BBC
Cập nhật: 11:28 GMT - chủ nhật, 22 tháng 7, 2012
Đối với các quan
chức chính phủ và các nhà phân tích khu vực theo dõi các cuộc đối thoại an ninh
ở Phnom Penh gần đây, những gì diễn ra tại đây có thể xem là sự pha trộn của cả
tin vui lẫn tin buồn.
Tin vui là ngoại
trưởng của ASEAN đã đồng ý các điểm chính trong Quy tắc Ứng xử Biển Nam Trung
Hoa, hay Biển Đông (COC).
Tin buồn là
ngoại trưởng ASEAN không thể đồng ý về câu từ cho phần nói về Biển Đông trong
tuyên bố chung.
Tin vui: Đồng
thuận về COC
Vào năm 2002,
ASEAN và Trung Quốc không đạt được một thỏa thuận về COC. Để thỏa hiệp, họ ký
một văn kiện chính trị không ràng buộc dưới dạng Tuyên bố về Ứng xử của Các bên
ở Biển Đông (DOC).
Các bên đặt bút
ký đồng ý làm việc để rốt cùng sẽ tiến tới việc thông qua COC. Việc thực hiện
DOC phải chờ trong suốt chín năm cho đến khi Trung Quốc tái đàm phán với ASEAN
và nhất trí về bộ hướng dẫn thực hiện DOC.
Việc Trung Quốc
đổi ý là để phản ứng lại áp lực của cộng đồng quốc tế, với Hoa Kỳ đi đầu, chỉ
trích Trung Quốc có hành động lấn át Việt Nam và Philippines.
Việc thỏa thuận
được các hướng dẫn về DOC đã có tác dụng thúc ASEAN chuyển sang giai đoạn kế
tiếp - soạn thảo tiếp một COC.
ASEAN hiện chưa
công bố câu từ chính thức của COC mà họ soạn. Tuy nhiên, phác thảo chi tiết đưa
cho người viết bài này cho thấy có ba phần.
Phần đầu liệt kê
các thỏa thuận giữa ASEAN và Trung Quốc hướng các bên tới trách nhiệm giải quyết
các tranh chấp một cách hòa bình phù hợp với luật pháp quốc tế, bao gồm Công
ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển (UNCLOS).
Phần thứ hai có
các điều khoản có tính triển khai COC.
Các bên ký được
yêu cầu "phát triển phương thức và thủ tục nhằm thúc đẩy giải quyết các
tranh chấp bằng những biện pháp hòa bình và ngăn chặn việc để tranh chấp leo
thang”. Có một điều khoản kêu gọi hình thành một cơ chế hiệu quả để giám sát
việc thực hiện qui tắc ứng xử này.
Phần cuối cùng
“yêu cầu các bên ký kết thiết lập một cơ chế giải quyết tranh chấp liên quan
đến việc diễn giải và áp dụng COC”.
Quy định này
khuyến cáo rằng các bên tận dụng cơ chế giải quyết tranh chấp đã có trong Hiệp
ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC) của ASEAN.
TAC thiết lập
Hội đồng Cấp cao ASEAN cấp bộ trưởng và trao cho hội đồng này quyền khuyến nghị
các bên tranh có tranh chấp – với sự đồng ý trước- các biện pháp như hòa giải, yêu cầu giải đáp hoặc hoà giải.
Hội đồng cũng
được thẩm quyền để "giới thiệu các biện pháp thích hợp để phòng ngừa hướng
đi tiêu cực trong tranh chấp. ."
Trung Quốc tham
gia TAC ngày 08 tháng 10 2003 và cam kết bằng văn bản rằng họ "trung thành
thực thi và tuân theo tất cả các quy định đưa ra trong đó [trong TAC].
"Trong
trường hợp các bên không thể giải quyết tranh chấp của họ trong khuôn khổ
ASEAN, COC nói các bên có tranh chấp có thể dựa vào cơ chế giải quyết tranh
chấp theo quy định của luật quốc tế, bao gồm cả UNCLOS."
Điều này bao gồm
cả khả năng đưa tranh chấp này ra một tòa án quốc tế để xét xử.
UNCLOS, tuy
nhiên, không bao gồm bất kỳ điều khoản nào cho việc giải quyết tranh chấp chủ
quyền trên các đảo và bãi đá.
UNCLOS có qui
định về Phiên tòa Quốc tế về Luật biển (ITLOS) để xét xử các tranh chấp về thẩm
quyền hàng hải.
Luật quốc tế nói
"đất khống chế biển", vì vậy trước khi tranh chấp có thể đưa khiếu
nại Phiên tòa Quốc tế về Luật biển thì các bên có tranh chấp phải trước hết sẽ
phải xác định chủ quyền trên các đảo hoặc bãi đá tranh chấp mà tại đó họ đưa ra
các khiếu nại hàng hải của mình.
