Chủ nghĩa tự do vẫn chưa chết ở Trung
Quốc
Nguyễn Thị Kim Phụng, biên dịch
https://nghiencuuquocte.org/2024/09/16/chu-nghia-tu-do-van-chua-chet-o-trung-quoc/
Bất
chấp sự đàn áp mạnh mẽ, chủ nghĩa tự do vẫn có thêm nhiều người ủng hộ.
Khi
bước vào Nhà sách Vạn Thánh (All Sages) ở phía tây bắc Bắc Kinh, bạn sẽ cảm thấy
như đang bước vào một thế giới khác. Nơi này không có bộ sưu tập các bài phát
biểu của nhà lãnh đạo Trung Quốc, Tập Cận Bình – hàng loạt bìa sách với cùng một
khuôn mặt, cùng một nụ cười nhân hậu – chào đón du khách đến các hiệu sách nhà
nước. Người sáng lập Vạn Thánh, Lưu Tô Lý, đã phải ngồi tù 20 tháng vì vai trò
của mình trong các cuộc biểu tình ở Quảng trường Thiên An Môn năm 1989. Các kệ
sách của ông chứa đầy các tác phẩm của những nhân vật có tư tưởng tự do: các
nhà kinh tế và nhà khoa học chính trị, các sử gia và luật gia. Thị trường tiềm
năng thậm chí còn lớn hơn so với thời kỳ chuẩn bị cho Thiên An Môn. Ông Lưu cho
biết số lượng người theo chủ nghĩa tự do ở Trung Quốc đang ngày càng tăng cao.
VIDEO
:
Chủ
nghĩa tự do vẫn chưa chết ở Trung Quốc
https://www.youtube.com/watch?v=0F9_i1FSfEE
Quan
điểm đó trái ngược với ấn tượng được truyền tải bởi một xu hướng khác, dễ thấy
hơn nhiều: sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc Trung Quốc. Trên các diễn đàn công
khai trực tuyến, thường rất khó để tìm thấy các quan điểm tự do. Mạng Internet
tràn ngập tiếng nói của những người ủng hộ chế độ và căm ghét phương Tây, sẵn
sàng tấn công vào số ít người dám thách thức họ. Nhóm người theo chủ nghĩa dân
tộc này có một không gian hoạt động rộng mở nhờ những nỗ lực không ngừng nghỉ của
Tập nhằm bịt miệng những người theo chủ nghĩa tự do. Trái ngược với thập niên
1980, giới trí thức Trung Quốc ngày nay mang trên mình dáng vẻ đồng nhất đến buồn
tẻ, bị hút cạn sức sống bởi một đảng đã được Tập tiếp thêm sinh lực và củng cố.
Tuy
nhiên, chủ nghĩa tự do lại bền bỉ đáng ngạc nhiên. Lưu tin tưởng rằng, bằng những
cách rất tinh tế, chủ nghĩa tự do vẫn có thể thu hút thêm nhiều người ủng hộ.
Điều này không có nghĩa là bất đồng chính kiến đang lan rộng. Hoàn toàn không
phải vậy. Các hành động đàn áp của Tập đã khiến bất kỳ ai liên tục và công khai
chỉ trích hệ thống chính trị của Trung Quốc không còn được tự do. Với sự trợ
giúp của hệ thống giám sát công nghệ cao và một bộ máy an ninh trong nước khổng
lồ, dường như đảng đã nắm vững quyền kiểm soát. Thật khó để tưởng tượng một
Thiên An Môn thứ hai.
Tuy
nhiên, những người theo chủ nghĩa tự do không nhất thiết là những người bất đồng
chính kiến (và cũng không nhất thiết là những người thiên tả, như tên gọi tự do
thường được hiểu). Họ thậm chí có thể ủng hộ đảng, xem sự sụp đổ của đảng là một
công thức cho sự hỗn loạn. Họ là những người muốn có nhiều tự do cá nhân và
kinh tế hơn. Họ là những người ủng hộ các quyền cá nhân, ngay cả khi những quyền
này xung đột với mong muốn của chính phủ. Họ ngưỡng mộ các giá trị mà các nền
dân chủ phương Tây nói rằng mình ủng hộ, ngay cả khi họ nhìn ra lỗi trong cách
thức hoạt động của phương Tây. Dù không đồng nghĩa với bất đồng chính kiến, chủ
nghĩa tự do có thể là nguồn gốc của nó.
