Lưu Hiểu Ba
Phạm
Thị Hoài dịch
July 20, 2017
Bài viết sau đây được nhiều lần nhắc đến
trong bản án ngày 25.12.2010 của Nhân dân Pháp viện số 1 tại Bắc Kinh đối với
nhà văn và nhà hoạt động chính trị Lưu Hiểu Ba, như một chứng cứ về tội “xúi giục
lật đổ chính quyền”. Trong lời tự bào chữa trước đó, ông Lưu Hiểu Ba cũng dẫn
ra chính bài viết này để bác bỏ lập luận trên, song tranh tụng trong một vụ án
chính trị ở một quốc gia độc tài dĩ nhiên là vô nghĩa. Ông không còn sống nữa để
thấy thành tựu của con đường cải cách hòa bình mà mình theo đuổi. Tất cả những
điều ông nói về Trung Quốc dường như đều trùng khít với Việt Nam. Tôi cũng muốn
tin rằng đó là con đường khả dĩ hơn cả với quê hương tôi, dù các chế độ độc tài
châu Á những thập niên qua chỉ đổi màu mà trước sau không thay đổi bản chất và
thậm chí đang quyến rũ thế giới.
Người
dịch
*
*
Sau hơn hai mươi năm cải cách, do Đảng Cộng sản
Trung Quốc trước sau vẫn tự tư quyền lực và sức mạnh của xã hội dân sự còn quá
phân tán, trước mắt tôi không thấy một lực lượng chính trị nào đủ sức cải triều
hoán đại; trong nội bộ guồng máy chính thống không có những nhân vật khai minh
cấp tiến như Gorbachev hay Tưởng Kinh Quốc, và xã hội dân sự cũng không có cách
nào tích tụ lực lượng đủ để cạnh tranh với chính thể tập quyền. Vì thế, chuyển
hóa Trung Quốc thành một đất nước tự do, hiện đại buộc phải là một quá trình tiệm
tiến dài lâu với những khúc quanh và bước lùi. Thời gian để làm việc đó có thể
vượt quá hình dung của cả những người bảo thủ nhất.
So với cường quyền của Đảng Cộng sản, xã hội dân sự
hiện vẫn còn quá nhỏ nhoi, dũng khí công dân còn quá yếu ớt và ý thức công dân
còn quá non nớt. Xã hội dân sự mới ở giai đoạn nảy mầm và trong ngắn hạn chưa đủ
sức sinh sôi thành một lực lượng chính trị hùng mạnh để thay thế chế độ cộng sản.
Trong tình huống đó, mọi cương lĩnh, kế hoạch hay hành động hướng tới một sự cải
biến cấp tốc chế độ hiện tại đều không khác gì những lâu đài trên mây.
Nhưng điều đó không có nghĩa tương lai một Trung Hoa
tự do là vô vọng. Bởi lẽ, sau Mao, không một nhà lãnh đạo cực quyền nào còn có
thể một tay che cả bầu trời chính trị Trung Quốc. Ở đó đã bắt đầu có những vệt
sáng trên nền hắc ám. Quan hệ giữa chính quyền và người dân không chỉ là những
tam hô vạn tuế ngưỡng vọng, còn lại là bóng tối im lìm như xưa nữa. Trái lại, sự
xơ cứng chính trị của quan quyền và sự thức tỉnh của quyền công dân, sự trấn áp
của chính quyền và sự phản kháng của người dân, đều song hành tồn tại. Chế độ vẫn
độc tài như bao giờ, song xã hội không còn ngu muội. Quan chức vẫn độc đoán như
bao giờ, song phong trào dân quyền không hề tàn lụi. Pháp đình tù ngục vẫn khủng
bố, song không còn răn đe uy hiếp được toàn dân. Chính quyền vẫn nuôi dưỡng tâm
lý địch thù, song những ai bị coi là “nhạy cảm” không còn bị tránh như ôn dịch.
Thời Mao, sự thống trị cực quyền sở dĩ được xác lập
vì bốn điều kiện sau đây được đáp ứng:
1. Một sự quốc hữu hóa toàn diện, dẫn đến triệt tiêu mọi khả năng tự chủ
kinh tế của các cá nhân, biến chính quyền thành người bảo mẫu toàn năng của quốc
dân, khiến từ lúc nằm nôi đến lúc xuống mồ người dân hoàn toàn lệ thuộc vào
chính quyền về kinh tế.
2. Một hệ thống tổ chức thâu tóm tất cả, dẫn đến triệt tiêu mọi tự do cá
nhân; đứng trong tổ chức là khả năng duy nhất chứng minh tư cách pháp nhân của
mỗi người; ly khai tổ chức tức đi một bước là khó một bước; từng cá nhân đều phụ
thuộc vào chế độ đến mức nằm ngoài sự bao cấp toàn diện của tổ chức đồng nghĩa
với việc bị đẩy ra rìa xã hội.
