https://www.facebook.com/t.nguyen.2016/posts/pfbid0342hahsVuGMqCyNawSB23wq5AkDo1r82kbfcD8we1KvrLx9qwbc7BgCDDCtY1gC8Jl
·
Ông Tô Văn
Lai, một trong những người có ảnh hưởng lớn đến đời sống âm nhạc và văn hoá ở hải
ngoại, mới qua đời ở tuổi 85. Ông để lại cho đời một sân khấu mang tên 'Thuý
Nga Paris by Night' như là một tài sản tinh thần của hàng trăm triệu khán giả
trong và ngoài nước.
Kỉ
niệm những ngày đầu xa quê
Dạo đó (đầu
thập niên 1980s), tôi mới định cư ở Úc và quần quật làm lại cuộc đời ở quê
hương mới, nên ít khi nào chú ý đến nhu cầu văn nghệ. Bạn bè gặp nhau ngày cuối
tuần thì chủ yếu là ăn uống và ca hát theo kiểu 'cây nhà lá vườn'. Người cầm đờn,
kẻ nghêu ngao ca hát những ca khúc nổi tiếng thời trước 1975 hay những ca khúc
thương nhớ về quê nhà mà chúng tôi nghe được từ bên trại tị nạn. Đời sống âm nhạc
và văn hoá của người Việt xa xứ thời đó chỉ có vậy.
Nhưng năm
1983 thì xuất hiện cái video VHS ca nhạc có tựa đề là "Paris by
Night" (chữ màu vàng), và không ngờ rằng đó là thởi điểm làm thay đổi sinh
hoạt ca nhạc ở hải ngoại một cách vĩnh viễn. Video ca nhạc Paris by Night lúc
đó được quay ngoại cảnh và lồng ghép giọng hát của các ca sĩ mà dân miền Nam đều
biết như Julie Quang (vợ cũ của Duy Quang), Hương Lan, Thanh Mai, Quốc Anh,
v.v. Cuốn băng đó hình như chỉ có 10 bài thôi. Không có MC dẫn chương trình; tất
cả chỉ là ngoại cảnh.
Trời ơi! Lần
đầu sau bao nhiêu năm được nghe lại những ca khúc quen thuộc và nhìn hình những
ca sĩ mình mến mộ tạo nên một cảm giác rất đặc biệt: vừa xúc động, vừa vui. Đó
là cuốn băng ca nhạc đã đi vào lịch sử ca nhạc ở hải ngoại.
Sau này
tìm hiểu tôi mới biết người chủ xướng chương trình Paris by Night là ông Tô Văn
Lai. Cuộc đời và sự nghiệp của ông Tô Văn Lai rất ư là tiêu biểu của một người
Việt tị nạn. Ông xuất thân là một thầy giáo dạy triết học ở trường Trung học Lê
Ngọc Hân ở Mỹ Tho. Năm 1972, ông cùng với phu nhân là bà Thuý, đã sáng lập ra
trung tâm Thuý Nga ở Thương xá Tam Đa (Sài Gòn). Lúc đó Thuý Nga phát hành những
tape nhạc do những ca sĩ lừng danh như Thanh Tuyền, Khánh Ly và Thái Thanh
trình bày.
Biến cố ngày 30/4/1975 làm thay đổi tất
cả. Năm 1976, ông và
gia đình đi định cư ở Pháp với vốn tài sản chỉ $2000 và tất cả những tài liệu về
âm nhạc và văn hoá thời VNCH. Ở Pháp, ông làm nghề bán xăng gần Rouen (cách
Paris 200 km), và sau 5 năm tích cóp tiền, ông lại mở trung tâm Thuý Nga ở
Paris vào năm 1981. Và, chính ở đây, video thu hình ca nhạc đầu tiên của Thuý
Nga đã được sản xuất và phát hành trong cộng đồng người Việt tị nạn trên thế giới.