Ảnh
hưởng của chủ nghĩa tự do đã giải thích tại sao Tập lại tập trung nhiều vào việc
chống lại nó. Vào ngày 31 tháng 8, khi năm học mới bắt đầu, tạp chí lý luận
chính của Đảng Cộng sản, Cầu Thị, đã đăng lại bài phát biểu của Tập
vào năm 2018. Trong đó, ông cảnh báo về những nỗ lực dai dẳng của phương Tây,
nhắm vào những người trẻ, nhằm kích động một “cuộc cách mạng màu” ở Trung Quốc.
“Cuộc chiến giành lấy thế hệ trẻ là một cuộc chiến dài và khốc liệt,” Tập nói.
“Chúng ta không thể để thua, và chúng ta không được thua. Chúng ta phải luôn cảnh
giác!”
Nghiên
cứu của các học giả ở nước ngoài cũng cung cấp một số hiểu biết sâu sắc. Ý kiến
của công dân Trung Quốc “đa dạng và tự do hơn những gì người ta mong đợi,”
Scott Kennedy và Ilaria Mazzocco của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế
có trụ sở tại Washington đã viết vào năm 2022, trích dẫn dữ liệu được Jennifer
Pan và Từ Dật Thanh (Yiqing Xu) của Đại học Stanford thu thập suốt nhiều năm.
“Có rất nhiều người theo chủ nghĩa dân tộc, nhưng cũng có một số đông thầm lặng
ủng hộ cải cách kinh tế và chủ nghĩa tự do chính trị.” Trong một bài đánh giá
vào năm ngoái về các nghiên cứu như vậy, Cho Sungmin, khi đó đang làm việc tại
Trung tâm Nghiên cứu An ninh Châu Á – Thái Bình Dương tại Hawaii, nhận xét:
trong khi phần lớn công dân Trung Quốc hoan nghênh sự ổn định do chế độ độc đảng
mang lại, thì “sự ủng hộ của họ đối với các chuẩn mực và giá trị dân chủ cũng
tăng lên theo thời gian.”
Nhưng
một số nghiên cứu khác lại không chắc chắn về điều đó. Trong “China as Number
One: The Emerging Values of a Rising Power” (Trung Quốc Số Một: Những Giá trị Mới
Nổi của một Cường quốc Trỗi dậy), một ấn phẩm của nhiều tác giả được xuất bản
trong năm nay, John James Kennedy của Đại học Kansas đã viết rằng: một cuộc
thăm dò năm 2018 – cuộc thăm dò mới nhất trong một loạt các cuộc thăm dò của một
dự án quốc tế có tên là Khảo sát Các giá trị Thế giới – cho thấy một “xu hướng
bảo thủ hơn” đã xuất hiện trong quan điểm của người Trung Quốc về các vấn đề
như quyền của người đồng tính, bình đẳng giới, và tôn trọng chính quyền.
Tuy
nhiên, nhiều thứ đã thay đổi kể từ năm 2018. Trong hai năm đầu tiên của đại dịch,
đảng rõ ràng đã nhận được sự ủng hộ lớn khi Trung Quốc ngăn chặn thành công sự
lây lan của COVID-19, trong khi các nước phương Tây loay hoay, chật vật. Các
chiến dịch tuyên truyền của Trung Quốc đã lợi dụng điều này, chế giễu sự yếu
kém của nền dân chủ phương Tây. Và nhiều người Trung Quốc dường như đồng tình với
quan điểm xuyên tạc của chính phủ. Nhưng vào năm 2022, tâm trạng dường như đã
thay đổi. Quyết tâm theo đuổi chiến lược zero-COVID của Tập, bất chấp khó khăn
trong việc ngăn chặn biến thể Omicron của loại virus đã càn quét thế giới vào
năm đó, đã khơi dậy sự tức giận của hàng triệu người bị buộc phải ở nhà trong
nhiều ngày hoặc nhiều tuần liên tục.
Lần
đầu tiên kể từ khi Tập lên nắm quyền một thập kỷ trước, các cuộc biểu tình đã nổ
ra ở nhiều thành phố. Các cuộc biểu tình vào tháng 11 năm đó tuy nhỏ nhưng rất
dũng cảm. Những người tham gia yêu cầu chấm dứt lệnh phong tỏa và cũng nêu lên
những bất bình chính trị. Họ chỉ trích kiểm duyệt, giương cao những tờ giấy trắng
để nêu quan điểm của mình. Một số người kêu gọi lật đổ Tập và đảng. Dù chỉ
trong thời gian ngắn, nguồn suối tự do đã tuôn trào.
