Hồi kết của chủ nghĩa
biệt lệ Mỹ
Daniel
W. Drezner, “The End of American
Exceptionalism,” Foreign
Affairs, 12/11/2024
Biên
dịch: Nguyễn
Thị Kim Phụng
https://nghiencuuquocte.org/2024/11/27/hoi-ket-cua-chu-nghia-biet-le-my/#more-59521
Việc
Trump tái đắc cử sẽ định nghĩa lại quyền lực của nước Mỹ.
Điều
duy nhất không gây tranh cãi về Donald Trump là cách ông giành được nhiệm kỳ thứ
hai của mình. Bất chấp các cuộc thăm dò cho thấy mức độ ủng hộ ngang bằng về mặt
thống kê, và những lo ngại về việc phải chờ đợi kết quả bầu cử kéo dài, Trump
đã được tuyên bố là người chiến thắng ngay vào sáng sớm thứ Tư ngày 06/11. Khác
với cuộc bầu cử năm 2016, lần này ông đã giành được cả phiếu phổ thông lẫn phiếu
Đại cử tri đoàn, cải thiện biên độ ủng hộ của mình ở hầu hết mọi nhóm nhân khẩu
học. Bên cạnh đó, Đảng Cộng hòa đã giành được đa số tại Thượng viện với 53 ghế,
và dường như sẽ duy trì quyền kiểm soát Hạ viện. Đối với phần còn lại của thế
giới, bức tranh đã quá rõ ràng: Phong trào “Làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại”
(MAGA) của Trump sẽ định hình chính sách đối ngoại của nước Mỹ trong bốn năm tới.
Bất
kỳ người nào theo dõi sát sao nhiệm kỳ đầu tiên của Trump đều đã quen thuộc với
các ưu tiên trong chính sách đối ngoại cũng như quá trình hoạch định chính sách
đối ngoại của ông. Tuy nhiên, có thể có ba điểm khác biệt đáng kể giữa chính
sách đối ngoại nhiệm kỳ đầu tiên với nhiệm kỳ thứ hai của Trump. Thứ nhất,
Trump sẽ nhậm chức với một đội ngũ an ninh quốc gia đồng nhất hơn so với năm
2017. Thứ hai, tình hình thế giới vào năm 2025 khác biệt hẳn so với năm 2017.
Và thứ ba, các tác nhân nước ngoài sẽ hiểu rõ hơn nhiều về Donald Trump.
Lần
này, Trump sẽ điều hướng chính trị thế giới với sự tự tin lớn hơn. Nhưng liệu
ông có may mắn hơn trong việc buộc thế giới đi theo thương hiệu “Nước Mỹ trên hết”
của mình hay không lại là một câu hỏi hoàn toàn khác. Tuy nhiên, điều chắc chắn
là kỷ nguyên của chủ nghĩa biệt lệ Mỹ đã kết thúc. Dưới thời Trump, chính sách
đối ngoại của Mỹ sẽ ngừng thúc đẩy các lý tưởng lâu đời của nước này. Điều đó,
kết hợp với sự gia tăng được dự báo của các hoạt động chính sách đối ngoại tham
nhũng, sẽ khiến Mỹ trông giống như một cường quốc tầm thường.
QUY
TẮC CỦA TRÒ CHƠI
Thế
giới quan chính sách đối ngoại của Trump đã được thể hiện rõ ràng kể từ khi ông
bước vào chính giới. Cụ thể, ông tin rằng trật tự quốc tế tự do mà Mỹ tạo ra,
theo thời gian, đã chống lại chính nước Mỹ. Để thay đổi sự mất cân bằng đó,
Trump muốn hạn chế các luồng kinh tế hướng vào như nhập khẩu và người nhập cư
(dù ông vẫn thích nhận đầu tư trực tiếp từ nước ngoài). Ông muốn các đồng minh
gánh vác phần lớn chi tiêu quốc phòng của chính họ. Và ông tin rằng mình có thể
đạt được thỏa thuận với những nhân vật chuyên chế như Vladimir Putin của Nga hoặc
Kim Jong Un của Triều Tiên, từ đó làm giảm căng thẳng ở các điểm nóng toàn cầu
và cho phép Mỹ tập trung vào bên trong.
