Thuế quan của Trump
đã giúp Miền Bắc Việt Nam bùng nổ, nhưng tương lai thì sao?
Damien Cave
| New York Times
Nguyễn
Thị Kim Phụng, biên dịch
27/12/2024
https://nghiencuuquocte.org/2024/12/27/thue-quan-cua-trump-da-giup-mien-bac-viet-nam-bung-no/
Miền bắc
Việt Nam đã được hưởng lợi do làn sóng tìm kiếm các giải pháp thay thế cho sản
xuất từ Trung Quốc trên toàn cầu. Nhưng không ai biết liệu nhiệm kỳ thứ hai của
Trump sẽ cản trở hay thúc đẩy sự tăng trưởng đó.
Đứng
từ hiên nhà mình, Phạm Văn Thịnh có thể nhìn thấy rõ phía sau nhà máy điện tử
LG, và trong mắt ông, không gì đẹp hơn con quái vật trắng sáng đó.
Có
những đêm, khi công nhân ùa ra sau 8 giờ tối, trên cổ đeo những chiếc thẻ in
hình khuôn mặt của những người mới được tuyển dụng, ông Thịnh lại đi giữa đám
đông, tận hưởng nguồn năng lượng mới của một ngôi làng từng nghèo khó gần cảng
Hải Phòng, miền bắc Việt Nam, nhưng đã đột nhiên hòa nhập vào dòng chảy thương
mại toàn cầu.
“Điều
này làm tôi thấy vui,” ông Thịnh, 73 tuổi, một sĩ quan công an đã nghỉ hưu, người
từng chiến đấu cho miền bắc Cộng sản trong Chiến tranh Việt Nam, nói. “Tất cả
những người trẻ này, họ sẽ có cuộc sống tốt đẹp hơn.”
Sáu
năm trước, sự thịnh vượng này hoàn toàn không tồn tại. Nhưng rồi Tổng thống
Donald J. Trump quyết định đánh thuế Trung Quốc, làm bùng nổ cuộc tìm kiếm toàn
cầu về các giải pháp thay thế cho sản xuất từ Trung Quốc.
Trong
cuộc chạy đua này, có rất ít quốc gia, nếu không muốn nói là không có quốc gia
nào, được hưởng lợi nhiều hơn Việt Nam – đặc biệt là miền bắc đất nước, nơi xét
về mặt lịch sử là một nền kinh tế tụt hậu so với miền nam được quốc tế hóa hơn.
Xung quanh Hải Phòng, cách Trung Quốc vài giờ lái xe, các nhà máy đang nở rộ.
Nhà máy LG thậm chí còn mở rộng theo cấp số nhân. Khu công nghiệp gần đó hiện
chật kín các công ty Trung Quốc mở rộng sản xuất ra nước ngoài. Những ngôi làng
nông thôn như của ông Thịnh – trước đây chỉ được biết đến với những cánh đồng
lúa và những giấc mơ – bây giờ đã phát triển thần tốc chỉ sau một đêm, thành những
thị trấn bùng nổ với 30.000 dân.
Những
ngôi làng nông thôn gần Hải Phòng đã phát triển thành những thị trấn bùng nổ với
30.000 dân chỉ sau một đêm.
“Điều
này làm tôi thấy vui,” ông Phạm Văn Thịnh, 73 tuổi, nói về các nhà máy mới. “Tất
“Tất cả những người trẻ này, họ sẽ có cuộc sống tốt đẹp hơn.”
Liệu
nhiệm kỳ thứ hai Trump sẽ cản trở hay thúc đẩy sự tăng trưởng đó? Không ai biết.
Trump
đã thề sẽ trừng phạt các quốc gia có thặng dư thương mại lớn với Mỹ, và Việt
Nam hiện đứng thứ ba trong danh sách đó, chỉ sau Trung Quốc và Mexico. Các quan
chức tại Hà Nội bày tỏ lo ngại về “sự phân biệt đối xử” – rằng Việt Nam sẽ bị
áp thuế trong khi các đối thủ cạnh tranh tránh được danh sách đen của Tổng thống
Mỹ.