3. Một bộ máy chuyên chính bạo lực áp dụng cho toàn bộ cơ thể xã hội. Một bầu
không khí độc tài hình thành từ chế độ lấy người trị người cực đoan và tâm lý địch
thù, toàn dân là chiến sĩ, nhà nhà cảnh giác, nơi nơi kiểm soát, mỗi cặp mắt là
một thiết bị giám sát, mỗi cá nhân đều chịu sự giám sát của một đơn vị, một khu
phố, một tổ hàng xóm hay thậm chí của cả bạn bè và người thân.
4. Sức huy động và mê hoặc của một ý thức hệ hòa cùng áp lực độc tài tinh thần
từ những cuộc vận động quy mô lớn trong dân chúng, tệ sùng bái cá nhân hòa cùng
uy quyền tuyệt đối của lãnh tụ dẫn đến chế độ kiểm soát tư tưởng, nơi chỉ một bộ
não có thể khống chế và quyết định tư duy của toàn dân và những ai bị coi là bất
đồng chính kiến không chỉ bị bức hại về kinh tế, chính trị và địa vị xã hội, mà
còn bị sỉ nhục về phẩm giá, thanh danh và tinh thần. “Phê đảo phê xú”, phê đấu
cho đến ngã gục chết thối, là sự bạo hành kép với cả thân thể lẫn tinh thần,
khiến tuyệt đại đa số các nạn nhân cuối cùng đều khuất phục và tự sỉ nhục mình
công khai.
Ở thời hậu Mao, cái chính thể quan quyền thống trị
đó không còn tồn tại như trước. Xã hội đã tiến một bước lớn về hướng đa nguyên
hóa. Quan quyền không còn khả năng khống chế được toàn bộ xã hội. Vốn tư bản tư
nhân không ngừng tích tụ của xã hội dân sự đang xói mòn nền tảng kinh tế của
chính quyền. Những quan niệm về giá trị ngày càng phân hóa đang thách thức hệ
tư tưởng chính thống của chế độ. Phong trào dân quyền ngày càng khuếch trương
đang đối đầu với giới quan chức lộng quyền. Tinh thần công dân ngày càng lớn mạnh
đang thu hẹp hiệu quả của khủng bố chính trị.
Đặc biệt là sau Sự kiện Lục Tứ, ba trong bốn trụ cột
của chế độ cực quyền nêu trên đã hoặc là mục nát ở những cấp độ khác nhau, hoặc
thậm chí đã sụp đổ. Sự phụ thuộc vào chế độ về kinh tế bắt đầu được thay thế bằng
sự độc lập cá nhân; niêu cơm tự mình kiếm ra cho người ta cơ sở vật chất để tự
chủ lựa chọn quyết định và đa nguyên hóa những lợi ích và động cơ xã hội. Thay
vì hoàn toàn lệ thuộc vào các tổ chức của chính quyền, người Trung Quốc nay đã phần
nào có được những tự do cá nhân, không còn bị bắt buộc bị một tổ chức nào đó quản
lý. Thời ly khai tổ chức là “thốn bộ nan hành” đã vĩnh viễn qua đi, xã hội
Trung Hoa ngày nay đã chuyển mạnh về hướng tự do cư trú, tự do đi lại và tự do
nghề nghiệp. Sự thức tỉnh của ý thức cá nhân và nhận thức về quyền lợi đã dẫn đến
sự băng hoại của hệ tư tưởng quan quyền nhất thống. Sự đa nguyên hóa các quan
niệm về giá trị buộc phía cầm quyền phải thụ động điều chỉnh các diễn ngôn ý thức
hệ. Một hệ giá trị nảy sinh từ xã hội dân sự, độc lập với hệ giá trị chính thống
của chế độ, đã hình thành. Tuy dối trá và kiểm duyệt ngôn luận tiếp tục tồn tại,
song sức truyền bá đã suy giảm đáng kể. Đặc biệt, cuộc cách mạng thông tin do
internet mang lại đã đa dạng hóa và nhân rộng nguồn thông tin và phương tiện
phát ngôn của xã hội dân sự, khiến các công cụ của chính quyền nhằm phong tỏa
thông tin và ngăn chặn thảo luận chính trị về cơ bản đã thất bại.
