LƯỢC KHẢO VỀ DỊCH BỆNH Ở VIỆT NAM HỒI THẾ KỶ 19 (Phạm Hoàng Quân)

Lược khảo về dịch bệnh ở Việt Nam hồi thế kỷ 19    

Phạm Hoàng Quân 

16/03/2020

https://www.diendan.org/phe-binh-nghien-cuu/luoc-khao-ve-dich-benh-o-viet-nam-hoi-the-ky-19

Lược khảo về dịch bệnh ở Việt Nam hồi thế kỷ 19
qua ghi chép trong Đại Nam thực lục¹

Phạm Hoàng Quân

Dịch bệnh được ghi nhận trong lịch sử Việt Nam cho đến cuối thế kỷ thứ 18 rất sơ lược. Suốt trong Đại Việt sử ký toàn thư, Đại Việt sử ký tục biên và Khâm định Việt sử thông giám cương mục (từ khởi thuỷ đến 1789) chỉ đề cập chừng 10 lần xảy ra dịch bệnh, lần đầu thấy chép vào năm 1100 (Lý Nhân Tông, năm Canh Thìn)². Trong số 10 lần ấy, với những ghi nhận tối giản của sử quan, người sau chỉ có thể biết được có 5 trận dịch với phạm vi lan rộng toàn quốc (toàn miền Bắc) ; 4 trận thuộc phạm vi địa phương như Lạng Sơn, Quốc Oai, Tam Đái [Yên Lạc, Vĩnh Phúc], Sơn Tây, Nghệ An ; và 1 trận chủ yếu trong doanh trại quân Trịnh đóng ở Châu Ổ (Quảng Ngãi) hồi năm 1775 đã làm chết rất nhiều quân lính đến nỗi Hoàng Ngũ Phúc phải bí mật rút quân³. Trận dịch trầm trọng nhất được biết là tại các huyện thuộc Sơn Tây hồi tháng 10 năm 1757, dân chết do bệnh dịch và đói lên đến 8,9 phần.

Đại Nam thực lục (Thực lục) của nhà Nguyễn ghi chép có khá hơn những sách sử trước đó, không gian địa lý của thời này cũng tương ứng với nước ta ngày nay nên những ghi nhận này có thể phản ánh bao quát tình hình dịch bệnh toàn quốc trong thế kỷ 19. Có thể còn thiếu sót do chưa rà soát thật kỹ, trước mắt có thể thấy Thực lục chép khoảng 80 trận dịch lớn nhỏ trong thời gian gần 100 năm (từ năm 1801 đến năm 1895, trung bình hơn 1 năm xảy ra 1 trận)⁴. Tần suất kể trên khá dày nếu so với tình hình dịch bệnh ở Trung Quốc, thống kê trong một nghiên cứu cho biết dịch bệnh thời nhà Thanh (1644-1911) ghi nhận trong Thanh sử cảo là 98 trận lớn với cấp độ nguy hại nghiêm trọng (trong 267 năm, trung bình hai năm rưỡi 1 trận)⁵.

Tuy ghi chép vắn tắt nhưng Thực lục đã cho biết cụ thể nhiều số liệu quan trọng, đó là những báo cáo tổng kết sau dịch từ các địa phương gởi về, hoặc sự tổng hợp báo cáo đối với những trận dịch phạm vi toàn quốc. Ba trận đại dịch đáng lưu ý là trận dịch tả năm 1820, trận đại dịch (chưa rõ tên) năm 1849, và trận dịch đậu mùa năm 1888.

XEM TIẾP >>>