KIẾN TẠO HẠNH PHÚC
Một Phương Cách Mới Để Xây Dựng Cuộc Sống Vui Tươi
Nguyễn Văn Sở
Phải nói ngay đầu đề ở trên có thể gây hiểu lầm đây
là bài thuyết giảng của một vị lãnh đạo tôn giáo hay những lời khuyên răn của
một vị cố vấn hôn nhân nào đó. Thực ra hoàn toàn không phải như vậy, mà chỉ là
tên của một cuốn sách mới xuất bản hồi tháng Tư năm 2012, của hai vị kỹ sư: Manel Baucells, giáo sư Kinh tế và
Doanh thương tại Đại học Pompeu Fabra, Barcelona, Tây ban nha, và Rakesh Sarin, giáo sư môn Quản trị tại
UCLA, thuộc hệ thống Đại học California ở Los Angeles. Tên cuốn sách bằng
tiếng Anh trên trang bìa là:
engineering happiness
a new approach for building a joyful
life
Trước đây đã có nhiều sách viết về chủ đề hạnh
phúc, nhưng có thể nói đây là cuốn đầu tiên do hai vị kỹ sư viết ra. Theo như
hai tác giả cho biết trong lời tựa, trước khi trở thành những giáo sư dạy Kinh
tế và Quản trị, họ xuất thân là những kỹ sư, mà nhiệm vụ chính của kỹ sư là ứng
dụng kiến thức về khoa học kỹ thuật vào việc thiết kế, xây dựng, cũng như điều
hành những công trình cung ứng tiện nghi cho xã hội hay sản xuất những máy móc
nhằm nâng cao giá trị cuộc sống. Cầu cống, xa lộ, trường học, bệnh viện, nhà cao
tầng, v.v…và các loại phương tiện chuyên chở như xe hơi, tàu thủy, máy bay,
hoặc các loại máy móc như truyền hình, máy điện toán, điện thoại cầm tay… đều
thuộc trách nhiệm của kỹ sư. Tóm lại, kỹ sư là người thích tìm tòi, giải đáp
những vấn nạn, những câu hỏi hiểm hóc đầy thách thức, nhờ đó mà ngành kỹ sư đã
đạt được những thành tựu tốt đẹp về kỹ thuật như ta đã thấy.
Cách đây hơn mười năm, hai vị giáo sư tác giả cuốn
sách cũng đã tự thách thức mình với vấn đề kiến tạo hạnh phúc. Liệu người kỹ sư
có thể vận dụng kiến thức của mình cùng những điều kiện cụ thể, có thực trong
cuộc sống để giải quyết một vấn đề khó nắm bắt như hạnh phúc không? Trước hết
là tìm hiểu thế nào là hạnh phúc, cái gì tạo nên hạnh phúc, và sau đó là làm
thế nào đánh giá hạnh phúc của người này so với hạnh phúc của người kia. Nói
cách khác, mục đích của hai tác giả khi tự đặt cho mình câu hỏi trên là làm sao
khám phá được những đặc tính của hạnh phúc qua những phân tích có hệ thống và
có thể định nghĩa được.
Cuốn sách vừa xuất bản là thành quả công trình
nghiên cứu của họ, nhằm chia sẻ với chúng ta nhiều khám phá lý thú, quan trọng
nhất là điều khẳng định “hạnh phúc có thể kiến tạo được”.
Họ đã minh chứng điều này bằng một phương trình căn bản khởi đầu như sau:
HẠNH PHÚC = THỰC TẠI – KỲ VỌNG
“Thực tại” ở đây gồm hoàn cảnh thực tế quanh ta,
những điều kiện, cơ sở vật chất cũng như tinh thần đang tồn tại trong cuộc sống
của chính ta, thân thế, sự nghiệp, địa vị xã hội của ta vào một giai đoạn nhất
định nào đó trong cuộc đời, kể cả tuổi tác, sức khoẻ, trình độ, khả năng, mức
sống, v.v… Còn “kỳ vọng” là những gì ta mong mỏi, hy vọng, trông chờ, hay mong
đợi.