Các
công ty Hàn Quốc (bao gồm LG và Samsung) thuộc nhóm những nhà đầu tư nước ngoài
lớn nhất tại Việt Nam, nhưng một vài công ty trong số họ đã tạm dừng kế hoạch mở
rộng để chờ đợi Washington.
Tuy
nhiên, một số nhà phân tích vẫn tỏ ra tự tin khi cho rằng Việt Nam sẽ tiếp tục
phát triển thịnh vượng nếu Trump áp mức thuế cao hơn nhiều đối với Trung Quốc
so với các nước khác, đúng như ông đã đe dọa.
Bất
kể điều gì xảy ra tiếp theo, vị cựu tổng thống và tổng thống tương lai của nước
Mỹ có thể tự tin nói rằng ông đã giúp miền bắc Việt Nam vĩ đại trở lại. Lần đầu
tiên kể từ khi người Pháp cai trị Việt Nam vào thế kỷ 19 ở Sài Gòn, nay là
Thành phố Hồ Chí Minh, miền bắc đã trở thành động lực kinh tế và cửa ngõ của Việt
Nam ra thế giới. Khu vực này đang dẫn đầu cả nước về giá trị xuất khẩu ra nước
ngoài, cũng như dòng vốn đầu tư nước ngoài chảy vào.
“Cán
cân quyền lực giữa hai miền đã thay đổi hoàn toàn,” ông Vũ Thành Tự Anh, một
nhà kinh tế tại Trường Chính sách Công và Quản lý Fulbright tại Thành phố Hồ
Chí Minh, cho biết. “Điều đó đã thể hiện trong tất cả các số liệu thống kê.”
https://nghiencuuquocte.org/wp-content/uploads/2024/12/001-768x552.jpg
Thâm
hụt thương mại của Mỹ theo quốc gia. Từ tháng 1 đến tháng 10 năm 2024. Lưu ý:
Biểu đồ chỉ hiển thị tình trạng thâm hụt hàng hóa. Nguồn: Cục Phân tích Kinh tế.
Biểu đồ được vẽ bởi Ashley Wu.
Bước
chuyển mình của miền bắc Việt Nam, dù một phần là do địa lý và chính trị địa
phương thúc đẩy, cũng làm nổi bật cách mà sự vũ khí hóa thương mại của các cường
quốc đang sắp xếp lại nền kinh tế toàn cầu. Công nghiệp hóa đang lan rộng đến
những địa điểm mới với tốc độ nhanh hơn, và vận may của từng địa phương không
chỉ được xác định bởi các lợi thế cạnh tranh như năng suất, mà còn bởi cuộc
tranh đấu giành quyền tối cao giữa các nhà lãnh đạo của các địa phương xa xôi,
để chọn ra người chiến thắng và kẻ thua cuộc.
Nói
cách khác, “trí tuệ của đám đông” và thị trường đang nhường chỗ cho ý thích nhất
thời của những con người thất thường – với sự lan tỏa đến các quốc gia và làng
mạc xa xôi.
Từ
Trung Quốc đến Việt Nam
Ở
châu Á, nơi nền kinh tế quốc gia thường hội nhập sâu hơn với ít rào cản thương
mại hơn những nơi khác, điều được Trump khởi xướng bằng thuế quan đã được đại dịch
thúc đẩy hơn nữa.
Niềm
tin vào Trung Quốc đã bị lung lay khi chính phủ nước này phản đối các cuộc điều
tra về nguồn gốc của Covid-19 và phản ứng với loại virus này bằng lệnh phong tỏa
nghiêm ngặt và việc đóng cửa các nhà máy, theo đó khiến nhiều chính phủ quyết định
tách chuỗi cung ứng của mình khỏi sự thống trị của Trung Quốc.