Gìn
giữ văn hoá
Câu chuyện
đằng sau sự ra đời của video ca nhạc đầu tiên đó cũng rất thú vị. Ông bà Tô Văn
Lai gõ cửa gặp giám đốc đài truyền hình Euromedia để nhờ giúp đỡ làm một show
ca nhạc. Trong một chương trình ca nhạc kỉ niệm 35 năm ngày lập trung tâm Thuý
Nga, chính vị giám đốc Euromedia kể lại rằng một hôm ông được tiếp xúc với hai
ông bà Á Đông và họ đem theo một bọc tiền (tiền giấy có, tiền cắc có) và nói đại
khái:
"Tôi
muốn làm một cuốn băng video ca nhạc để gìn giữ văn hoá nghệ thuật của Việt
Nam, và tôi chỉ có bao nhiêu tiền đó thôi, ông có thể giúp tôi không?"
Không ngờ
ông giám đốc động lòng và nói là sẽ giúp! Thế là cộng đồng người Việt ở hải ngoại
lúc đó có được cuốn video ca nhạc đầu tiên.
Nhưng phải
3 năm sau trung tâm mới có đủ tiền và nguồn lực để sản xuất một video thứ hai.
Và lúc đó, các ca nghệ sĩ miền Nam bắt đầu ra nước ngoài định cư, nên việc qui
tụ họ không còn khó khăn như trước đây, nên trung tâm Thuý Nga bắt đầu sản xuất
chương trình "Paris by Night" thường xuyên hơn. Cho đến nay (7/2022),
Thuý Nga đã sản xuất được 132 chương trình ca nhạc Paris by Night!
Con số 132
đối với nhiều người chỉ là một con số, nhưng đằng sau đó là một sự thành công
đáng kể của một trung tâm văn nghệ tư nhân. Mỗi chương trình ca nhạc như thế tốn
cả triệu USD và đòi hỏi khả năng tổ chức cũng như kĩ thuật ở qui mô to lớn. Có
một nghệ sĩ ở trong nước nhận xét rằng Việt Nam sẽ khó có khả năng thực hiện được
một chương trình ca nhạc qui mô và chất lượng cao như Thuý Nga.
'Chúng
ta đi mang theo quê hương'
Mỗi chương
trình ca nhạc của Thuý Nga là một show diễn nghệ thuật và thể hiện sự tìm tòi
và sáng tạo liên tục của người đạo diễn chương trình (tức ông Tô Văn Lai và con
ông sau này). Bà Tô Ngọc Thuỷ, đương kim giám đốc điều hành Thuý Nga, cho biết
ông Tô Văn Lai như là một linh hồn đằng sau các chương trình Paris by Night.
Ông dù là một thầy giáo dạy triết nhưng rất đam mê văn nghệ, và rất trân quí
văn hoá Việt Nam. Ông chú ý đến từng chi tiết nhỏ trong show nhạc, và bắt buộc
mọi người phải nghiêm chỉnh trong việc diễn xuất chứ không làm qua loa hay làm
cho có được.
Đa số các
chương trình ca nhạc Paris by Night đều có một chủ đề. Trong những năm đầu tị nạn,
những chủ đề thường mang tính gợi nhớ quê nhà và mong một ngày về, nên mới có
những tựa đề như:
Giã Biệt
Sài Gòn (video số 10)
Giọt Nước
Mắt Cho Việt Nam (13)
Nước Non
Ngàn Dặm Ra Đi (16)
Mùa Xuân
Nào Ta Về (32)
Chúng Ta
Đi Mang Theo Quê Hương (49)
Cây Đa Bến
Cũ (59)
Huế – Sài
Gòn – Hà Nội (91).
Đó là những
chương trình nhạc tôi rất tâm đắc. Tâm đắc không phải chỉ từ lời ca tiếng hát,
mà bài thuyết minh của người MC. Trong chương trình "Mùa xuân nào ta về",
người nữ MC đọc một đoản văn hết sức cảm động của Nhà văn Duyên Anh (Vũ Mộng
Long). Một chương trình nhạc khác, "Cây Đa Bến Cũ", thì có giọng đọc
và thuyết minh của Nhà văn Nguyễn Ngọc Ngạn cũng rất có giá trị. Những tác phẩm
như thế sẽ còn lại rất lâu trong cộng đồng người Việt xa xứ vì giàu giá trị văn
hoá và nghệ thuật.