Từ phương trình trên, ta có thể hiểu mức độ hạnh
phúc ta có thể có được tùy thuộc vào hai biến số trong vế thứ hai. Kỳ vọng càng
cao so với thực tại thì mức độ hạnh phúc càng thấp, có khi là số âm, hoặc ở một
mức độ làm ta cảm thấy đau khổ, hay thiệt thòi. Trái lại, kỳ vọng càng thực tế
thì mức độ hạnh phúc càng dễ đạt được, cảm nhận được.
Phương trình trên đây mới chỉ là phần căn bản. Muốn
tạo hạnh phúc, hai tác giả cuốn sách còn lần lượt phân tích những liên hệ tất
yếu và phức tạp giữa các hiện tượng nội tâm và sắp xếp chúng thành 6 quy luật
hạnh phúc làm thay đổi hai vế trong phương trình trên, giúp ta hiểu chính xác
hơn và có thể áp dụng phương trình đó sao cho có hiệu quả trong các lựa chọn
của đời sống.
Hạnh phúc thường được ví von như một quả lắc, hết
quay qua trái lại quay qua phải, và trước sau gì cũng sẽ trở về vị trí ở giữa,
ngụ ý là ta không thể làm gì khác hơn được. Như vậy là sau những xao xuyến ban
đầu, ta sẽ quen dần với một mức độ hạnh phúc nào đó và không còn thấy có gì đặc
biệt, khác lạ nữa. Nhưng hai tác giả cuốn sách không nghĩ như vậy. Họ so sánh
hạnh phúc như một chiếc thuyền buồm trên biển mà gió bão cũng như các dòng nước
ngầm có thể gây tác động và ảnh hưởng đến hướng đi của con thuyền, nhưng người
ở trên thuyền vẫn làm chủ được tay lái nếu biết khéo léo kiểm soát, điều khiển
nó. Những qui luật mà hai tác giả đưa ra có thể được hiểu như là tay lái trên
thuyền sẽ giúp hướng dẫn con thuyền đến bến bờ hạnh phúc.
Chung qui có được cuộc sống an lạc hay không chỉ là
một vấn đề chọn lựa. Nếu hiểu thế nào là hạnh phúc và nắm vững những qui luật
được giải thích trong sách, người ta sẽ có đủ cơ sở để có những quyết
định đúng đắn trong chọn lựa hầu có được một cuộc sống an lành, vui vẻ, như
ý.
HẠNH PHÚC LÀ GÌ?
Trước hết hai tác giả phân tích một kinh nghiệm đã
được báo chí tường thuật trước đây để trả lời câu hỏi “Tiền có mua được hạnh
phúc không?” Chắc nhiều người còn nhớ câu chuyện Andrew Jackson Whittaker, Jr.
trúng số Powerball jackpot $315 triệu vào ngày Giáng Sinh 2002. Andrew lớn lên
trong một gia đình nghèo ở West Virginia và phải bắt đầu làm việc từ lúc mới 14
tuổi, nhưng nhờ chuyên cần làm việc nên sau này anh thành lập được một
công ty lắp đặt hệ thống ống nước khá thành công. Nếu vẫn tiếp tục sống và làm
việc như bình thường, chắc hẳn anh và gia đình đã có những thăng tiến càng ngày
càng tốt đẹp hơn. Nhưng anh lại trúng số độc đắc, và cuộc đời anh đã thay đổi.
Thay đổi như thế nào? Hai vợ chồng anh đã chọn cách
lãnh một lần $170 triệu thay vì lãnh trong nhiều năm. Sau khi trừ thuế, họ còn
được khoảng $112 triệu. Anh biếu các nhà thờ ở West Virginia 10% số tiền đó,
mua cho người phụ nữ đã bán cho anh tấm vé số may mắn một căn nhà, và mướn lại
25 nhân viên mà anh đã phải cho nghỉ việc trước đó. Tất cả đều nghe như trong
chuyện thần tiên.
