Hoàng
Dũng - Phụ
Nữ TP.HCM
20:00 21/08/2017
2.000
cuốn sách thuần học thuật với giá không hề rẻ mà chỉ trong vòng một tuần bán hết
vèo và nhà xuất bản phải tính đến chuyện tái bản. Đấy là một sự kiện chưa từng
có.
Một trong những lý do khiến người ta háo hức tìm đọc
cuốn Từ điển tiếng Việt của GS Nguyễn Lân - Phê bình và khảo cứu có
lẽ là sự bất đối xứng khổng lồ giữa hai tác giả. Hơn nữa, trong sinh hoạt học
thuật ở nước ta, đây là lần đầu tiên có một công trình dày dặn, tới gần 600
trang, do một người viết phê phán một người. Ngày xưa, Ngô Tất Tố cũng Phê
bình Nho giáo của Trần Trọng Kim, nhưng tuổi tác và vị trí học thuật
giữa Ngô Tất Tố và Trần Trọng Kim không chênh lệch nhau đến thế và cuốn sách của
Ngô Tất Tố cũng chỉ 74 trang.
Hai người cách nhau 64 tuổi. Một được đào tạo về dân
tộc học, làm công tác khuyến nông ở một tỉnh lẻ, gần như vô danh trong chuyên
ngành từ điển; nghiên cứu là chuyện tay trái, sau khi hoàn thành công việc tại
cơ quan. Một dạy đại học, nổi danh trong giới nghiên cứu, với danh hiệu Nhà
giáo Nhân dân, giải thưởng Nhà nước về khoa học và công nghệ; suốt đời cặm cụi
làm từ điển, là tác giả và đồng tác giả của gần 10 cuốn từ điển. Cuộc “đối đầu”
ấy đã khiến giới học thuật rúng động.
Nhưng công trình của Hoàng Tuấn Công sẽ là một
xì-căng-đan nếu không có giá trị khoa học vững chắc. Đọc Hoàng Tuấn Công, phải
thừa nhận tác giả có cách làm việc minh bạch, khoa học: mỗi luận điểm đều được
biện giải, dẫn chứng nguồn tư liệu của chính tác giả hay của các công trình đi
trước; độc giả hoàn toàn có thể tự kiểm tra.
Ai từng đọc các giai thoại về “Vua chính tả” Nguyễn
Lân sẽ sửng sốt khi thấy trong Muốn đúng chính tả (chỉ hơn 100
trang) mà Hoàng Tuấn Công trưng ra được đến 22 lỗi; trong đó có những lỗi khó
tưởng tượng được ở một học giả chuyên về từ điển, như: quyến dũ, xàm xỡ, trạnh
lòng, sun soe, (ngã) xóng xoài, xặc sỡ, dây trun...
Hoàng Tuấn Công còn đưa ra những bằng chứng cho thấy
ngay cả tiếng Việt của cụ Nguyễn Lân cũng có vấn đề. Ví dụ Nguyễn Lân viết: “phá
lên cười đgt Nói đám đông đồng thời cười rộ lên: Cả nhà phá lên cười (NgTuân)”.
Hoàng Tuấn Công chứng minh: “Đó chỉ là nghĩa của “phá lên cười” trong câu văn của
Nguyễn Tuân. Một người bất ngờ bật lên tiếng cười to, sảng khoái vẫn có thể gọi
là “phá lên cười”, hoặc cười phá lên, không dứt khoát phải là “đám đông đồng thời
cười rộ”.
Cuốn từ điển của GS Nguyễn Lân
Nguyễn Lân viết: “thổn thức đgt Khóc nức nở: Cô
thổn thức, cố nén tiếng khóc (NgĐThi)”. Hoàng Tuấn Công phê: “Đã “khóc
nức nở” làm sao còn gọi là “thổn thức”? Thực ra, cách hiểu từ “thổn thức” đã nằm
ngay trong câu văn của Nguyễn Đình Thi mà GS Nguyễn Lân lấy làm ví dụ: “Cô thổn
thức, cố nén tiếng khóc”. Bao nhiêu lỗi loại này? Hơn 70.
