Iran, hay quân chủ chuyên chế Ả Rập Xê Út – cũng phản đối việc diễn giải
các tín điều kinh điển theo hướng bạo lực. [7]
Bên trong chủ nghĩa Hồi giáo vẫn tồn tại một số nhóm Hồi giáo cực đoan,
hoạt động mạnh ở một số khu vực như Afghanistan, Iraq, Iran, Nigeria, và
Somalia. Họ nhân danh tôn giáo thực hiện các hoạt động khủng bố, điển hình là
các vụ tấn công vào ngày 11 tháng 9 năm 2001. Khi nói đến các nhóm Hồi giáo cực
đoan, người Việt thường liên tưởng đến jihad
và nghĩa đơn nhất của nó là thánh chiến (holy war). Điều này có chính xác
không?
Theo Kinh Quran, jihad là một nghĩa vụ tôn giáo quan trọng của người
Hồi. Nghĩa gốc của jihad là sự đấu tranh, và cuộc đấu tranh này có thể
được hiểu theo nhiều tầng nghĩa khác nhau. Nghĩa thứ nhất là cuộc đấu tranh nội
tâm để vượt qua bản chất tội lỗi để sống đúng với đức tin. Nghĩa thứ hai là một
cuộc đấu tranh chống lại những kẻ thù của Hồi giáo để bảo vệ cộng đồng.
Kinh sách kinh điển của Hồi giáo khuyến khích tín đồ hành thiện bố thí,
nghiêm cấm giết phụ nữ và trẻ em, cấm tự sát và tấn công bạo lực vô cớ. Do đó,
nhiều người theo chủ nghĩa Hồi giáo khẳng định rằng hành động khủng bố không có
chỗ trong đức tin của họ. Tuy nhiên, hành động tử vì đạo (martyrdom) được ca ngợi
trong Kinh Quran, và các thành phần Hồi giáo cực đoan thường viện dẫn những đoạn
kinh này để biện minh cho hành động khủng bố của họ.
Mujahideen - các nhóm
chiến binh Hồi giáo du kích chống lại sự chiếm đóng của Liên Xô ở Afghanistan
trong thập niên 1980 cho rằng họ đang thực hành jihad do họ diễn giải
thuật ngữ này theo hướng chiến tranh bạo lực (military jihad). [8] Trong khi học
giả Bernard Lewis cho rằng jihad mang nghĩa bạo lực trong phần lớn các
trường hợp, [9] nhiều học giả Hồi giáo có uy tín khác nhấn mạnh ý nghĩa phi bạo
lực của jihad và lên án những kẻ như Osama bin Laden vì các tư tưởng tôn
giáo hung hăng và lệch lạc. [10]
Mặc dù tinh thần chung của Kinh Quran đề cao lòng nhân ái, nhân quả, tôn
trọng, và hành thiện; vẫn có một số đoạn kinh lên án và kêu gọi trừng phạt những
người ngoại đạo (disbeliever) và những người thờ đa thần (polytheist). Điều
quan trọng cần lưu ý là Kinh Quran được mặc khải cho nhà tiên tri Muhammad
trong khoảng thời gian 23 năm, từ khi Muhammad 40 tuổi cho đến khi ông qua đời
vào năm 632. Đây là giai đoạn cộng đồng Hồi giáo đối mặt với nhiều thách thức,
bao gồm chiến tranh, áp bức, cô lập, và sự truy đuổi từ các nhóm khác nhau, đặc
biệt là từ các thủ lĩnh Mecca không theo đạo Hồi. Do đó, những đoạn Kinh Quran
thiếu khoan dung với những người không tin vào Allah cần được hiểu trong bối cảnh
lịch sử và cuộc đấu tranh của thời đại đó.
Theo dòng chảy của lịch sử, thế giới Hồi giáo đã xuất hiện những chủ thuyết
cấp tiến hơn chủ nghĩa Hồi giáo, tiêu biểu là chủ nghĩa Hồi giáo tự do (Islamic
liberalism). Những người ủng hộ chủ nghĩa Hồi giáo tự do thường nhấn mạnh việc
hiểu và diễn giải các nguyên lý Hồi giáo theo hướng cởi mở, tương thích với các
nguyên tắc nhân quyền, dân chủ, quyền tự do cá nhân, và sự đa dạng xã hội.
Phong trào đã có những bước phát triển đáng khích lệ ở một số nước như
Indonesia, Thổ Nhĩ Kỳ, Malaysia, Tunisia, và Morocco.
***
Ở kỳ tiếp theo, chúng ta sẽ tìm hiểu về người Do
Thái và hành trình quay trở lại vùng đất Thánh của họ, cũng như nguyên nhân gây
nên cuộc xung đột dai dẳng Israel-Palestine suốt hàng chục năm qua.
----------------
Chú
thích
1. Sergie, M. A. (2023, April 27) The Sunni-Shia divide. Council on
Foreign Relations. https://www.cfr.org/article/sunni-shia-divide
2. Parsons, C. (2017) Introduction to Political Science: How to think
for yourself about politics. Pearson.
3. Heywood, A. (2017) Political Ideologies: An Introduction (6th
edition). Red Globe Press.
4. Xem Heywood (2017).
5. Khi tham khảo các tài liệu tiếng Anh về đạo Hồi và Trung Đông, người đọc
nên lưu ý phân biệt giữa các từ “Islamist” (người theo chủ nghĩa Hồi giáo),
“Islamic” (thuộc Hồi giáo) và “Muslim” (tín đồ Hồi giáo hoặc người theo đạo Hồi).
6. Xem Parsons (2017).
7. Xem Parsons (2017).
8. Xem Heywood (2017).
9. Lewis, B. (2004) The Crisis of Islam: Holy War and Unholy Terror.
London and New York: Random House.
10. Xem Parsons (2017).
===============================================
Biên niên sử bỏ túi về xung đột Israel – Palestine: Từ
góc nhìn công pháp quốc tế
Cuộc tranh chấp điển hình nhất, dai dẳng nhất về chủ quyền lãnh thổ.
Luật
Khoa tạp chí Nguyễn
Quốc Tấn Trung
No comments:
Post a Comment