Nhưng chuyện gì đã xảy ra hai năm sau? Tên tuổi anh
lại được nhắc đến hằng ngày trên báo, cũng như các đài truyền thanh, truyền
hình, nhưng lần này thì toàn những tin tức không hay. Anh đã bị cảnh sát bắt
hai lần vì tội lái xe lúc đang say rượu và anh phải chữa trị trong một trung
tâm phục hồi. Ngoài ra anh còn bị liên can đến nhiều rắc rối khác như cờ bạc và
gái điếm. Năm năm sau, vợ anh bỏ anh, và tiếp theo là cô cháu yêu quý của anh
chết vì nghiện ngập do chơi với bạn xấu.
Tại sao cuộc đời của một người tương đối thành công
và giàu có như anh, ngay cả trước khi trúng số, lại xuống dốc đến như vậy? Có
lẽ là do vận may bất ngờ anh được thừa hưởng một món tiền quá lớn mà không biết
cách sử dụng đúng đắn nên anh đã có những quyết định thiếu chín chắn, nhất là
anh không được chuẩn bị chu đáo, khôn ngoan trong cách ứng xử.
Hạnh phúc hoá ra là một vấn đề không đơn giản. Có
thể hình dung nó như một trò chơi lắp ghép hình phức tạp với nhiều mảnh nhỏ
hình thù khác nhau, dài ngắn khác nhau phải tìm cách chắp lại thành một khuôn
mẫu nào đó theo ý muốn. Làm được hay không tuỳ thuộc vào khả năng thiên phú và
tài khéo léo của người chơi.
Nếu hỏi hạnh phúc là gì thì chắc ai cũng nghĩ là
mình hiểu vì đã nghe, đã sử dụng danh từ này khá nhiều lần trong các dịp đám
cưới, đám hỏi, lễ bạc, lễ vàng, hay trong những ngày Tết, mừng Xuân Mới, v.v…
Thông thường ai cũng nghĩ hạnh phúc phải là những tình cảm, xúc động, tâm
trạng, cùng nhận thức có tính cách tích cực như sự sung sướng về vật chất cũng
như tinh thần, sự thích thú, vui vẻ, hài lòng, vừa ý, hay thoả mãn…
Tuy nhiên, hai tác giả không hoàn toàn đồng ý như
vậy.
Sau khi nghiên cứu một khối lượng lớn sách báo đã
xuất bản về các phương pháp đánh giá hạnh phúc (cao/thấp, nhiều/ít) và tìm hiểu
những yếu tố thường được xem là có ảnh hưởng đến hạnh phúc như văn hoá, lương
bổng, tuổi tác, trình độ giáo dục, tỷ lệ tự sát, và các thay đổi của tế bào
thần kinh trong não bộ tuỳ theo tâm trạng vui hay buồn, họ tiếp cận vấn đề một
cách khác, coi hạnh phúc như một tổng thể các sự vui buồn, sướng khổ trong một
thời gian nhất định nào đó, chứ không chỉ trong một khoảnh khắc ngắn ngủi.
Họ triển khai hai khái niệm liên quan đến định
nghĩa danh từ hạnh phúc mà họ đã sử dụng khi nghiên cứu vấn đề này. Thứ nhất là
hạnh phúc nhất thời (moment happiness), là niềm vui hay nỗi buồn, sự sung sướng
hay điều đau khổ mà ta cảm nhận được cường độ của nó vào một thời điểm nhất
định. Thứ hai là hạnh phúc thật sự (total happiness), được kể như là kết số của
tất cả những tình cảm tích cực trừ đi những tình cảm tiêu cực sau một thời
gian.