Làm từ điển, nhất thiết phải có một vốn tri thức nhất
định về ngôn ngữ học. Hoàng Tuấn Công dành 14 trang để chứng minh cụ Nguyễn Lân
không phân biệt được cụm từ, danh ngữ, thuật ngữ, quán ngữ với thành ngữ; tục
ngữ với ca dao; thành ngữ, tục ngữ với câu đố; từ và cụm từ tự do.
Điều này khiến nhiều người ngạc nhiên khi nhớ rằng
ngay từ năm 1956, cụ đã là tác giả bộ sách Ngữ pháp Việt Nam từ
lớp 1 đến lớp 7. Làm từ điển tiếng Việt mà không có vốn tiếng Hán là chuyện liều
lĩnh. Trong phần II của sách, với hơn 50 trang, Hoàng Tuấn Công đã phê phán hơn
100 lỗi loại này trong cuốn Từ điển từ và ngữ Hán Việt của
Nguyễn Lân. Đó là chưa kể những lỗi ở cuốn này lặp lại ở cuốn Từ điển từ
và ngữ Việt Nam mà Hoàng Tuấn Công cũng phải dành hẳn phần III với hơn
200 trang để phê phán trên 500 lỗi.
Hoàng Tuấn Công
Kiến văn của cụ Nguyễn Lân cũng bị phê là hạn hẹp
như khi cụ cho rằng rắn hổ mang là “loài rắn độc, đầu hình tam giác, hàm dưới
bạnh ra như hai cái mang”. Hoàng Tuấn Công đính chính: “Đầu rắn hổ mang rộng,
hơi dẹp, không phân biệt rõ so với cổ, mõm tròn, chứ không phải “hình tam
giác”. Phần “bạnh ra” của hổ mang là cổ chứ không phải “hàm dưới””.
Hoặc khi cụ giảng “vịt già gà to” là “Ý nói: vịt
có già, gà có to thì thịt mới ngon”; Hoàng Tuấn Công phản biện: “Hình thức
đúng của câu này là “Vịt già, gà tơ”, nghĩa là vịt phải già tháng nuôi một
chút; gà phải là gà tơ, nhảy ổ đẻ mới ngon”.
Và sau hết (hay trước hết), làm từ điển phải có một
phương pháp khoa học. Hoàng Tuấn Công cho thấy cụ Nguyễn Lân thiếu hẳn một cách
làm như vậy: sách của cụ không hề ghi thư mục tham khảo, hay bất cứ tài liệu,
sách báo tra cứu, tham khảo nào; và trên thực tế, rất nhiều lỗi hoàn toàn có thể
tránh được nếu cụ cẩn thận tra cứu, chứ không phải suy diễn, phỏng đoán.
Mặt khác, nhiều khi cụ lấy từ điển làm nơi để giảng
giải quan điểm giai cấp hoặc chính trị, mà quên đi nhiệm vụ của người làm từ điển
là giải thích một cách khách quan, đúng như nó được dùng trong thực tế.
Đọc những dòng tự tin chắc nịch “Sai”, “Không đúng”,
“Không chính xác”, “Giảng sai”, “Sai hoàn toàn”, “Nhầm”, “Nhầm lẫn”… của Hoàng
Tuấn Công; người ta thú vị vì cách viết không kiêng nể của một người trẻ đối với
một lão trượng. Xấc láo quá chăng?
Công trình gây chấn động của Hoàng Tuấn Công
Năm 1928, ông tú Phan Khôi chỉ mới 41 tuổi, trẻ hơn
Hoàng Tuấn Công bây giờ; viết bài bút chiến trên Đông Pháp thời báo với một tên
tuổi như Mính Viên Huỳnh Thúc Kháng - tiến sĩ, nhà cách mạng đi tù Côn Đảo 13
năm, đương kim Viện trưởng Viện Dân biểu Trung kỳ. Cụ Huỳnh đã nhanh chóng trả
lời, nói thẳng tâm phục lời chỉ trích của Phan Khôi.