Chẳng
hạn, vào năm 2020, Nhật Bản đã tạo ra một quỹ để giúp các công ty đa dạng hóa
khỏi Trung Quốc. Về phần mình, Hàn Quốc đã mở rộng các nỗ lực để giúp các doanh
nghiệp xây dựng mối quan hệ với Ấn Độ và Đông Nam Á thông qua “Chính sách phương
Nam mới,” trong khi các quan chức Mỹ và châu Âu gây áp lực buộc các công ty (và
các nhà cung cấp châu Á của họ) “giảm rủi ro” khỏi Trung Quốc.
Việt
Nam đã trở thành người chiến thắng hàng đầu. Theo các quan chức Nhật Bản, trong
số khoảng 120 công ty Nhật sử dụng trợ cấp đa dạng hóa của chính phủ, hơn 50
công ty đã yêu cầu trợ cấp cho Việt Nam, nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác.
Trong
khi đó, LG, tập đoàn đa quốc gia của Hàn Quốc, gần đây đã bán hai nhà máy sản
xuất màn hình hiển thị cuối cùng của họ tại Trung Quốc sau khi mở rộng sản xuất
tại Hải Phòng.
Công
nhân rời khỏi nhà máy LG ở Hải Phòng.
Một
nhà máy mới đang được xây dựng tại khu công nghiệp DEEP C ở Hải Phòng. Việt Nam
là nước hưởng lợi lớn khi các công ty chuyển sản xuất ra khỏi Trung Quốc.
Một
nhà cung cấp thiết bị điện tử Đài Loan đã bắt đầu sản xuất các thiết bị mạng
cho hệ thống Starlink của Elon Musk tại một nhà máy cách Hải Phòng gần 100 km.
Những
hành động này là một phần của một xu hướng lớn hơn. Theo phân tích của ông Lê Hồng
Hiệp, điều phối viên chương trình nghiên cứu Việt Nam tại Viện ISEAS-Yusof
Ishak ở Singapore, từ năm 2017 đến năm 2023, các nhà đầu tư nước ngoài đã đăng
ký tổng cộng 248,3 tỷ đô la vốn đầu tư vào Việt Nam thông qua 19.701 dự án. Con
số này chiếm hơn một nửa tổng số vốn đầu tư nước ngoài được đăng ký kể từ khi
Việt Nam mở cửa nền kinh tế vào cuối những năm 1980.
Thặng
dư thương mại ngày càng tăng của Việt Nam với Mỹ – đạt 104 tỷ đô la vào năm
ngoái, tăng từ 38 tỷ đô la vào năm 2017 – đã dẫn đến cáo buộc rằng Trung Quốc
đang sử dụng Việt Nam như một nhà kho, chuyển hướng sản phẩm của mình để né
tránh thuế quan. Quả thật, nhập khẩu và đầu tư của Trung Quốc vào Việt Nam đã
tăng vọt.
Nhưng
ở một đất nước cảnh giác với nước láng giềng như Việt Nam, nơi 1.000 năm đô hộ
của Trung Quốc vẫn còn trong ký ức quốc gia, thì sự bùng nổ này hoàn toàn không
do Bắc Kinh sở hữu hay kiểm soát. Từ khi Việt Nam mở cửa kinh tế vào thập niên
1980 đến năm 2023, Trung Quốc đại lục là nhà đầu tư nước ngoài lớn thứ sáu tại
nước này. Nếu tính cả Hong Kong, thì họ cũng chỉ đứng thứ tư, sau Hàn Quốc, Nhật
Bản, và Singapore.
Một
nghiên cứu gần đây của Trường Kinh doanh Harvard cho thấy việc trốn thuế quan bất
hợp pháp hiếm khi xảy ra hơn mức mất cân bằng thương mại cho thấy – chỉ chiếm từ
1,8 đến 16,1% kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ vào năm 2021.
Các
nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng hầu hết các nhà xuất khẩu đều đang sản xuất sản
phẩm mới với đầu vào từ nhiều địa điểm và đầu tư tại địa phương, chứ không đơn
thuần chỉ dán nhãn sản phẩm Trung Quốc lại thành sản phẩm Việt Nam.
