NGA và UKRAINE ĐỒNG Ý MỞ LẠI CẢNG ODESSA, GIẢM BỚT KHỦNG HOẢNG LƯƠNG THỰC (The Economist)

 

Nga và Ukraine đồng ý mở lại cảng Odessa, giảm bớt khủng hoảng lương thực  

Cù Tuấn dịch từ The Economist

Tháng Bảy 25, 2022,

https://nghiencuulichsu.com/2022/07/25/nga-va-ukraine-dong-y-mo-lai-cang-odessa-giam-bot-khung-hoang-luong-thuc/

 

Giá ngũ cốc đã giảm. Nhưng liệu thỏa thuận có thể duy trì được không?

 

Sau 5 tháng giao tranh đẫm máu giữa Ukraine và Nga, vào ngày 22 tháng 7, phái viên của các nước đã bắt tay gay gắt tại Istanbul để ký kết một thỏa thuận nhằm mở lại các cảng của Ukraine để xuất khẩu ngũ cốc cho một thế giới đói kém. Khi giá lúa mì thế giới giảm hơn 6%, quay trở lại mức trước chiến tranh, Tổng thư ký Liên hợp quốc António Guterres đã ca ngợi hiệp định này là “một ngọn hải đăng trên Biển Đen”. Ông khẳng định, thỏa thuận này không chỉ có lợi cho bên này hay bên kia, mà là cả thế giới.

 

Đối với những người nghèo nhất thế giới, thỏa thuận này tới đúng lúc. Liên Hợp Quốc cho biết 828 triệu người đang bị đói mỗi ngày và 50 triệu người ở 45 quốc gia đang trên bờ vực của nạn đói. Phần còn lại của thế giới, vốn đang vật lộn với lạm phát cao, sẽ hy vọng được cứu trợ phần nào chi phí sinh hoạt. Ukraine là một trong những quốc gia xuất khẩu lúa mì, lúa mạch, ngô và dầu hướng dương quan trọng nhất thế giới. Nhưng Ukraine đã không thể vận chuyển hầu hết các loại nông sản kể từ khi cuộc chiến bắt đầu vào tháng 2. Nga đã chiếm các cảng của Ukraine ở Biển Azov và phong tỏa các cảng trên Biển Đen; Ukraine đã gài thủy lôi cho các vùng biển họ quản lý được để ngăn chặn một cuộc xâm lược bằng lính đổ bộ.

 

Tại Istanbul, các đặc phái viên của các bên tham chiến — Sergei Shoigu, Bộ trưởng Quốc phòng Nga và Oleksandr Kubrakov, Bộ trưởng Cơ sở hạ tầng của Ukraine — ngồi cách xa nhau nhất có thể trên một chiếc bàn dài, được ngăn cách bởi ông Guterres và Recep Tayyip Erdogan, tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ. Họ không ký một hiệp định với nhau, mà ký những hiệp định riêng biệt với LHQ. Cùng với việc cho phép các chuyến hàng thực phẩm từ Odessa và hai cảng khác, LHQ cho biết thỏa thuận này cũng sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc xuất khẩu phân bón của Nga. (Các biện pháp trừng phạt của phương Tây miễn trừ thương mại nông sản của Nga, nhưng Mỹ và châu Âu cũng hứa hẹn sẽ đối phó với các tác động gián tiếp “làm nguội lạnh” lệnh cấm.)

 

Thỏa thuận sẽ tạo ra một “trung tâm điều phối chung” (JCC) ở Istanbul, với sự tham gia của các bên tham chiến, Thổ Nhĩ Kỳ và LHQ. Nó sẽ giám sát sự qua lại của các tàu chở hàng ra vào các cảng của Ukraine, và kiểm tra chúng để đảm bảo chúng không chở “hàng hóa trái phép” (tức là vũ khí). Không có đại diện nào của Nga sẽ được phép đến các cảng của Ukraine. Và Ukraine khẳng định rằng các tàu chiến Nga sẽ không được phép hộ tống các tàu chở hàng.

 

Thay vào đó, các phi công Ukraine sẽ hướng dẫn các tàu trong vùng biển Ukraine. Việc kiểm tra các tàu vận tải sẽ do JCC thực hiện tại các cảng của Thổ Nhĩ Kỳ. Mykhailo Podolyak, cố vấn của Tổng thống Ukraine, Volodymyr Zelensky, đã tweet: “Trong trường hợp có khiêu khích, hãy đáp trả bằng biện pháp quân sự ngay lập tức.” Thỏa thuận sẽ có hiệu lực trong thời gian gia hạn 120 ngày.

 

Nhưng thỏa thuận này cũng có những khoảng trống lớn. Lộ trình của “hành lang nhân đạo hàng hải” vẫn chưa được thiết lập; và do vậy chưa rõ khoảng cách tối thiểu giữa tàu chở hàng và tàu quân sự, máy bay hoặc máy bay không người lái sẽ được yêu cầu tránh xa là bao nhiêu. Không rõ ai sẽ thực hiện việc khai thác cần thiết để khai thông một con đường biển đến Ukraine. LHQ thừa nhận họ không có biện pháp thực thi.

 

Cũng không có bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy thỏa thuận sẽ dẫn đến một thỏa thuận hòa bình rộng lớn hơn. Thay vào đó, nó tương đương với một lệnh ngừng bắn trên thực tế. Các bên nhất trí rằng họ “sẽ không thực hiện bất kỳ cuộc tấn công nào nhằm vào tàu buôn, tàu dân sự khác và các cơ sở cảng”. Thỏa thuận này có thể được thực hiện một phần, nhờ sự thay đổi gần đây trong cán cân quyền lực hải quân sau một số diễn biến: việc trục xuất quân Nga khỏi đảo Rắn vào tháng trước; vụ chìm tàu ​​Moskva của Nga ở Biển Đen; sự tăng cường phòng thủ bờ biển của Ukraine, cùng với việc cung cấp các tên lửa của phương Tây.