Hãy lấy ví dụ về Skydiving (một nhóm sinh viên tham
gia môn thể thao nhảy từ trên máy bay và rơi tự do cho đến khi có thể an toàn
mở dù) để hiểu cụ thể hơn. Họ sử dụng một biểu đồ thăm dò hạnh phúc gồm
hai trục tung và hoành. Trục tung chỉ cường độ của cảm xúc trước khi nhảy,
trong khi nhảy, và sau khi nhảy, từ -10 (cực đau khổ) đến +10 (cực sung sướng),
được tính bằng “happidons”, đơn vị đo lường hạnh phúc do chính họ nghĩ ra. Trục
hoành chỉ thời gian, trên đó ghi những xúc cảm có tính tích cực như: háo
hức/hưng phấn, thiết tha/nhiệt tình, nhẹ nhõm/hết lo âu, hãnh diện, vui vẻ...
có lẫn cả những xúc cảm trái ngược có tính tiêu cực như: căng thẳng, bứt
rứt/bối rối, lo lắng, sợ hải, kinh hoảng. Theo dõi và ghi nhận những tín hiệu
biến chuyển trong tâm trạng người tham dự từ những giờ phút chuẩn bị và chờ đợi
đầy lo lắng cũng như háo hức ban đầu, qua những thay đổi của tình cảm theo trục
thời gian, cho đến những cảm giác nhẹ nhõm hay ngây ngất sau khi hoàn tất, họ
mới tính ra số “happidons” từ kinh nghiệm Skydiving của nhóm sinh viên nói
trên, nghĩa là hạnh phúc nhiều hay ít.
QUY LUẬT 1: SO SÁNH TƯƠNG ĐỐI
Rõ ràng là từ nhỏ đã có cái khuynh hướng so sánh
mình với người khác cạnh mình. Hạnh phúc hay đau khổ cũng từ đó mà khởi sinh.
Một ví dụ thực tế: Một cô học sinh 17 tuổi nhận được điểm cuối năm 8/10, coi
như là điểm tốt, nhưng cô vẫn khóc sụt sùi, có vẻ không bằng lòng. Khi hỏi tại
sao, cô trả lời: “Mấy bạn con được điểm 9 hoặc 9.50.”
Bất cứ một sự so sánh nào cũng có hai điểm đối
chiếu: Thực tại khách quan và kỳ vọng (điều mình mong đợi). Trong ví dụ trên,
điều cô gái mong đợi và lấy đó làm cơ sở để so sánh là số điểm của các bạn cô.
Nếu các bạn cô đều được điểm 7 thay vì điểm 9, hẳn là cô đã thấy sung sướng với
điểm 8 của cô rồi.
Từ ví dụ trên, họ đề ra Quy luật 1 mà họ cho là
quan trọng nhất:
Quy luật 1: Có hạnh phúc hay không có hạnh phúc đều do so sánh mà ra.
Vì có so sánh, phương trình hạnh phúc được giản
lược như sau:
HẠNH PHÚC = NHỮNG GÌ TA CÓ – NHỮNG GÌ NGƯỜI KHÁC CÓ
Tình cảm ở trong ta thường được khởi động khi thực
tại bên ngoài không ngang tầm với điều ta mong đợi. Nếu mức độ khác biệt có
chiều nghiêng về hướng tích cực, nghĩa là thực tại ta đang sống phong phú hơn,
dồi dào, nặng ký hơn thì trong tâm trí ta sẽ khởi phát những tình cảm như vui
mừng, hãnh diện, dễ chịu, thích thú… Ví dụ như khi máy bay của chúng ta đến sớm
hơn giờ đã ghi thì ta thấy vui. Trái lại, nếu máy bay đến trể, ta sẽ cảm thấy
khó chịu, bực bội.
So sánh về mặt xã hội thường là so sánh với những
người cùng trang lứa, cùng ngành nghề, cùng giai tầng xã hội. Ít khi ta so sánh
với những người thuộc các tầng lớp trên ta. Vậy có khi nào ta so sánh với những
người kém may mắn hơn để thấy ta sung sướng hơn không? Tom Gilovich và các đồng
nghiệp trong một nghiên cứu có liên quan đến các vận động viên được huy chương
ở Olympics đã giúp trả lời điều đó. Họ nhận thấy rằng trong khi các vận động
viên được huy chương bạc thường hối tiếc đã đến gần mức thắng mà lại không
thắng thì các vận động viên được huy chương đồng lại thấy rộn ràng vui vì được
huy chương trong khi bao nhiêu vận động viên khác cùng tham dự cuộc tranh tài
lại không được gì cả.