“Phong trào giấy trắng,” như các cuộc biểu
tình được gọi, cho thấy Tập đã không sai khi lo lắng về bất đồng chính kiến.
Trong những tuần tiếp theo, cảnh sát đã vào cuộc, truy tìm những người liên
quan, cảnh cáo nhiều người và bắt giữ nhiều người khác.
Trong
bầu không khí đầy sợ hãi này, có rất ít người theo chủ nghĩa tự do dám lên tiếng.
Nhưng các cuộc trò chuyện với những thanh niên thành thị ở một số vùng của
Trung Quốc cho thấy rằng phong trào giấy trắng là một thời khắc lớn đối với những
người theo chủ nghĩa tự do, và việc đất nước đột ngột và vội vã dỡ bỏ phong tỏa
zero-COVID – được cho là đã dẫn đến hơn 1 triệu ca tử vong, chủ yếu là người
cao tuổi – là một lời cảnh tỉnh cho một số cá nhân ủng hộ chủ nghĩa độc đoán của
Tập. Sự hoài nghi về cách đất nước Trung Quốc được vận hành dường như đã lan rộng.
Điều đó không có nghĩa là nhiều người muốn ngay lập tức chấm dứt chế độ độc đảng.
Nhưng tâm trạng u ám là rõ ràng. Và nó đang bị làm trầm trọng thêm bởi kết quả
kém cỏi của nền kinh tế.
Ở
Bắc Kinh, hiệu sách của Lưu là một điều hiếm hoi. Có lẽ chính quyền cho rằng việc
đóng cửa hiệu sách sẽ chỉ khiến nhiều người tức giận mà không đạt được gì. Rốt
cuộc thì, các tác phẩm của Isaiah Berlin, Friedrich Hayek, và Ludwig von Mises
(nằm trong số những tác phẩm bán chạy nhất của Lưu) có thể được tìm thấy trên mạng
trực tuyến và trong các thư viện. Nhưng hãy nhìn vào dòng người trẻ đến các
thành phố ít đàn áp ở Trung Quốc hoặc ở nước ngoài, và bạn có thể nhận ra một
khát vọng tự do. “Tôi nghĩ rằng các hạn chế do COVID đã thúc đẩy nhiều người
Trung Quốc có suy nghĩ đó: di cư đến các quốc gia khác,” Trương Kim Bình (tên
giả), người gần đây đã hoàn thành bằng thạc sĩ tại Bắc Kinh, cho biết. “Chúng
ta có thể thấy giới lãnh đạo không lắng nghe người dân của mình.”
Đi
tìm sự thật
Đối
với Trương, bước ngoặt đến vào năm 2019, khi các cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ
nhấn chìm Hong Kong. Tại đại lục, cơn thịnh nộ của chủ nghĩa dân tộc bùng nổ chống
lại những người biểu tình. Đảng mô tả họ là những kẻ ly khai được CIA hậu thuẫn.
Nhiều người trẻ Trung Quốc đã tin vào điều đó: kiểm duyệt internet không cho
phép bất kỳ quan điểm nào khác chiếm ưu thế. Nhưng Trương đã tìm cách đào hầm
vượt qua “vạn lý hỏa thành” và tìm thấy một câu chuyện khác. Cô cho biết sự tin
tưởng của mình vào chính phủ đã giảm từ 100% xuống còn 80%. Những tháng cuối
cùng của zero-COVID đã biến cô thành một người hoài nghi hơn nhiều. “Tôi muốn
nói rằng người dân Trung Quốc đã học được bài học khó khăn về ban lãnh đạo đất
nước.” Niềm tin của cô vào đảng hiện ở mức “rất thấp.”
Thành
phố Thành Đô ở phía tây nam Trung Quốc là điểm đến phổ biến cho những người trẻ
có tư tưởng tự do muốn thoát khỏi nền chính trị ngột ngạt của thủ đô. Đây không
phải là thiên đường cho những người bất đồng chính kiến. Những người công khai
chỉ trích đảng vẫn bị cảnh sát nhắm tới. Nhưng họ vẫn có nhiều tự do hơn một
chút – trong các quán cà phê và văn hóa âm nhạc ngầm, và trong lối sống thư thả
được nuôi dưỡng bởi khí hậu cận nhiệt đới ôn hòa, giống như một nơi ẩn náu khỏi
sự khắc nghiệt dữ dội của Bắc Kinh. Ở đây có một số hiệu sách theo định hướng tự
do. Một kệ trong một hiệu sách chứa nhiều bản sao của hai tác phẩm đã được dịch.