Điều
rõ ràng không kém là phương tiện ưa thích của Trump để đạt được những gì ông muốn
trong chính trị thế giới. Ông là người tin tưởng mạnh mẽ vào việc sử dụng sự cưỡng
ép, chẳng hạn như lệnh trừng phạt kinh tế, để gây áp lực lên các tác nhân khác.
Ông cũng tuân theo “thuyết gã điên,” trong đó ông đe dọa tăng thuế quan ồ ạt hoặc
sử dụng “lửa và thịnh nộ” để tấn công các nước khác với niềm tin vững chắc rằng
những lời đe dọa như vậy sẽ buộc họ phải đưa ra những nhượng bộ lớn hơn so với
bình thường. Nhưng đồng thời, Trump cũng tuân theo quan điểm giao dịch về chính
sách đối ngoại, được minh chứng bằng sự sẵn lòng liên kết các vấn đề khác biệt
để đảm bảo các nhượng bộ kinh tế trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông. Ví dụ, đối với
Trung Quốc, Trump đã liên tục thể hiện sự sẵn sàng nhượng bộ về nhiều vấn đề
khác nhau – đàn áp ở Hong Kong, đàn áp ở Tân Cương, việc bắt giữ một giám đốc cấp
cao của công ty công nghệ Trung Quốc Huawei – để đổi lấy một thỏa thuận thương
mại song phương tốt hơn.
Thành
tích chính sách đối ngoại của Trump trong nhiệm kỳ đầu tiên gồm cả điểm tốt lẫn
điểm xấu. Nếu người ta nhìn vào các thỏa thuận được đàm phán lại cho Hiệp định
Thương mại Tự do Hàn Quốc hoặc Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (đã được đổi
tên thành Hiệp định Mỹ-Mexico-Canada, hay USMCA), thì những nỗ lực cưỡng ép của
Trump tạo ra rất ít kết quả. Điều tương tự cũng đúng với hội nghị thượng đỉnh của
ông với Kim Jong Un. Nhưng người ta có thể lập luận rằng điều này có thể là do
bản chất khá hỗn loạn của Nhà Trắng dưới thời Trump. Có rất nhiều lần Trump
trông như đang ‘gây chiến’ với chính quyền của mình, thường dẫn đến việc mô tả
các cố vấn chính sách đối ngoại chính thống của ông (như Bộ trưởng Quốc phòng
Jim Mattis và Cố vấn An ninh Quốc gia H. R. McMaster) là “những người lớn trong
phòng.” Kết quả là có rất nhiều thay đổi nhân sự và thiếu nhất quán trong việc
định vị chính sách đối ngoại, theo đó làm giảm khả năng đạt được mục tiêu của
Trump.
Nhưng
đây không còn là vấn đề đối với nhiệm kỳ thứ hai của Trump. Trong tám năm qua,
ông đã tập hợp đủ những người ủng hộ mình để tạo dựng một đội ngũ chính sách đối
ngoại và an ninh quốc gia từ những viên chức có cùng chí hướng. Có rất ít khả
năng ông gặp phải sự phản đối từ những người được chính ông bổ nhiệm. Các biện
pháp kiềm chế đối trọng khác đối với chính sách của Trump cũng sẽ yếu hơn nhiều.
Các nhánh lập pháp và tư pháp của chính phủ hiện nay thân thiện hơn với MAGA so
với hồi năm 2017. Trump đã nhiều lần ám chỉ rằng ông có ý định thanh trừng những
chuyên gia phản đối chính sách của mình khỏi quân đội và bộ máy hành chính, và
ông có thể sẽ sử dụng Schedule F – một cách để tái phân loại các vị trí công chức
thành các vị trí bổ nhiệm chính trị – để buộc họ phải ra đi. Trong vài năm tới,
nước Mỹ sẽ chỉ còn một giọng nói về chính sách đối ngoại, và giọng nói đó sẽ là
của Trump.
