Dư Văn Toàn
13/03/2020
Trong khi cả nước đang bối rối trước tai họa rình rập
của coronavirus thì có một tai họa còn khủng khiếp hơn nhiều, một cái chết được
báo trước đang xảy ra, tuy âm thầm nhưng lừng lững tiến tới ở Đồng bằng Sông Cửu
Long (ĐBSCL).
Nếu được hỏi nguy cơ lớn nhất cho sự tồn vong của
ĐBSCL là gì, tôi sẽ không ngần ngại trả lời: nước, nước, nước, và nước.
Vấn
đề nước đầu tiên ở ĐBSCL là ô nhiễm nguồn nước mặt – cái giá phải trả
cho việc sử dụng phân bón, thuốc trừ sâu quá mức để duy trì lúa vụ 3 và tăng sản
lượng nông nghiệp. Thêm vào đó, ô nhiễm từ hoạt động nuôi trồng và chế biến thủy
sản làm tình trạng ô nhiễm càng trở nên nghiêm trọng. Trước đây ở đồng bằng hầu
như trẻ em nào cũng biết bơi, bây giờ đến nhảy xuống sông tắm còn không dám vì
sợ ô nhiễm.
Vấn
đề nước thứ hai ở ĐBSCL là việc khai thác nước ngầm quá mức, một mặt
là do nước mặt quá ô nhiễm nên không sử dụng được, mặt khác vì tình trạng quản
lý yếu kém nguồn tài nguyên “cha chung không ai khóc” này. Khai thác nước ngầm
quá mức, cùng với áp lực của các công trình xây dựng và hạ tầng, khiến nền đất
bị sụt lún nghiêm trọng, có nơi lên tới 2-3 cm mỗi năm. Nếu tình trạng này tiếp
diễn, chỉ trong 20-30 năm nữa, những nơi này sẽ tụt xuống dưới mực nước biển.
Vấn
đề nước thứ ba là sự suy giảm về cả khối lượng và chất lượng nước
do mạng lưới chằng chịt hàng trăm đập thủy điện ở thượng nguồn gây ra. Thiếu nước
ở ĐBSCL – điều chúng ta đang chứng kiến mấy tuần qua – đã ngày càng trở nên
nghiêm trọng trong mùa khô. Mặc dù trong mùa mưa, các đập của Trung Quốc chỉ
chiếm khoảng 7% lượng nước trong toàn bộ hệ thống nhưng vào mùa khô, tỷ lệ này
có thể lên tới 40-50%, khiến cho lượng nước ở hạ nguồn bị phụ thuộc rất lớn vào
việc vận hành các đập của Trung Quốc. Bên cạnh đó, một lượng lớn phù sa và cát
bị kìm giữ bởi các đập thượng nguồn – ước lượng hiện nay đã lên tới 50% – cũng
làm ĐBSCL mất đi nguyên liệu để bồi đắp cho đồng bằng. Điều này cùng với nạn
khai thác cát bừa bãi và vô độ trong nhiều năm khiến tình trạng mất đất và sạt
lở ven biển trở nên hết sức trầm trọng.
Vấn
đề nước thứ tư là mực nước biển dâng và nhập mặn do biến đổi khí hậu.
Hiện nay, mỗi năm nước biển dâng trung bình khoảng 3 – 4 mm. Như vậy, mặc dù
không phủ nhận tầm quan trọng của hiện tượng này, song cần nhớ là mức sụt lún
do khai thác nước ngầm quá mức và do các công trình xây dựng và hạ tầng gây ra
có thể còn cao hơn tới 10 lần. Hơn nữa, việc nhập mặn tuy bất lợi cho lúa nhưng
lại có lợi cho tôm, cá và các hoạt động nuôi trồng thủy sản khác vốn đem lại lợi
ích kinh tế cao hơn nhiều lần so với canh tác lúa 3 vụ, trong khi không gây biến
đổi và tác hại môi trường.
ĐBSCL – nơi cư ngụ của hơn 20 triệu người Việt Nam –
đang chết dần chết mòn. Nguyên nhân chính không phải vì biến đổi khí hậu hay do
các con đập thượng nguồn, mà vì sự hội tụ và tích tụ của nhiều bất cập chính
sách và tập quán nông nghiệp trong suốt qua ba thập kỷ gần đây. Nếu không đảo
ngược tình trạng này, viễn cảnh tan rã của ĐBSCL chỉ còn là vấn đề thời gian.
Bạn đã bao giờ thử hình dung khi ấy đất nước Việt
Nam sẽ như thế nào và con cháu chúng ta sẽ sống còn thế nào không?
D.V.T.
No comments:
Post a Comment