Tác phẩm đầu tiên là Dịch hạch của Albert Camus, xuất bản năm
1947 – tiểu thuyết mô tả một thành phố bị tàn phá bởi dịch bệnh theo một cách
dường như là lời tiên tri về nỗi kinh hoàng của thời kỳ zero-COVID. Tác phẩm
còn lại là 1984 của George Orwell.
Ở
Thành Đô, bạn có thể dễ dàng tham gia các cuộc tụ họp nhỏ lẻ được gọi là sa
long (bắt nguồn từ chữ “salon”), nơi mọi người thảo luận về sách và
các vấn đề thời sự – nhưng, như một người đam mê sa long lưu
ý, không có bất kỳ điều gì liên quan cụ thể đến lão đại, tức lãnh tụ
tối cao. (Ngay cả ở Thành Đô, cũng ít người dám công khai chỉ trích Tập.) Những
người tổ chức cho biết những sự kiện như vậy đang trở nên phổ biến hơn.
Vào
lúc một giờ chiều, khoảng ba chục người, hầu hết trong độ tuổi 20 hoặc 30 và
nhiều trong số này không quen biết nhau, tụ tập trong một không gian triển lãm
được thắp sáng rực rỡ. Họ đã bị thu hút bởi một thông báo được lưu hành trên
WeChat – ứng dụng tương tự với WhatsApp, nhưng được Trung Quốc giám sát chặt chẽ
– về một cuộc tranh luận rằng “Cuộc chiến của Israel chống lại Hamas đã vượt ra
ngoài phạm vi tự vệ.” Cuộc thảo luận diễn ra rất bình tĩnh – khác hẳn với hình ảnh
đoàn người giẫm đạp lên nhau trên các phương tiện truyền thông chính thức và trực
tuyến để mô tả nạn bạo lực vốn là sản phẩm của sự can thiệp của Mỹ, phớt lờ những
hành động tàn bạo của Hamas. Không bên nào được tuyên bố là người chiến thắng.
Như một nhà tổ chức sự kiện đã nhấn mạnh, chiến thắng nằm ở việc thảo luận có
trật tự. “Người Trung Quốc không có quyền tự do ngôn luận,” một người tham gia
nói. “Thật tuyệt khi có cơ hội được nói như thế này.”
Tình
hình ở Bắc Kinh thì ngột ngạt hơn, nhưng tư tưởng tự do cũng phổ biến ở thủ đô.
Một dấu hiệu nổi bật của nó là các cuộc họp của phụ nữ, đặc biệt là những người
trẻ và có học thức, để thảo luận về các vấn đề liên quan đến giới tính của họ.
Tập đã đàn áp mạnh mẽ các hoạt động nữ quyền. Các quan chức xem đó là mặt trận
cho sự bất đồng chính kiến chống đảng. Hầu như không có chiến dịch nào được tổ
chức liên quan đến các vấn đề của phụ nữ kể từ năm 2015, khi năm nhà hoạt động
nổi tiếng bị bắt giữ ngay trước Ngày Quốc tế Phụ nữ. Năm 2018, để đáp lại phong
trào #MeToo, phụ nữ Trung Quốc đã lên mạng để bày tỏ những bất bình của riêng họ.
Nhưng chính phủ đã sớm có động thái để bịt miệng họ. Vào tháng 6 năm đó, một
nhà hoạt động #MeToo nổi tiếng đã bị kết án năm năm tù vì tội lật đổ.
Tuy
nhiên, cả ở trên mạng lẫn trong đời thực, phụ nữ vẫn tụ tập để động viên nhau
trong cuộc đấu tranh chống lại sự phân biệt đối xử và lạm dụng. Nhu cầu đối với
sách nữ quyền cho thấy sự quan tâm đến chủ đề này đang tăng mạnh. Các tác phẩm
của Ueno Chizuko, giáo sư danh dự tại Đại học Tokyo, nằm trong số những tác phẩm
phổ biến nhất. Năm 2019, bà đã nói chuyện với các tân sinh viên về bất bình đẳng
giới trong giáo dục đại học. Bà đã chỉ trích kỳ vọng ở Nhật Bản rằng các cô gái
phải kawaii, hay dễ thương, và rằng phụ nữ phải che giấu thành tích
học tập của mình để tránh bị đàn ông xem là mối đe dọa.