Có 4 phương sách có thể kiềm chế được khuynh hướng muốn so sánh mình với
người khác:
1. Chọn bạn trong cùng một
giới ngang tầm với mình.
2. Biết so sánh có chọn
lọc, đừng ganh tị.
3. Nên sống tử tế và sẵn
sàng giúp đỡ người kém may mắn.
4. Tập khen ngợi người hay
chuyện đáng khen.
QUY LUẬT 2: KỲ VỌNG THAY ĐỔI
Quy luật 2: Kỳ vọng
thay đổi theo chiều hướng của thực tại mới.
Trở lại với phương trình hạnh phúc, một khi thực
tại thay đổi thì kỳ vọng cũng thay đổi theo. Ví dụ rõ rệt nhất là khi được tăng
lương thì cũng mong được hưởng thụ nhiều hơn. Hay khi còn là sinh viên đi học
bằng chiếc xe cũ cũng không sao vì chung quanh hầu như ai cũng thế. Nhưng sau
khi tốt nghiệp và làm việc một thời gian, khi đồng nghiệp cùng sở lái xe nhập
cảng kiểu mới loại BMW hay Mercedes-Benz mà ta vẫn tiếp tục chạy chiếc xe cũ ấy
thì chẳng còn hợp với lối sống mới tí nào, làm sao vui được. Tại sao? Vì cuộc
đời đã khác nên kỳ vọng cũng phải khác đi, nhất là khi nhìn chung quanh, ta thấy
muốn có những gì bạn bè và đồng nghiệp đã có. Do đó, phương trình hạnh phúc có
thể viết lại như sau:
HẠNH PHÚC = NHỮNG GÌ CÓ BÂY GIỜ - NHỮNG GÌ CÓ TRƯỚC ĐÂY
Nhưng con người vốn có một khả năng đặc biệt là dễ
thích ứng, thuận lợi hay khó khăn, hoàn cảnh tốt hay xấu, rồi cũng quen dần.
Bởi vậy khi kỳ vọng và thực tại không còn chênh lệch nhau nữa thì những tình
cảm ban đầu, tích cực hay tiệu cực, cũng mờ nhạt đi, không còn được cảm nhận ở
cường độ đáng kể nữa. Phương trình hạnh phúc, do đó, cũng có thể trình
bày lại như sau:
HẠNH PHÚC = THỰC TẠI – KỲ VỌNG ĐÃ THAY ĐỔI
Điều quan trọng cần phân biệt là ta có thể thích
ứng với những gì ta có, nhưng tùy loại mà mức độ thích ứng có khác nhau. Khi
nói đến những tiện ích căn bản như thực phẩm, nghỉ ngơi, quan hệ tình dục, sức
khoẻ, thể dục, liên hệ với bạn bè, gia đình… thì mức độ cảm khoái của ta ít có
dấu hiệu thay đổi, vì đó là những nhu cầu thiết yếu. Nhưng với những thứ tiện
ích không căn bản như đồ đạc trang trí trong nhà, máy móc, áo quần, nữ trang mới
thì sự háo hức ban đầu suy giảm đi rất nhanh. Nếu biết như vậy việc chọn lựa sẽ
dễ dàng hơn, không phải chạy theo những sản phẩm tiêu dùng mà trước sau gì rồi
cũng chán.
QUY LUẬT 3: SỢ THUA THIỆT
Khuynh hướng tự nhiên của con người là sợ thua
thiệt, không bao giờ muốn thấy mình thiệt thòi hơn người khác. Vì vậy mà cường
đô cảm thấy vui khi “được” $10.00, nếu tính bằng happidons, sẽ thấp hơn cường
độ cảm thấy “buồn” vì mất cũng số tiền đó.