Trong bốn trụ cột nêu trên, chỉ còn lại một, đó là
thể chế chính trị nhất nguyên tập quyền và bộ máy đàn áp của nó. Tuy nhiên sự
trấn án kép, vừa đày đọa thể chất bằng tù ngục, vừa tra tấn tinh thần bằng những
chiến dịch tuyên truyền quy mô lớn, không còn như cũ và tác dụng của khủng bố
chính trị đã giảm đáng kể. Nó có thể tước đoạt tự do của bạn và bức hại bạn về
kinh tế, song nó không còn khả năng hủy hoại thanh danh của bạn và lại càng
không thể cô lập bạn trong xã hội, không thể sỉ nhục phẩm giá của bạn và triệt
tiêu lòng tự trọng của bạn. Ngược lại, bạn có thể được coi là lương tri xã hội
hay anh hùng sự thật, còn những kẻ côn đồ hành hung bạn bị coi là tay chân thừa
hành những công việc bẩn thỉu cho chính quyền. Phần lớn những người bị truy bức
không còn phải rập đầu kiểm thảo, cầu xin được tổ chức khoan thứ; không còn phải
khom lưng tự sỉ nhục mình trước công luận. Ngược lại, thậm chí trước vành móng
ngựa họ hầu hết đều xác quyết lý tưởng, đanh thép tự biện hộ và qua đó đặt
chính chế độ Trung Cộng vào ghế bị cáo.
Đồng thời, sau trận núi long tuyết lở chôn vùi chủ
nghĩa toàn trị Sô-viết, xu hướng tự do và dân chủ hóa toàn cầu dâng cao, áp lực
từ chính sách nhân quyền của các quốc gia chủ đạo và các tổ chức nhân quyền quốc
tế khiến phí tổn để duy trì thể chế độc tài ngày càng đội trần trong khi hiệu
quả của đàn áp chính trị ngày càng giảm, chính quyền cộng sản Trung Quốc không
có cách nào khác là đối nội thì tiếp tục độc tài thống trị, đối ngoại thì trưng
bày những chương trình “dân chủ” và “nhân quyền” đề huề.
Trong một xã hội phi tự do, với tiền đề là tạm thời
chưa có một lực lượng nào có thể cải biến bản chất độc tài của chính thể hiện
hành, tôi hiểu lộ trình thúc đẩy sự chuyển hóa Trung Quốc từ dưới lên trên bằng
các phương tiện của xã hội dân sự như sau:
1. Phong trào dân quyền bất bạo động không theo đuổi mục tiêu giành chính
quyền, mà cam kết kiến thiết một xã hội nhân đạo, tôn nghiêm phẩm giá của con
người. Thông qua cải biến phương thức sinh tồn của xã hội – phương thức tồn tại
của những người ngu muội, những người hèn yếu, những người quỳ gối khuất phục
-, vận dụng hết trí lực để khuếch trương một xã hội công dân độc lập, để mở rộng
không gian hoạt động và phát huy nguồn lực của xã hội dân sự ở chính những điểm
mà chính quyền ít khả năng kiểm soát. Tiếp theo là không ngừng tăng cao các hoạt
động phản kháng dân sự để thu hẹp tầm khống chế của chính quyền. Do các chi phí
để đối phó với xã hội dân sự ngày càng cao, phí tổn để duy trì chế độ độc tài sẽ
ngày càng đắt đỏ. Cuối cùng là từng bước nâng dân quyền, giảm quan quyền.
2. Phong trào dân quyền bất bạo động không theo đổi mục tiêu cải biến toàn
diện bộ máy chính quyền ngay một lúc, mà cam kết biến tự do thành thực tiễn
trong đời sống hàng ngày. Bằng những ý tưởng khai sáng cho từng chi tiết trong
sinh hoạt, bằng những thảo luận công khai, bằng các hoạt động dân quyền, đặc biệt
bằng từng vụ án oan để tích lũy vốn công lý, vốn tổ chức và vốn kinh nghiệm thực
tế cho các khu vực hoạt động của xã hội dân sự. Khi sức mạnh dân sự chưa đủ để
thay đổi môi trường chính trị vĩ mô, ít nhất bạn có thể dựa vào lương tri cá
nhân và sự phối hợp trong những nhóm nhỏ để thay đổi môi trường đó ở những hoàn
cảnh vi mô.
3. Chính quyền và bộ máy trấn áp của nó có mạnh đến chừng nào để ngăn cấm tự
do, song mỗi cá nhân chúng ta cần nỗ lực để sống một cuộc đời tự do trong khả
năng của mình, tức cần nỗ lực để sống trong phẩm giá và trung thực. Trong một
xã hội độc tài, khi những người tranh đấu cho tự do công khai cổ xúy và thực
hành tự do thì chỉ cần không sợ hãi trong những tiểu tiết của đời thường là những
lời nói và việc làm thường ngày đã có thể trở thành một sức mạnh rung chuyển chế
độ nô dịch. Nếu thấy mình còn có một lương tri cơ bản và muốn đi theo tiếng gọi
của nó, bạn hãy công khai phơi nó ra trong ánh mặt trời của công luận, hãy để
nó phát sáng cho xã hội thấy rõ, và quan trọng hơn nữa, cho các nhà độc tài thấy
rõ.