Ông Tô Văn
Lai còn làm những chương trình ca nhạc để vinh danh những nhạc sĩ lừng danh thời
trước 1975. Những người ông vinh danh bao gồm: Phạm Duy (2 chương trình), Lam
Phương (3 chương trình), Ngô Thụy Miên, Văn Phụng, Đức Huy, Hoàng Thi Thơ, Tuấn
Khanh, Vũ Thành An, Từ Công Phụng, Trần Trịnh, Nhật Ngân, Phạm Mạnh Cương, Lê
Dinh, Trường Sa, Huỳnh Anh, Nguyễn Hiền, Song Ngọc, Quốc Dũng, Châu Kỳ, Tùng
Giang, Xuân Tiên, Thanh Sơn, Nguyễn Ánh 9, và Nguyễn Văn Đông. Theo tôi, đây là
những chương trình có giá trị nhứt.
Những
chương trình với chủ đề Tết, người Việt, và mẹ Việt Nam cũng là những chương
trình đầy ấp giá trị văn hoá. Theo tiết lộ của Trung tâm Thuý Nga, những chương
trình ca nhạc về Tết là bán chạy nhứt, và đã là một nguồn tài nguyên giáo dục
văn hoá cho các thế hệ trẻ lớn lên ở hải ngoại. Nhưng bên cạnh đó cũng có một
vài chương trình (chẳng hạn như chương trình "Mẹ") đã gây ra vài
tranh cãi như cơn bão trong tách trà.
MC
'huyền thoại'
Nói đến
Trung tâm Thuý Nga mà không đề cập đến Nhà văn Nguyễn Ngọc Ngạn thì quả là một
thiếu sót. Trước đây, các chương trình nhạc của Thuý Nga hoặc là không có MC,
hoặc là có MC nhưng thay đổi khá thường xuyên. Có những chương trình với sự
tham gia của nhà báo trong vai trò MC nhưng hình không để lại những dấu ấn nào
đáng kể. Mãi đến năm 1992 khi ông Tô Văn Lai "kéo" được Nguyễn Ngọc
Ngạn về làm MC cho các chương trình Paris by Night thì mọi thứ đều thay đổi
theo chiều hướng tốt hơn nữa.
Thoạt đầu,
sự xuất hiện của một nhà văn trong vai trò MC một chương trình ca nhạc cũng làm
cho nhiều người quan tâm đặt câu hỏi. Trước đây, khán giả rất khổ tâm với phong
cách của những MC thích thuyết phục rằng họ 'hay chữ'. Đó là những MC rất thích
dùng những câu sáo ngữ, những câu khoe kiến thức một cách hợm hĩnh, những vần
thơ được trích dẫn một cách gượng ép, hay những kiểu nói đậm chất phường tuồng.
Thế nhưng, Nguyễn Ngọc Ngạn cùng 'người đồng hành' Nguyễn Cao Kỳ Duyên đã đem lại
một luồng gió mới cho vai trò MC và khán giả cảm thấy yêu quí hai người này
ngay. Họ nói giọng Bắc, nhưng là loại giọng Bắc người miền Nam ưa thích.
Nguyễn Ngọc
Ngạn và Kỳ Duyên không gượng gạo để có những câu chữ 'sang chảnh'; ngược lại họ
nói chyuyện một cách tự nhiên và ứng đáp một cách thông minh. Hai người MC này
không nói đùa theo kiểu 'nói dai, nói dài, nói mãi'; ngược lại, họ biết dừng
đúng lúc. Họ không nói đùa một cách tục tĩu, mà là những câu chuyện đầy ý nhị.