Dù
khả năng chỉ huy bộ máy chính sách đối ngoại của Trump sẽ được tăng cường,
nhưng khả năng cải thiện vị thế của Mỹ trên thế giới lại là một vấn đề khác. Những
vướng mắc nổi cộm nhất của Mỹ hiện nay là ở Ukraine và Gaza. Trong chiến dịch
tranh cử năm 2024, Trump đã chỉ trích Biden về lần rút quân đầy hỗn loạn của Mỹ
khỏi Afghanistan vào năm 2021, khẳng định rằng “sự sỉ nhục ở Afghanistan đã dẫn
đến sự sụp đổ về uy tín và sự tôn trọng nước Mỹ trên toàn thế giới.” Một kết quả
tương tự ở Ukraine sẽ tạo ra những vấn đề chính trị tương tự cho Trump. Tại
Gaza, Trump đã thúc giục Benjamin Netanyahu “hoàn thành công việc” và tiêu diệt
Hamas. Tuy nhiên, việc Netanyahu thiếu tầm nhìn chiến lược để hoàn thành nhiệm
vụ này cho thấy rằng Israel sẽ tiến hành một cuộc chiến kéo dài, theo đó khiến
nhiều đối tác tiềm năng trên thế giới ngày càng xa lánh Mỹ. Rồi Trump sẽ nhận
ra rằng việc Mỹ rút khỏi những cuộc xung đột này khó hơn nhiều so với những gì
ông tuyên bố trong chiến dịch tranh cử.
Thêm
vào đó, các quy tắc toàn cầu của trò chơi đã thay đổi kể từ năm 2017 – thời điểm
mà các sáng kiến, liên minh, và thể chế hiện có của Mỹ vẫn còn nhiều sức mạnh.
Kể từ đó đến nay, các cường quốc khác đã trở nên tích cực hơn trong việc xây dựng
và củng cố các thể chế của riêng họ, độc lập với Mỹ. Những thể chế này trải dài
từ BRICS+ đến OPEC+ đến Tổ chức Hợp tác Thượng Hải. Và về mặt không chính thức,
còn có sự xuất hiện của một “liên minh những nước bị trừng phạt,” trong đó
Trung Quốc, Triều Tiên, và Iran vui vẻ giúp Nga phá vỡ trật tự toàn cầu. Trump
thực chất có thể rất muốn tham gia một số nhóm này, thay vì tạo ra những nhóm
thay thế hấp dẫn. Những nỗ lực của ông nhằm chia rẽ các nhóm này có khả năng sẽ
thất bại. Những lãnh đạo chuyên chế có thể không tin tưởng lẫn nhau, nhưng họ
càng không tin tưởng Trump.
Tuy
nhiên, khác biệt quan trọng nhất giữa Trump 2.0 và Trump 1.0 lại là khác biệt
đơn giản nhất: Donald Trump giờ đây là một nhân vật được hiểu rõ trên trường quốc
tế. Như giáo sư Elizabeth Saunders của Columbia mới nhận xét gần đây, “Trong cuộc
bầu cử năm 2016, chính sách đối ngoại của Trump có phần bí ẩn… Tuy nhiên, vào
năm 2024, hành động của Trump dễ dự đoán hơn nhiều. Ứng viên muốn trở thành ‘kẻ
điên’ và thích ý tưởng khiến các quốc gia khác phải đoán già đoán non nay đã trở
thành một chính trị gia có chương trình nghị sự khá dễ đoán.” Các nhà lãnh đạo
như Tập, Putin, Kim, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan, và thậm chí cả
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã từng đối mặt với những chiêu trò của Trump
trước đây. Cả các cường quốc và các quốc gia nhỏ hơn hiện đều biết rằng cách tốt
nhất để đối phó với Trump là chào đón ông bằng những nghi lễ phô trương, tránh
kiểm tra hiểu biết của ông trước công chúng, đưa ra những nhượng bộ hào nhoáng
nhưng mang tính tượng trưng, và vẫn đảm bảo rằng về cơ bản lợi ích cốt lõi của
họ sẽ được bảo vệ. Phong
cách đàm phán của Trump đã không mang lại nhiều lợi ích cụ thể trong nhiệm kỳ đầu
tiên của ông và sẽ còn mang lại ít hơn thế trong nhiệm kỳ thứ hai.