Quy luật 3: Nỗi sợ
bị thua lỗ sâu đậm hơn niềm vui khi được cùng một vật sở hữu có giá trị tương
đương.
Khuynh hướng này khá phổ biến và đã được ghi nhận
cũng như khai thác trong nhiều lãnh vực như thể thao, cờ bạc, hay kinh doanh.
Chính khuynh hướng này đã ảnh hưởng đến quá trình lựa chọn và cách hành xử
trong cuộc sống. Xin kể thêm vài ví dụ.
Hai Giáo sư Ian Ayres và Dean Karlan thuộc Đại học
Yale đã đề ra một phương cách giúp người mập giảm cân rất hiệu nghiệm dựa trên
khái niệm sơ khởi là “ai cũng cố gắng tối đa để khỏi mất $500.00, hơn là được
$500.00”, sau khi tự nguyện bỏ số tiền đó vào một chương mục của một cơ quan
trung gian quản lý và bắt đầu tập theo một chế độ ăn kiêng. Nếu đạt mục đích
giảm cân sau thời gian quy định, số tiền ký gởi sẽ được hoàn trả nguyên vẹn.
Ngược lại, số tiền đó sẽ được tặng cho một cơ quan từ thiện.
Về chuyện cai thuốc lá thì ứng dụng như sau. Người
nghiện ký gởi số tiền vẫn chi dùng cho thuốc lá vào một chương mục tiết kiệm.
Sau sáu tháng, nếu thử nghiệm máu cho thấy không còn chất nicotine, số tiền
tiết kiệm sẽ còn nguyên. Nếu không, số tiền đó sẽ được biếu cho một cơ quan từ
thiện. Chương trình cai nghiện này cũng rất thành công vì không ai muốn mất đi
số tiền tiết kiệm của mình.
Hiểu rõ cách vận hành của quy luật thứ ba về nỗi sợ
này trong cách hành xử hằng ngày cũng sẽ giúp đạt được những quyết định và lựa
chọn đúng đắn.
QUY LUẬT 4: CƯỜNG ĐỘ CẢM THỤ GIẢM THAY VÌ TĂNG
Trúng số thì hẳn là vui rồi. Nhưng vấn đề mà hai Giáo sư muốn gỉải thích bằng
toán học ở đây là khi trúng $100,000.00 thì nỗi vui có tăng gấp 10 lần so với
khi chỉ trúng có $10,000.00 không? Đặt vấn đề như vậy là để chứng minh rằng khi
bàn về có hạnh phúc hay không có hạnh phúc, không nên hiểu tâm lý chuyển biến
theo một đường thẳng, do đó mới cần nói thêm với Quy luật thứ tư:
Quy luật 4: Mức độ
hạnh phúc không tương ứng với sự khác biệt giữa thực tại và kỳ vọng vì lý do
cường độ cảm thụ giảm, thay vì tăng, do đó mà khi thực tại vượt quá xa kỳ vọng
thì mức độ hạnh phúc cảm nhận không tăng theo cùng một nhịp độ như ta tưởng.
Quy luật này cho thấy rằng nhân đôi nguồn kích
thích không hẳn sẽ gây ra một phản ứng cũng gấp đôi trong xúc cảm. Chính vì vậy
mà miếng kem lạnh đầu tiên vào một ngày nóng bức mới thiệt là ngon, trong khi
miếng thứ hai tuy cũng còn ngon nhưng ít hơn một chút, và miếng thứ ba sẽ ít
ngon hơn miếng thứ hai. Ăn hết kem vẫn thấy ngon, nhưng mức độ cảm nhận cái
ngon giảm dần.
Mức độ cảm nhận còn tùy thuộc vào nhịp độ thích ứng
của từng người trong từng sinh hoạt khác nhau, nhanh hay chậm, khi thực tại và
kỳ vọng thay đổi.