Giữa
chiến dịch của Tập nhằm thúc đẩy các giá trị gia đình bảo thủ, nhấn mạnh vai
trò của phụ nữ với tư cách là người mẹ, bài phát biểu của Ueno đã gây được tiếng
vang trong phụ nữ Trung Quốc. Nó đã lan truyền nhanh chóng trên mạng xã hội. Một
video về bài phát biểu đã thu hút hơn 1 triệu lượt truy cập. Các nhà xuất bản
Trung Quốc đã nhanh chóng tung ra bản dịch các cuốn sách của Ueno về chủ nghĩa
nữ quyền. Hơn 20 cuốn sách hiện đang được bán và đã bán được hàng trăm nghìn bản.
“Trong những năm gần đây, các ý tưởng về nữ quyền đã lan truyền nhanh chóng ở
Trung Quốc và ảnh hưởng đến nhiều người trẻ,” Giang Tuyết, nữ nhà báo đã rời khỏi
Trung Quốc vào năm 2022 sau khi bị cơ quan an ninh nhà nước quấy rối, cho biết.
“Điều này tất yếu bao gồm những suy nghĩ về quyền cá nhân.”
Còn
tại các trường đại học, nhiều nghiên cứu của các học giả Trung Quốc cho thấy
thái độ tư duy tự do vẫn hấp dẫn, chí ít là đối với một số người. Trong số hơn
1.400 sinh viên được khảo sát vào năm 2019 tại bốn trường đại học ở tỉnh Hà
Nam, hơn 40% cho biết họ tin rằng chủ nghĩa tự do có ảnh hưởng trong giới sinh
viên. Cao Chong, người thực hiện nghiên cứu này, cho biết lối suy nghĩ như vậy
đã “làm suy yếu các giá trị chính thống của sinh viên đại học và làm mờ nhạt
các tiêu chuẩn về đạo đức và công lý.”
Vào
những năm 1980, sự lan rộng của chủ nghĩa tự do tại các trường đại học một phần
được khuyến khích bởi chính trị. Những nhân vật chủ trương cải cách trong giới
lãnh đạo muốn Trung Quốc tránh xa chủ nghĩa toàn trị của Mao, bằng cách nới lỏng
sự kiểm soát của đảng đối với phương tiện truyền thông và giới học thuật. Nhưng
ngày nay, không có nhà cải cách nào như vậy. Tập đã tìm cách bịt miệng họ. Một
tạp chí được họ ủng hộ, Viêm Hoàng Xuân Thu, đã bị đóng cửa vào năm 2016.
Giữa
tình trạng thất nghiệp tăng cao, thị trường bất động sản chao đảo, và nền kinh
tế chững lại, cảnh sát sẽ cảnh giác cao độ trước tình trạng bất ổn. Hai học giả
người Mỹ, Scott Rozelle và Martin Whyte, đã phân tích dữ liệu liên quan đến
thái độ đối với bất bình đẳng. Họ phát hiện ra rằng hầu hết mọi người từng tin
rằng việc thiếu năng lực chính là lý do khiến một số người nghèo hơn. Giờ đây,
người ta có xu hướng đổ lỗi cho hệ thống nhiều hơn. Nhưng đừng mong đợi họ sẽ
biểu tình.
Những
người theo chủ nghĩa tự do vẫn chưa nhìn ra hồi kết của cuộc đàn áp. Không có dấu
hiệu nào cho thấy Tập, hiện 71 tuổi, có kế hoạch từ chức. Và bất kỳ ai nổi lên
làm người kế nhiệm ông đều có thể chia sẻ nỗi lo lắng của ông về khả năng sụp đổ
của đảng, nếu đảng nới lỏng sự kìm kẹp về mặt ý thức hệ. Vào những năm 1980, một
phần là nhờ sự tê liệt trong đảng, khi những người cải cách và những người theo
đường lối cứng rắn tranh cãi với nhau, mà các cuộc biểu tình mới có thể phát
triển. Nhiều khả năng, sau thời Tập Cận Bình, đảng sẽ lại trải qua những rạn nứt
như vậy. Nếu thế, có thể sẽ có một làn sóng bất đồng chính kiến mang màu sắc tự
do khác đổ xuống đường. Nhưng chúng ta có thể phải chờ đợi rất lâu.
--------------------------------
Nguồn: “Liberalism is far
from dead in China,
” The Economist, 05/09/2024
No comments:
Post a Comment