KHÔNG
CÒN BIỆT LỆ
Tất
cả những điều này có nghĩa là Trump 2.0 sẽ chỉ là một phiên bản đã cũ? Không hẳn
vậy. Việc Trump tái đắc cử báo hiệu hai xu hướng khó đảo ngược trong chính sách
đối ngoại Mỹ. Đầu tiên là tình trạng tham nhũng không thể tránh khỏi, vốn sẽ
làm tổn hại đến các chính sách của Mỹ. Các cựu cố vấn nguyên tắc chính sách
trong các chính quyền trước, từ Henry Kissinger đến Hillary Clinton, đã hưởng lợi
từ vị trí của họ thông qua các hợp đồng xuất bản sách, các bài phát biểu quan
trọng, và dịch vụ tư vấn địa chính trị. Tuy nhiên, các cựu quan chức của Trump
đã đưa mọi thứ lên một tầm cao mới. Các cố vấn như con rể của Trump kiêm trợ lý
Nhà Trắng Jared Kushner, và cựu đại sứ và cựu
quyền giám đốc tình báo quốc gia Richard
Grenell đã
tận dụng các mối quan hệ mà họ tạo dựng được với tư cách là nhà hoạch định
chính sách để thu về hàng tỷ đô la đầu tư nước ngoài (bao gồm cả từ các quỹ đầu
tư của chính phủ nước ngoài) và các hợp đồng bất động sản ngay sau khi họ rời
nhiệm sở. Sẽ không có gì ngạc nhiên nếu các nhà đầu tư nước ngoài tiếp cận nhóm
cố vấn của Trump với những lời hứa, cả ngầm định và rõ ràng, về các hợp đồng
béo bở sau khi họ kết thúc nhiệm kỳ – miễn là họ chịu thỏa hiệp khi còn nắm quyền.
Kết hợp điều này với vai trò dự kiến mà các tỷ phú như Elon Musk sẽ đảm nhiệm
trong chính quyền Trump 2.0, có thể thấy trước sự gia tăng đáng kể tình trạng
tham nhũng trong chính sách đối ngoại Mỹ.
Một
xu hướng khác mà Trump 2.0 sẽ thúc đẩy là sự kết thúc của chủ nghĩa biệt lệ Mỹ.
Từ Harry Truman đến Joe Biden, các tổng thống Mỹ đã chấp nhận quan niệm rằng
các giá trị và lý tưởng của Mỹ đóng vai trò quan trọng trong chính sách đối ngoại
của nước này. Quan niệm này từng bị phản đối vào nhiều thời điểm khác nhau,
nhưng việc thúc đẩy dân chủ và nhân quyền đã được xác định là vì lợi ích quốc
gia trong một thời gian khá dài. Nhà khoa học chính trị Joseph Nye từng lập luận
rằng chính những giá trị và lý tưởng này là một thành phần cốt lõi của sức mạnh
mềm của Mỹ.
Những
sai lầm trong chính sách của Mỹ, cũng như chủ nghĩa “anh cũng vậy”
(whataboutism) của Nga – chuyển hướng chỉ trích hành vi xấu của chính mình bằng
cách chỉ ra hành vi xấu của người khác – đã làm suy yếu sức mạnh của chủ nghĩa
biệt lệ Mỹ. Và Trump 2.0 sẽ chôn vùi nó. Thật vậy, bản thân Trump cũng chấp nhận
một phiên bản của chủ nghĩa “anh cũng vậy” khi nói đến các giá trị của Mỹ. Ngay
từ đầu nhiệm kỳ đầu tiên, ông đã lưu ý, “Chúng ta có rất nhiều kẻ giết người. Bạn
nghĩ sao – đất nước chúng ta vô tội đến vậy sao?”
Vào
thời điểm đó, khán giả nước ngoài có thể lập luận rằng hầu hết người Mỹ không
tin vào điều này, vì Trump đã không giành được số phiếu phổ thông. Nhưng cuộc bầu
cử năm 2024 đã phá vỡ niềm tin đó. Trong chiến dịch tranh cử, Trump đã hứa sẽ
ném bom Mexico và trục xuất những người nhập cư hợp pháp, gọi các chính trị gia
đối lập là “kẻ thù từ bên trong,” và tuyên bố rằng những người di cư đang “đầu
độc dòng máu” của đất nước. Bất chấp tất cả những tuyên bố này – hoặc có lẽ là
vì chúng – Trump đã giành được đa số phiếu phổ thông. Khi phần còn lại của thế
giới nhìn vào Trump, họ sẽ không còn thấy một ngoại lệ bất thường đối với chủ
nghĩa biệt lệ Mỹ nữa, nhưng sẽ nhận ra nước Mỹ đại diện cho điều gì trong thế kỷ
21.
---------------
Daniel
W. Drezner là Giáo sư về Chính trị quốc tế tại Trường Luật và Ngoại giao
Fletcher thuộc Đại học Tufts và là tác giả của bản tin Drezner’s World.
Nguồn: Daniel W. Drezner, “The End of American Exceptionalism,” Foreign Affairs, 12/11/2024
No comments:
Post a Comment