Vận dụng thêm những yếu tố mới này vào phương trình
hạnh phúc bằng toán học, hai tác giả đã đưa ra ‘công thức dự đoán hạnh phúc’
(formula for happiness) và cho biết bí quyết bảo đảm đưa đến hạnh phúc là chiến
lược tiệm tiến (crescendo strategy), ngăn không cho tạo ra thói quen làm giảm
đi những thích thú trong cuộc sống, mà trái lại phải luôn luôn gia tăng và thay
đổi các sinh hoạt trong đời sống để lúc nào cũng nhận thấy hôm nay khác hôm
qua, và dành phần tốt nhất cho giai đoạn cuối (saving the best for last).
QUY LUẬT 5: CẢM GIÁC BẢO HOÀ
Con người là một
sinh vật có khuynh hướng sống theo thói quen. Muốn có hạnh phúc phải vượt ra
khỏi vòng kiềm tỏa của thói quen qua việc khai thác chiến lược tiệm tiến nói
trên với những sinh hoạt mới mẻ, đa dạng. Chính đây mới là những gì mang
lại hương vị cho cuộc đời và cũng là nội dung của Quy luật 5:
Quy luật 5: Vì lý do bảo hoà, những cảm nhận thích thú có được khi mới thụ hưởng sẽ
càng lúc càng giảm với thời gian; ngược lại, những cảm nhận khó chịu khi mới
kiêng nhịn sẽ làm tăng mức độ thích thú khi sắp được thụ hưởng.
Ứng dụng vào thực tế ta sẽ thấy ngay. Nếu mới từ
Bahamas trở về Arizona sau một tuần nghỉ ngơi, tắm biển bên đó mà lại được mời
về một thành phố trên bờ biển Nam California nghỉ cuối tuần thì chắc chắn là
không hấp dẫn lắm. Hay cụ thể hơn, mới ăn cưới ở một nhà hàng quen thuộc, hôm
sau phải tham dự họp bạn cũng tại nhà hàng đó và thực đơn của nhóm tổ chức cũng
y như đêm trước thì hương vị ăn uống chắc không còn mấy đậm đà.
Chúng ta đã thấy nhịp độ thích ứng của từng người
có khác nhau. Nhịp độ bảo hoà cũng vậy, nhưng tuỳ thuộc loại tiện ích. Có thể
nói rằng một khi thói quen đã hình thành thì sự thích ứng sẽ làm giảm đi cảm
giác bảo hòa. Ví dụ ai thích nhạc cổ điển thì có thể nghe suốt ngày mà không thấy
chán, vì đã quen như vậy. Ngược lại thì chỉ năm, mười phút là đã muốn chuyển
qua một loại hình thưởng ngoạn khác.
Trong các mục hưởng thụ như hội hè, ăn uống, du
lịch, v.v… cũng cần có tính toán, chừng mực, làm sao để hiện tượng bảo hòa
không làm mất đi sự háo hức, chờ đợi đầy thích thú trong cuộc sống hằng ngày.
QUY LUẬT 6: MA LỰC HIỆN TẠI
Gọi là ma lực hiện tại hay tính đương thời
(presentism) vi cái cảm tưởng nhất thời, như sự sung sướng, lạc quan vì mới
trúng số sẽ tạo kỳ vọng lệch lạc là sẽ tiếp tục được sung sướng, lạc quan như
thế nữa. Nhưng trong thực tế, tâm trạng hồ hởi, phấn khởi đó không kéo dài như
ta tưởng. Đó là nôi dung của Điều luật 6.
Điều luật 6: Vì ma lực hiện tại, ta dự đoán là những gì ta thích hay tình cảm của
ta trong tương lai sẽ tương tự như những gì ta thích hay tình cảm của ta trong
lúc này.
Câu cuối cùng trong những câu chuyện thần tiên mà
ta đã đọc hồi còn nhỏ thường là “…và từ đó về sau họ sống hạnh phúc bên
nhau.” Thực tế có như vậy không? Làm sao dự báo được tương lai một cách
lạc quan như vậy? Hãy tưởng tượng nếu Romeo và Juliet còn sống và thành vợ
chồng như bao nhiêu cặp tình nhân khác, liệu cuộc đời họ sẽ chỉ có toàn những
yêu thương, hay cũng có những vui buồn, những xung đột thường tình như bao
nhiêu gia đình khác?
