Philip Cowell - BBC Culture.
22 tháng 8 2017
Khi sử
dụng dấu chấm than, thật sự chỉ có một quy tắc duy nhất: đừng dùng. Dấu chấm
câu này đương nhiên là sự thậm xưng!
Thật vậy, công dụng của dấu chấm than là ở chỗ
nó hiếm khi được sử dụng: Cẩm nang Hành văn Chicago chỉ ra rằng 'dấu chấm than
chỉ nên dùng hạn chế thì mới có hiệu quả'.
Lạm dụng dấu chấm than?
Tổng thống thứ 45 của Hoa Kỳ có vẻ như rất
phóng tay trong việc dùng dấu chấm than. Trong Phòng Bầu dục, dấu chấm than được
dùng còn nhiều hơn là các sắc lệnh hành pháp.
Theo số liệu thống kê về tài khoản Twitter của
Tổng thống Donald Trump thì chỉ tính riêng trong năm 2016 @realDonaldTrump đã
đưa lên 2.251 dòng tweet có sử dụng dấu chấm than.
Chúng ta có thể xem xét thế này: cứ trong số
100 dòng tweet mà tôi lựa chọn một cách hoàn toàn ngẫu nhiên thì ông Trump sử dụng
dấu chấm than 32 lần. Điều đó có nghĩa là có tới 68% khả năng tổng thống Mỹ kết
thúc dòng tweet bằng một tiếng hét!
Điều gì đang xảy ra vậy?
Dấu chấm than từ đâu mà ra và nó đi về đâu?
Liệu các dấu chấm than của Tổng thống Mỹ đánh dấu một chức năng mới cho dấu câu
này? Liệu dấu chấm than có bị chính trị hóa? Liệu thời điểm này có đánh dấu một
thời kỳ mới hay đó chỉ là việc phá bĩnh chính trị bằng ngữ pháp?
Như một tên tuổi lớn khác ở nước Mỹ - nhà văn
Bill Bryson - đã viết, thì cách dùng kinh điển của dấu chấm than là để 'thể hiện
cảm xúc mạnh' chẳng hạn như: 'Cút đi!' hay sự nguy khốn: 'Cứu tôi với!'.
Nếu một phần lý do của dấu chấm than là để
thay đổi giọng điệu của câu nói thì phần kia lý do là nó giúp giải thoát khỏi
nguy khốn. Dấu chấm than có thể cứu mạng người. Cho nên dễ hiểu vì sao các tòa
báo lâu nay vẫn xem dấu chấm than là dấu câu "gây kinh ngạc", dấu
"gây sửng sốt" hay "dấu thét". Dễ hiểu vì sao các tờ báo lại
cổ súy cho dấu chấm than mạnh mẽ nhất.
Nguồn gốc lặng lẽ
Dấu chấm câu to mồm to miệng này thật ra lại
có một nguồn gốc khá lặng lẽ.
Vào cuối Thế kỷ 14, nó được gọi là 'dấu hâm mộ';
đến Thế kỷ thứ 17 nó thậm chí còn trở thành dấu thể hiện sự thảng thốt.
Hoan nghênh, hâm mộ, cảm kích và biết ơn - đó
là những ý nghĩa biểu thị nguyên thủy của dấu chấm than - những cách dùng có lẽ
có sức hút đối với chúng ta trong thời hậu hiện đại.
Và nó cũng có giới tính nữa: các nghiên cứu gần
đây cho thấy phụ nữ nhiều khả năng sử dụng dấu chấm than hơn không phải chỉ vì
phụ nữ được cho là 'giàu cảm xúc' hơn nhưng còn vì phụ nữ có xu hướng biểu thị
sự hâm mộ nhiều hơn.
Điều thú vị là một nhà bình luận đã nhận thấy
rằng trong khi Trump có thể chẳng sao cả khi thể hiện các nét tính cách 'đàn
bà' và 'kích động' thì đối thủ của ông là bà Hillary Clinton lại bị phê phán nặng
nề vì 'không đủ nữ tính': bà Clinton đã không dùng dấu chấm than một cách đủ mức.
Ý tưởng chuyển từ thể hiện sự hâm mộ sang sự
phấn khích cũng nói lên nhiều điều: hâm mộ là hâm mộ những điều bên ngoài ('Hãy
xem thành tích của anh kìa!') trong khi sự phấn khích là phấn khích của chính bạn
('Mình thật là tài!'). Do đó, dấu chấm câu có thể được xem là ảnh chụp tự sướng
trong phạm trù ngữ pháp.