4. Chúng ta vừa kiên trì theo đuổi những giá trị tự do, vừa cam kết đi theo
nguyên tắc khoan dung và đề xướng đối thoại đa nguyên, nhất là trước những tiếng
nói và lựa chọn bất hòa đồng trong xã hội. Nên coi những hành vi nhỏ trong đời
thường là bổ sung cho hành động phản kháng quật cường, chứ đừng lấy mình ra làm
gương anh hùng mà chỉ trích người khác. Cưỡng chế đạo đức không cùng một hạng
như cưỡng chế chính trị, song nó khác xa những chuẩn mực của tự do và khoan
dung. Bạn có thể tự nguyện lựa chọn và trả giá đắt cho lý tưởng của mình, song
đó không phải là lý do để bắt người khác phải hy sinh tương tự.
5. Đứng ngoài hay trực tiếp tham gia thể chế, chọn con đường thúc đẩy chuyển
hóa xã hội từ trên xuống hay từ dưới lên, bất kể từ vị trí nào cũng cần tôn trọng
quyền tự do chính kiến của người khác. Ngay cả phát ngôn và hành động chính thống
của các quan chức, miễn là không cưỡng chế diễn ngôn của xã hội dân sự, cũng
nên coi là những tham khảo bổ ích cho sách lược chuyển đổi xã hội và quyền phát
ngôn của họ phải được tôn trọng. Nhưng khoan dung không có nghĩa là mặc nhiên
chấp nhận bạo hành của chế độ độc tài, lại càng không phải là sa vào vũng lầy của
chủ nghĩa tương đối. Tinh thần tự do mấu chốt của xã hội dân sự phải kiên quyết
đương đầu với mọi hình thức cưỡng bức và áp lực từ phía chính quyền, bất kể đó
là hăm dọa, mua chuộc, chỉnh đốn, khai trừ, cấm đoán, bắt bớ hay tuyên án.
6. Chính quyền độc tài hiện diện ở mọi nơi mọi chỗ thì chúng ta trực diện đối
đầu chứ không né tránh, tình trạng dân chúng vô quyền lợi thì chúng ta chủ động
cải thiện chứ không ngồi chờ một bậc minh quân. Trong cuộc đấu giữa những kẻ
cai trị và nhân dân, bất luận chính sách bên trên biến hóa thế nào, điều quan
trọng nhất là khuyến khích và hỗ trợ phong trào dân quyền và giữ vững tính độc
lập của xã hội dân sự. Nhất là khi người dám đối đầu với chính quyền tàn bạo
thì ít, người ca tụng chính quyền lên mây xanh thì nhiều, chúng ta phải kiên
quyết xuất phát từ vị trí bên ngoài hệ thống để phê phán và đấu tranh với hệ thống.
Chính sách quan quyền cứng rắn thì chúng ta đấu tranh để nới lỏng; thái độ quan
quyền có phần cởi mở thì chúng ta tận dụng để mở rộng sân chơi và tăng cường
nguồn lực cho xã hội dân sự; và với tất cả sự ủng hộ dành cho những quyết định
cởi mở của hệ thống, bạn đừng quên rằng chúng ta vẫn kiên định giữ vị trí độc lập
bên ngoài hệ thống của mình.
Tóm lại, con đường để Trung Quốc trở thành một xã hội
tự do chủ yếu dựa vào cải cách tiệm tiến từ dưới lên, chứ khó có thể là một cuộc
cách mạng từ trên xuống theo mô hình Tưởng Kinh Quốc. Cải cách từ dưới lên đòi
hỏi ý thức tự giác của xã hội dân sự, đòi hỏi những vận động bất tuân dân sự tự
phát, liên tục và không ngừng phát triển, và đòi hỏi một phong trào dân quyền.
Nói cách khác, việc theo đuổi tự do và dân chủ của xã hội dân sự không phải là
mưu cầu cải biến toàn diện xã hội bằng lật đổ chế độ, mà là buộc chế độ phải cải
biến thông qua cải biến xã hội tiệm tiến dần từng bước. Có nghĩa là, thông qua
sự lớn mạnh không ngừng của xã hội công dân, chế độ độc tài không thể biện minh
buộc phải thay đổi.
Viết ngày 26.2.2006 tại Bắc Kinh
Lưu
Hiểu Ba
Phạm
Thị Hoài dịch
Nguồn: Dịch từ bản tiếng Đức, in trong tập Ich habe keine Feinde, ich
kenne keinen Hass, Fischer, Frankfurt am Main, 2013, tr. 46-54
No comments:
Post a Comment