Tin buồn: ASEAN
không có Thông cáo Chung
ASEAN được thành
lập vào năm 1967 và mỗi cuộc họp cấp bộ trưởng luôn kết thúc với một thông cáo
chung tóm tắt các quyết định đạt được.
Thông cáo này
được nước nắm ghế chủ tịch ASEAN soạn trên cơ sở tham vấn với tất cả các nước
thành viên và phản ánh sự đồng thuận.
Bản tin đề ngày
09 tháng 7 của ASEAN cho biết, "Thông cáo chung sẽ được đưa ra tại cuối
của Hội nghị Bộ trưởng."
Thất bại khi
không ra được thông cáo chung của Hội nghị Bộ trưởng lần thứ 45 của ASEAN là
chưa có tiền lệ.
Trước khi bàn
thảo tới tranh cãi về câu từ trong phần về Biển Đông, cũng cần biết rằng Hội
nghị Bộ trưởng ASEAN có một nghị trình sự quá dày đặc.
Tại cuộc họp
cuối cùng, các ngoại trưởng thảo luận 118 mục trong nghị trình và thông cáo
chung dài tới 29 trang. Như vậy, sự thất bại trong việc đưa ra thông cáo chung
sẽ dẫn đến sự chậm trễ trong việc ban hành các quyết định của bộ trưởng khối
ASEAN.
Việc không có
được thông cáo chung là do tranh cãi lớn giữa Philippines vàvà Campuchia, nước
nắm ghế chủ tịch ASEAN trong năm nay. Philippines muốn thông cáo đề cập đến
Trung Quốc xâm phạm Bãi Scarborough và vi phạm vùng đặc quyền kinh tế và thềm
lục địa của họ.
Campuchia đã
cương quyết rằng rằng bất kỳ việc đề cập nào tới Bãi Scarborough tương đương
với việc thiên vị trong trong tranh chấp và sẽ làm suy yếu nguyên tắc trung lập
của ASEAN.
Theo ghi chép
của một người tham gia và cung cấp cho tác giả bài viết, Ngoại trưởng Campuchia
dọa "nếu chúng ta không thể đồng ý về câu từ thì sẽ không đưa ra tuyên bố
nào hết."
Ngoại trưởng Indonesia
và Singapore đã làm trung gian để thỏa hiệp từ ngữ của thông cáo chung với việc
đề cập Philippines và Việt Nam, nhưng mặc dù có các nỗ lực này thì Ngoại trưởng
Campuchia vẫn từ chối và bất chợt rời phòng họp.
Hướng đi tới là
gì?
Qui tắc Ứng xử
Biển Đông (COC) của ASEAN và Thông cáo Chung cấp Bộ trưởng ASEAN là hai chủ đề
đề riêng biệt.
ASEAN hiện có
thể thảo luận với Trung Quốc về COC.
Các cuộc họp
không chính thức được tổ chức tại Phnom Penh và Trung Quốc đã công khai tỏ y họ
sẽ tham gia vào các cuộc thảo luận với ASEAN "khi có điều kiện chín
muồi".
Các cuộc bàn
thảo giữa ASEAN và Trung Quốc được tạm thời lên lịch vào tháng Chín. ASEAN hy
vọng đạt đồng thuận về COC vào tháng 11 khi diễn ra hội nghị thượng đỉnh của
khối.
Sự cố liên quan
tới tuyên bố chung làm căng thẳng quan hệ giữa Campuchia và Philippines.
Sự cản trở của
Campuchia đã tạo ra rạn nứt về tình đoàn kết trong ASEAN và ảnh hưởng tới chỗ
đứng cũng như uy tín của khối trên trường quốc tế. Campuchia được xem “chiến
mã” của Trung Quốc
Một nhà ngoại
giao nắm rõ những gì diễn ra tại hội nghị khẳng định, "Trung Quốc đã mua
được ghế chủ tịch [của Campuchia], nói thế cho đơn giản”.
Nếu việc mất
đoàn kết tiếp diễn và có tác động dây chuền tiêu cực tới ASEAN, nó sẽ làm tổn
hại tới nỗ lực ngoại giao gần đây của Ngoại trưởng Hillary Clinton khi bà nhấn
mạnh tầm quan trọng của ASEAN duy trì lập trường thống nhất và vai trò lãnh đạo
đối với chủ đề gai góc này.
Trung Quốc sẽ
khoái chí trước bối rối của ASEAN vì ASEAN sẽ bị suy yếu trong nỗ lực đàm phán
cho được một Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông có tính ràng buộc.
Bài viết được dịch từ trang tư liệu
của ông Carlyle A. Thayer, giáo sư danh dự, Đại học New South Wales tại Học
viện Quốc phòng Úc, Canberra.
--------------------------------
No comments:
Post a Comment