Thật vậy, chức năng nhị nguyên của dấu chấm
than đã có từ lâu. Trong từ điển Pháp-Anh của Randle Cotgrave xuất bản vào năm
1611, tác giả mô tả dấu chấm than là 'dấu hâm mộ' (hay dấu ghét bỏ). Ông từng
thổ lộ: vốn là người ưa thích sử dụng dấu chấm câu, tôi thà chọn các dấu ngoặc
đơn thể hiện sự bí hiểm hay sự tò mò.
Tiến sỹ Johnson, một người ham đọc sách,
chính là người sáng tạo tên gọi 'cảm thán' cho những câu cảm động lâm ly - những
câu liên quan đến cảm xúc - và từ đó nó dấu chấm câu này đã trở thành 'dấu cảm
thán'.
Dùng 'nhẹ nhàng hơn'
Dấu chấm câu nói chung và dấu chấm than nói
riêng được sử dụng thường xuyên hơn cho đến cuối Thế kỷ 19. Những văn sỹ sống
dưới thời Nữ hoàng Victoria thật sự có xu hướng sử dụng nhiều dấu chấm than.
Anton Chekhov thậm chí còn viết một câu chuyện ngắn có tựa đề "Dấu cảm
thán" kể về một viên chức nhà nước hoang tưởng rất khác Donald Trump, người
nhận ra rằng trong vòng 40 năm ông chưa từng một lần dùng dấu chấm than.
Khi bước sang thiên niên kỷ mới, hai nhà từ vựng
học là anh em nhà Fowler đã kêu gọi mọi người nên giữ yên lặng khi bày tỏ cảm
xúc. Họ kêu gọi dùng dấu chấm câu 'nhẹ nhàng hơn' mà cho đến ngày nay chúng ta
vẫn sử dụng - một sự đi ngược lại cách lạm dụng ngữ pháp thái quá của thế hệ
cha ông.
Về dấu chấm than, anh em Fowlers nói rất chắc
chắn: "Nên dùng dấu chấm than sau dòng cảm thán thật sự. Chỉ có một ngoại
lệ."
'Cảm thán thật sự' mà họ mô tả gần như là những
gì chúng ta đã biết (thán từ, câu mệnh lệnh, câu thể hiện sự ngạc nhiên). Ngoại
lệ mà họ nhắc đến là: "khi người viết muốn diễn đạt rằng họ không tin hay
trạng thái trước những điều không phải họ nói, nhất là câu trích dẫn của ai
đó." Đó là khi mà dấu chấm than thể hiện 'sự mỉa mai' một cách rành mạch.
Thời kỳ Internet
Ngoại lệ của anh em nhà Fowlers cũng là
nguyên tắc của chúng ta. Cách dùng dấu chấm than như là dấu châm biếm, dấu mỉa
mai, dấu cười nhạo trước câu nói đùa của bản thân là nguyên tắc trong thế kỷ
trước cũng như trong thế kỷ này. Đó là dấu chấm câu mà chúng ta dùng.
Rõ ràng đó là dấu chấm câu của mạng Internet:
nó được dùng trong thư điện tử, trong các ứng dụng trò chuyện qua mạng, trên mạng
xã hội và trong những chủ đề bình luận - tất cả đều tạo ra một nền văn hóa sử dụng
và lạm dụng một lúc nhiều lúc chấm than.
Điều đó thật là hay quá!!! Bạn càng dùng nhiều
dấu chấm than, thì bạn càng cần sử dụng nó nhiều hơn!!!!!! Bạn càng cần sử dụng
nó nhiều hơn thì câu nói của bạn càng không có nghĩa gì cả!!!!!!!!!!!
Ai cũng đoán già đoán non tại sao ông trùm
Tweet của Thế giới Tự do lại vung tay sử dụng dấu chấm than như vậy. Chắc chắn
trong đó có sự hâm mộ và tôi nghĩ cũng có sự ngạc nhiên. Nhưng cũng có nỗi sợ nữa.
Không thể phủ nhận được đó là nỗi sợ và sự mỉa mai.
Sự lạm dụng bất kỳ dấu chấm câu nào cho chúng
ta biết điều gì đó về bản thân mình. Cái cách mà bạn dùng dấu chấm phẩy trong
đoạn văn của mình có thể có liên hệ với cách bạn chi phối cuộc đời bạn.
Vậy điều gì sẽ xảy ra trong cách dùng dấu chấm
than? Hãy kết thúc bằng một câu nói của chính ông Trumg: Hãy chờ xem!
Bản
tiếng Anh bài này đã được đăng trên BBC
Culture.
No comments:
Post a Comment