Họ biết chọn câu chuyện để dẫn nhập cho một bài hát và câu chuyện mang tính văn
hoá, nhưng họ không tỏ ra là người lên lớp (đại kị trong vai trò MC). Dĩ nhiên,
không phải những gì họ làm là hoàn hảo, nhưng ít ra họ đã trở thành một 'huyền
thoại' trong làng ca nhạc Việt Nam ở hải ngoại. Và, không có ông Tô Văn Lai thì
chắc gì chúng ta có hai người 'huyền thoại' này.
***
Có thể nói không ngoa rằng Trung tâm Thuý Nga và
ông Tô Văn Lai đã song hành cùng người Việt ở hải ngoại cả nửa thế kỉ. Có người nói đùa (mà tôi nghĩ rất thật)
là trong bất cứ gia đình người Việt ở nước ngoài nào cũng có gạo, nước mắm, và
... Thuý Nga.
Thật vậy,
những sản phẩm của Thuý Nga là 'món ăn tinh thần' của người Việt ở hải ngoại.
Nhà tôi có rất nhiều băng đĩa của Thuý Nga và có thể nói là sưu tầm thành một
'thư mục' văn nghệ. Không có Thuý Nga, tôi đâu biết được những hoàn cảnh sáng
tác của những nhạc sĩ thời xưa ra sao (dù tôi sống vào thời đó). Những câu chuyện
đó giúp cho tôi hiểu hơn về nền văn hoá và môi trường văn hoá mà mình đã lớn
lên trong đó. Thành ra, cá nhân tôi biết ơn những sản phẩm của Thuý Nga lắm.
Người Việt
tị nạn ra đi mang theo quê hương (đúng như tựa đề của một chương trình nhạc
Paris by Night). Quê hương là những kí ức ngọt ngào, những kí ức kinh hoàng của
chiến tranh, những chấn thương hậu chiến tranh, và nhứt là những ca khúc mình từng
lớn lên theo cùng năm tháng. Trong nửa thế kỉ qua, Trung tâm Thuý Nga và ông Tô
Văn Lai đã giúp mỗi gia đình người Việt ở hải ngoại đem theo quê hương.
Bây giờ
thì ông Tô Văn Lai đã về thế giới bên kia. Nhưng những đóng góp của ông trong
việc duy trì nền văn hoá - nghệ thuật thời VNCH ở hải ngoại sẽ còn mãi mãi. Rồi
đây, sẽ còn nhiều sinh viên, nghiên cứu sinh, học giả, nhà nghiên cứu văn hoá
khai thác những chương trình Paris by Night để hiểu hơn về tâm tình của người
Việt ở hải ngoại, và người ta sẽ ngạc nhiên về tầm ảnh hưởng của ông. Ông Tô Văn
Lai không phải là một nhà văn hoá, nhưng ông có công đem văn nghệ và các văn
nghệ sĩ đến mỗi gia đình người Việt ở hải ngoại, và đó là một đóng góp quan trọng
của ông cho nền văn hoá Việt Nam vậy.
Bản dễ đọc:
https://nguyenvantuan.info/.../20/ong-to-van-lai-1937-2022
____
[1] https://www.nguoi-viet.com/.../gs-to-van-lai-sang-lap...
.
Hình :
https://www.facebook.com/photo?fbid=1525167817930530&set=pcb.1525167271263918
Ông Tô Văn
Lai (1937 - 2022), người sáng lập Trung tâm Thuý Nga. Ảnh của báo Người Việt.
https://www.facebook.com/photo?fbid=1525167907930521&set=pcb.1525167271263918
Video ca
nhạc "Paris by Night" đầu tiên của Trung tâm Thuý Nga phát hành vào
năm 1983.
https://www.facebook.com/photo?fbid=1525167994597179&set=pcb.1525167271263918
Cặp MC
"huyền thoại" Nguyễn Ngọc Ngạn và Nguyễn Cao Kỳ Duyên đã đem lại một
luồng gió mới cho vai trò MC và khán giả cảm thấy yêu quí hai người này ngay. Họ
nói giọng Bắc, nhưng là loại giọng Bắc người miền Nam ưa thích.
.
No comments:
Post a Comment