Có người vin vào tuổi tác của cụ Nguyễn Lân (Từ
điển từ và ngữ Việt Nam viết năm ông 90 tuổi và hoàn thành năm 95 tuổi)
để cho rằng những ý kiến phê phán công trình của cụ là “nhẫn tâm với một người
suốt đời chăm lo cho sự trong sáng của tiếng Việt”. Đó là cách nói ngụy biện,
đánh vào lòng thương, thay vì đối mặt với vấn đề.
Mà, đâu phải đến Từ điển từ và ngữ Việt Nam năm
2000 mới có lỗi. Sai sót của cụ xuất hiện ngay từ cuốn đầu tiên - Muốn
đúng chính tả - xuất bản năm 1949, lúc cụ 43 tuổi; xuyên suốt cho đến
cuốn cuối cùng. Nói như An Chi: “Học giả hoặc nhà văn, dù đã quá cố, vẫn phải
vĩnh viễn chịu trách nhiệm về những gì họ đã viết”.
Tuy không phải là người đầu tiên viết về những sai
sót trong từ điển của cụ Nguyễn Lân, Hoàng Tuấn Công có lẽ là người cuối cùng
căn bản khép lại những tranh cãi đã kéo dài hàng chục năm qua. Từ góc nhìn
khác, cuốn sách vượt ra ngoài khuôn khổ cuộc tranh luận với một cá nhân. Nói
như tác giả - “nội dung sách thực chất là những phê bình và khảo cứu về việc giải
nghĩa tiếng Việt”. Đó là một đóng góp lớn cho khoa Từ điển học của nước ta.
Viết đúng chính tả của GS
Nguyễn Lân cũng được Hoàng Tuấn Công chỉ ra nhiều điểm sai sót
Sách của
Hoàng Tuấn Công đặt một câu hỏi về cơ chế quản lý khoa học hiện hành: Làm thế
nào những công trình đầy sai sót như vậy lại có thể vượt qua lớp lớp kiểm định
để nghiễm nhiên được trao Giải thưởng Nhà nước?
Tác giả Hoàng Tuấn Công sinh năm 1970, là con trai
nhà nghiên cứu Hoàng Tuấn Phổ. Anh hiện làm việc tại Trung tâm Khuyến nông
Thanh Hóa, phụ trách thông tin tuyên truyền. Công việc hàng ngày của Công là trực
tiếp xuống với nông dân, ra ruộng, đến với những trang trại chăn nuôi trồng trọt
để thực hiện những phóng sự truyền hình về các mô hình sản xuất, những thước
phim kỹ thuật nông-lâm-ngư nghiệp để hướng dẫn, khuyến cáo nông dân sản xuất,
trồng trọt, phòng trừ dịch bệnh… theo mùa vụ.
Hiện tượng Hoàng Tuấn Công là điều đáng mừng cho học
thuật nước nhà. NXB Hội Nhà văn cho in cuốn sách cũng là đã vượt qua cái cấm kỵ
vô hình, đem đến một làn gió mới cho ngành xuất bản và giới nghiên cứu. Nó cho
thấy mọi tượng đài đều phải chịu thử thách của lý trí và mọi vinh danh trong hiện
tại không chắc sẽ bền vững trong tương lai.
Hoàng
Dũng
-------------------------------
LIÊN
QUAN :
Ý
kiến của PGS. TS Ngôn ngữ học Hoàng Dũng - 21/8/2017
Ồn
ào chuyện “bắt lỗi” từ điển - Tiền
Phong - 20-08-2017
Song
Hà - Và "bay lả bay la" là bay như thế
nào? - 20-08-2017
Tập sách dày chỉ hàng loạt lỗi 20 năm từ điển của
Nguyễn Lân
Tuổi trẻ - 17/08/2017 09:59 GMT+7
Tuổi trẻ - 17/08/2017 09:59 GMT+7
No comments:
Post a Comment