Nhưng đó là một lỗi lầm rất phổ biến, được gọi là
thiên kiến về thích ứng (adaptation bias), cho rằng những gì ta kỳ vọng sẽ
không thay đổi mà quên mất trên thực tế, kỳ vọng của ta cũng sẽ thay đổi.
Phương trình hạnh phúc, do đó, phải được biểu thị như sau:
HẠNH PHÚC THẬT SỰ = THỰC TẠI TRONG TƯƠNG LAI – KỲ VỌNG TRONG TƯƠNG LAI
Ngoài ra còn
phải nói đến vấn đề thiên kiến về bảo hòa (satiation bias), thường khiến ta
nghĩ lầm rằng mức độ bảo hòa mà ta đang cảm nhận sẽ không thay đổi. Vì hiểu rõ
tâm lý này nên ngành tiếp thị kinh doanh đã khai thác khách hàng một cách có hệ
thống. Ví dụ như tại các trung tâm thể dục thường có các chiêu dụ vào dịp Giáng
Sinh hay Năm Mới với lệ phí hội viên hằng tháng thật thấp rất hấp dẫn. Nhiều
người ký hợp đồng dài hạn vì nghĩ mình được lợi và hăm hở tham gia. Đi tập được
một hoặc hai tháng thì sự hăng hái, chuyên cần giảm sút dần, cuối cùng chỉ có
trung tâm thể dục là được lợi vì hội viên vẫn phải tiếp tục đóng lệ phí dù
không còn đi tập thường xuyên nữa.
Trên đây là phần tóm lược những nét chính trong công trình nghiên cứu của hai
vị Giáo sư Đại học mà người viết đã giới thiệu. Phần còn lại nói về cách ứng
dụng phương trình hạnh phúc cũng như 6 Quy luật hạnh phúc mà họ đã phân tích,
để làm sao thiết thực tạo được hạnh phúc tối đa trong cuộc sống. Đây là một
cuốn sách nặng tính hàn lâm nhưng đọc rất thích, vì hai tác giả đã khéo sử dụng
rất nhiều ví dụ cụ thể, lấy ra từ các bài giảng trong lớp, từ nhiều giai thoại
lý thú trong công trình nghiên cứu của các nhà chuyên môn khác, cùng những
chuyện kể hấp dẫn, những câu trích dẫn uyên thâm của các danh nhân về vấn đề
hạnh phúc, hay những huyền thoại đầy tính ẩn dụ sâu sắc từ kho tàng văn hoá thế
giới.
Đề
cập đến hạnh phúc là một điều không dễ, vì khó có được sự đồng thuận do mỗi
người mỗi quan niệm khác nhau, nhưng nội dung cuốn sách phản ảnh một lối tiếp
cận vấn đề rất độc đáo và hiện đại. Hạnh phúc, như hai tác giả nhận định, là
“một sự cố gắng làm đầy ly từng chút một, chứ không phải có được do thừa hưởng
một cái ly đầy”. Và họ đã kết thúc như sau:
“Hạnh phúc là một trạng thái tâm lý khởi sinh từ cảm nhận rằng mình không còn
thèm khát một nhu cầu nào chưa được thỏa mãn. Tuy nhiên chúng ta lại có khuynh
hướng tự tạo cho mình những nhu cầu mới dù mình có tích lũy đến bao nhiêu đi
nữa. Bởi vậy, muốn cho hạnh phúc ‘nở hoa’, chúng ta cần nhìn bầu trời và xem
như đang có một phần bị mây che phủ, nhìn cái ly trước mặt và xem như ly đang
đầy một nửa, nhìn cuộc đời chúng ta và xem như đang thập phần sung túc.”
Xin trân trọng giới thiệu cùng quý thân hữu.
Nguyễn Văn Sở.
No comments:
Post a Comment