Bước
nhảy vọt của Hải Phòng
“Không
có bên nào chiến thắng” trong thương chiến Mỹ-Trung, nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập
Cận Bình đã tuyên bố hồi tuần trước, trong một cuộc họp với các nhà tài chính
toàn cầu. Nhưng trải nghiệm ở miền bắc Việt Nam cho thấy điều ngược lại.
Năm
1954, sau khi giành độc lập khỏi Pháp, Việt Nam là một trong những quốc gia nghèo
nhất và kém phát triển nhất ở Châu Á, gần như hoàn toàn dựa vào nền nông nghiệp
tự cung tự cấp.
Hải
Phòng, cảng chính của miền bắc, đã bị quân đội Mỹ tấn công bằng những đợt ném
bom dữ dội nhất trong chiến tranh, và mười năm sau khi thống nhất vào năm 1975,
toàn bộ Việt Nam đã trở thành thứ mà một học giả gọi là “một xã hội nghèo đói bị
bao vây bởi một nền kinh tế trì trệ.”
Ngày
nay, tốc độ tăng trưởng hai chữ số của miền bắc đã trở thành chuẩn mực, và Hải
Phòng đã trở thành một đô thị hiện đại với hai triệu dân, được kết nối với Hà Nội
bằng một xa lộ mới. Những chiếc cần cẩu đung đưa như chong chóng gió tại hơn một
chục công trường xây dựng. Những cây cầu mới bắc qua con sông uốn lượn qua
thành phố, nơi các cầu tàu tại các khu công nghiệp đang hỗ trợ tàu thuyền di
chuyển đến một trong những khu cảng bận rộn nhất thế giới.
Một
cảng cũ ở Hải Phòng. Các cảng của thành phố này hiện là một trong những cảng bận
rộn nhất thế giới.
Những
cây cầu mới bắc qua dòng sông uốn lượn quanh Hải Phòng.
Bruno
Jaspaert, Chủ tịch Phòng Thương mại Châu Âu tại Việt Nam kiêm Giám đốc Điều
hành của DEEP C, đơn vị quản lý các khu công nghiệp quanh Hải Phòng, cho biết hệ
thống đường thủy này chỉ là một lợi thế của khu vực. Các tỉnh miền bắc Việt Nam
cũng có những nhà lãnh đạo có quan hệ tốt hơn với Hà Nội, giúp họ nhận nhiều
khoản đầu tư cơ sở hạ tầng hơn, cộng với nhiều khu đất mở với giá cả phải chăng
hơn.
So
với miền nam đất nước – nơi sở hữu các cơ sở công nghiệp còn sót lại từ thời
chiến tranh, vốn từng giúp các công ty như Nike hoạt động vào những năm 1990 –
Jaspaert nhận định miền bắc “bắt đầu muộn hơn, nhưng họ có thể lập kế hoạch tốt
hơn và cũng nhanh hơn nhiều.”
Chỉ
tay ra ngoài cửa sổ văn phòng, hướng về phía trung tâm hành chính mới của Hải
Phòng, được bao quanh bởi các khu chung cư mới, ông nhấn mạnh rằng không hề có
tòa nhà nào như vậy ở đó khi ông chuyển đến Việt Nam vào năm 2018.
Miền
bắc Việt Nam khi đó đã phát triển, trong một đất nước đã đưa 40 triệu người
thoát khỏi đói nghèo từ năm 1993 đến năm 2014. Nhưng thuế quan của Mỹ đã trở
thành một chất xúc tác kinh tế. Và ở miền bắc, trung tâm của nền văn minh Việt
Nam cổ đại và cách mạng Cộng sản, hành động nhanh chóng của các quan chức chính
phủ phù hợp với cảm giác cấp bách của các nhà đầu tư tư bản nước ngoài.