 

Với sự giúp đỡ của phương Tây, Ukraine đã và đang cố gắng mở rộng các tuyến đường xuất khẩu thay thế — xuôi dòng sông Danube và đi bằng đường sắt và đường bộ đến Tây Âu. Nhưng năng lực hạn chế của các tuyến vận tải này không thể bù đắp cho các cảng Biển Đen. Ukraine chỉ xuất khẩu khoảng 2 triệu tấn ngũ cốc mỗi tháng, so với khoảng 5-6 triệu tấn một tháng trước chiến tranh. Tệ hơn nữa, những hầm chứa nông sản chưa bị phá hủy trong chiến tranh đã đầy một nửa. Với khoảng 60 triệu tấn ngũ cốc dự kiến ​​từ vụ mùa năm nay bắt đầu được thu hoạch, Ukraine thiếu kho dự trữ cho khoảng 15-18 triệu tấn ngũ cốc. Nếu nông sản không thể được chuyển đi sớm, một số lượng lớn sẽ bị thối rữa.

 

Thỏa thuận Istanbul sẽ cho phép nông dân Ukraine bán được nhiều sản phẩm của họ hơn và do đó kiếm được nhiều tiền hơn để mua hạt giống và phân bón cho mùa vụ tới. Hai yếu tố khác đang giúp giá thế giới giảm. Một là vụ thu hoạch ở Bắc bán cầu đang diễn ra tốt đẹp; Nga dự kiến ​​sẽ thu được một vụ lúa mì kỷ lục khoảng 90 triệu tấn. Thứ hai là đồng đô la Mỹ mạnh lên, điều này làm cho hàng hóa bằng đô la trở nên đắt hơn đối với nhiều người mua và tạo ra động lực cho nông dân đưa nhiều nông sản của họ ra thị trường.

 

Mặc dù vậy, cuộc khủng hoảng lương thực vẫn chưa kết thúc. Giá ngũ cốc có thể giảm 1/3 so với mức đỉnh đầu năm nay, nhưng vẫn cao hơn 40% so với giá vào tháng 1 năm 2020. Nhiên liệu, phân bón và các nguyên liệu đầu vào khác vẫn đắt. Và một cuộc chiến kéo dài vẫn bùng phát: giao tranh có thể kéo dài đến năm 2023. Điều đó đặt ra câu hỏi liệu thỏa thuận có thể thực sự duy trì được hay không, và Ukraine có thể sản xuất bao nhiêu lương thực.

 

Giả sử thỏa thuận này có hiệu lực, vẫn chưa rõ nó có thể có hiệu lực trong bao lâu. Có thể sẽ mất từ ​​một đến hai tháng trước khi những con tàu đầu tiên – dự kiến ​​là những tàu bị mắc kẹt tại các cảng của Ukraine kể từ khi chiến tranh bắt đầu – có thể ra khơi. Việc đưa các tàu mới vào cảng sẽ mất nhiều thời gian hơn do cần thiết lập cơ chế giám sát, tìm các chủ tàu và thủy thủ đoàn có thiện chí và thương lượng mức bảo hiểm cần thiết.

 

Michael Magdovitz của Rabobank, một công ty cho vay của Hà Lan, cho rằng Ukraine có thể tăng gấp đôi công suất xuất khẩu của mình lên khoảng 4 triệu tấn một tháng, không xa so với con số trước chiến tranh. Nhưng nếu có sự chậm trễ và các tàu không thể rời Odessa vào tháng 10, ông nói thêm, một số thu hoạch vụ mùa có thể bị mất. Bất kỳ sự chậm trễ nào trong thỏa thuận có thể gây ra thêm xáo trộn thị trường. Ông Magdovitz nói: “Có nguy cơ tăng giá nông sản rất lớn nếu thỏa thuận tan vỡ. Thị trường sẽ tăng vọt.”

 

Nhiều người tự hỏi liệu thỏa thuận này có quá tốt để trở thành sự thật hay không. Giám đốc điều hành của một công ty kinh doanh nông sản thực phẩm lớn cho biết: “Tôi rất vất vả để tìm hiểu xem thỏa thuận này mang lại lợi ích gì cho người Nga. Rốt cuộc, ông Putin đã phá vỡ các thỏa thuận ngừng bắn trước đó ở Ukraine. Và tại sao ông ta lại tặng cho Ukraine một con đường huyết mạch kinh tế khi quân đội của ông ta đang vật lộn để tiến về phía trước trên chiến trường?”

 

Alexander Gabuev của Carnegie Endowment for International Peace, một tổ chức tư vấn của Mỹ, lập luận rằng việc ông Putin quay xe phần lớn là phản ứng trước sức ép từ các quốc gia thân thiện trong và xung quanh Trung Đông – đặc biệt là Thổ Nhĩ Kỳ, quốc gia hiện đóng vai trò là một nền kinh tế quan trọng nối giữa Nga và thế giới bên ngoài. “Khi nói đến cuộc chiến địa kinh tế của Điện Kremlin chống lại phương Tây,” ông Gabuev đã tweet, “Matxcơva vẫn có rất nhiều đòn sát thủ trong tay ngoài việc xuất khẩu ngũ cốc — và khí đốt là đòn mạnh nhất”.