Jaspaert
tiết lộ, trước đây, các quyết định sản xuất thường mất 18 đến 24 tháng, nhưng
giờ chỉ mất 6 đến 9 tháng. Và trong khi miền nam rơi vào trì trệ (tuyến tàu điện
ngầm của Thành phố Hồ Chí Minh vẫn chưa hoàn thành sau 20 năm xây dựng), thì miền
bắc vẫn tiếp tục phát triển.
Bruno
Jaspaert, Giám đốc Điều hành của DEEP C, cho biết miền bắc Việt Nam có nhiều lợi
thế về kinh doanh so với miền nam.
Một
khu công nghiệp ở Hải Phòng. So với miền nam, Jaspaert nhận xét miền bắc “bắt đầu
muộn hơn, nhưng có thể lập kế hoạch tốt hơn và cũng nhanh hơn nhiều.”
Doanh
thu và lợi nhuận của DEEP C đã tăng gấp năm lần kể từ khi Trump áp thuế.
Những
ngôi làng như làng của ông Thịnh đã được đổi mới hoàn toàn.
Khi
nhà máy LG mở rộng vào năm 2019, những con phố hẹp của các ngôi làng gần đó
nhanh chóng trở thành những dãy phố thương mại với các nhà hàng và tiệm cắt tóc
đủ sắc màu dành cho những công nhân địa phương có mức lương ổn định, khoảng 400
đến 550 đô la một tháng.
Mọi
mảnh đất trống đều được biến thành nhà trọ cho công nhân. Ông Thịnh hiện đang
quản lý 35 phòng trọ cùng gia đình mình. Gần đó, bà Phạm Thị Châm, 55 tuổi, đã
tháo cạn một cái ao nuôi cá sau nhà để xây 8 phòng trọ, cho thuê với giá khoảng
60 đô la một tháng.
Nhiều
công nhân đến từ miền trung Việt Nam. Thay vì đi vào miền nam như trước kia, giờ
đây, họ đi ra miền bắc.
Cách
đây ba năm, Trần Văn Sỹ, 26 tuổi, một chàng trai trẻ trầm tính trong chiếc áo
phông nhái hiệu Givenchy, đã từ một tỉnh ven biển nghèo đến đây để làm việc cho
LG. Anh cho biết mình đã cố gắng tiết kiệm để gửi 60% tiền lương về nhà.
Đó
là câu chuyện được lặp đi lặp lại khắp các dãy hành lang nhà trọ, nơi có những
đôi giày thể thao xếp ở mép cửa và xe máy đỗ bên ngoài.
Một
tiệm cắt tóc ở khu vực đông đúc gần khu phức hợp nhà máy LG.
Mọi
mảnh đất trống gần các nhà máy đều được biến thành nhà trọ cho công nhân.
Ông
Thịnh cho biết cả chín người cháu của ông đều đang học đại học hoặc làm việc tại
các nhà máy.
“Tôi
không bao giờ có thể tưởng tượng được điều này,” ông nói.
Giờ
đây, trong sự phấn khích tột độ, ông không thể tưởng tượng bước tiến này sẽ dừng
lại.
Ông
nhấn mạnh rằng ông tin tưởng chính phủ sẽ duy trì hoạt động sản xuất mạnh mẽ, tạo
thêm áp lực cho các nhà lãnh đạo ở Hà Nội.
Thêm
vào đó, liệu Trump có thực sự phá vỡ sự bùng nổ bên ngoài Trung Quốc, mà chính
ông đã góp phần tạo ra không?
“Mọi
thứ đang diễn ra rất tốt đẹp,” ông Thịnh nói, nhìn chằm chằm vào ánh đèn mờ ảo
của nhà máy LG. “Những công ty này sẽ tiếp tục mở rộng.”
-------------
Damien
Cave là chủ nhiệm văn phòng New York Times tại Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam,
chuyên đưa tin về sự thay đổi quyền lực trên khắp châu Á và toàn thế giới.
Nguồn: Damien Cave, “Trump’s Tariffs Helped Northern
Vietnam Boom Like Never Before. What Now?” New York Times, 17/12/2024
No comments:
Post a Comment