Phải có tự do mới
mang đến sự phồn thịnh và hạnh phúc
05/09/2024
https://baotiengdan.com/2024/09/05/phai-co-tu-do-moi-mang-den-su-phon-thinh-va-hanh-phuc/
Người
Việt vẫn hay tự nói về mình, rằng hiền lành, nhưng sự thể không chỉ có thế. Tôi
quan sát thấy, cái “hiền lành” ấy rất gần với sự cảm tính, và gần hơn với sự bạc
nhược.
Mặt
khác, cái “hiền lành” ấy sẽ lập tức trở nên khắc nghiệt và tàn nhẫn ngay, nếu
chỉ cần nó rơi vào một tình huống có tính phép thử. Vụ đấu tố em nam sinh ở Yên
Bái là một ví dụ. Trăm năm trước, người Pháp khi qua xứ ta đã đúc kết rằng,
trong mỗi người An Nam đều có một ông quan. Tôi hiểu cái gọi là “ông quan” ấy
chính là ẩn dụ cho tính chuyên chế hà khắc trong mỗi người Việt. Cái tính này từ
đâu mà ra?
Cũng
cách nay ngót một trăm năm, nhà cách mạng khai sáng Phan Châu Trinh đã nói: “Khi
còn ở trong gia đình thì thở cái không khí chuyên chế của gia đình, khi đến trường
học thì thở cái không khí trong trường học (tính người mình hay thích
giao con cho một ông thầy dữ đòn) thì làm sao khi bước chân ra ngoài xã
hội khỏi quen tính nô lệ, chịu lòn cúi người. Cái tính nô lệ của người mình
ngày nay chính là mang từ lúc trong gia đình chuyên chế mà ra vậy”.
Nghĩa
là theo cách nói của cụ Phan, người mình, một mặt mang nô lệ tính, nhưng mặt
khác, luôn chực chờ để biến thành một kẻ chuyên chế, độc đoán. Đối với người
trên, người mạnh, người giàu thì nó khúm núm sợ sệt, nhưng với kẻ yếu hơn thì
luôn trong tâm thế áp đặt, chuyên quyền. Cứ xem cái cách cha đối với con, chồng
đối với vợ, thầy đối với trò, quan đối với dân, thì rõ.
Cho
nên, muốn thay đổi cái tính này thì phải bắt đầu từ gia đình, tập tôn trọng con
cái. Tôn trọng chứ không phải chiều chuộng. Chúng ta có thừa sự chiều chuộng vô
lối nhưng thiếu hẳn lòng tôn trọng. Nếu chưa hiểu “tôn trọng” ở đây nghĩa là gì
thì trước mắt cứ mang Luật trẻ em và Công ước quốc tế về quyền trẻ em ra đọc, để
biết.
“Làm một
cuộc cách mạng thì dễ, thay đổi tâm hồn một dân tộc mới là khó”. Sau vài lần
“được” chứng kiến, thì đến nay, những việc như đang xảy ra với em học sinh kia,
tôi không còn ngạc nhiên nữa. Nó tất yếu phải như vậy, một khi văn hóa chưa
thay đổi. Văn hóa chưa thay đổi nghĩa là tính người chưa thay đổi. Mà nói theo
cách của chí sĩ Phan Châu Trinh thì tất cả đều do dốt mà ra cả. Khi đã dốt thì
một mặt con người hèn nhược, mặt khác là đầy tính bạo lực.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2024/09/2-1-1068x601.jpeg
Ảnh
minh họa. Nguồn: BBC
Cụ
Phan dẫn lời nhà triết học
chính trị Montesquieu:
“Dân sống dưới quyền chuyên chế của nhà vua thì chẳng biết gì là đạo đức cả,
chỉ lấy thế vị lớn nhỏ làm danh dự mà thôi; duy dân chủ mới thật còn có đạo đức“.
Cha
mẹ, thầy cô cho đến người làm công việc quản lý xã hội phải học để hiểu giá trị
của tự do. Phải có tự do mới mang đến sự phồn thịnh và hạnh phúc. Nhà triết học John Stuart Mill nói rằng, nếu toàn thể
nhân loại chung nhau một ý kiến và chỉ duy nhất một người có ý kiến khác, thì
nhân loại ấy cũng không được biện minh nhiều hơn kẻ đơn độc kia trong việc thể
hiện quyền tự do quan điểm và tự do ngôn luận. Các cộng đồng văn minh bảo vệ
quyền tự do cá nhân còn vì nó có quan hệ trọng yếu đối với lợi ích chung của
toàn xã hội. Một ý kiến đúng sẽ giúp xã hội sữa chữa những sai lầm, một ý kiến
sai sẽ làm cho ý kiến đúng được khẳng định và trở nên sống động.
Mà
nhân loại này chưa bao giờ thôi sai lầm. Cái đúng của hôm nay có thể thành sai ở
ngày mai; có những cái đúng mà toàn nhân loại đinh ninh tin tưởng không suy
xét, nó đứng vững một nghìn năm, nhưng bỗng sụp đổ một ngày khi có một ý kiến
khác. Biết thế để ta không độc quyền chân lý. Nếu không có ý kiến khác và sự va
chạm giữa chúng với nhau, chân lý (nếu có) cũng sẽ là chân lý chết – tức trở
thành giáo điều.
Nếu không
hiểu bản chất và giá trị cao cả của tự do, người ta sẽ chỉ hô khẩu hiệu và rồi
sẽ hiện nguyên hình là những kẻ chuyên chế mỗi khi gặp tình huống có tính phép
thử. Tôi đã
ngạc nhiên đến bàng hoàng khi thấy không ít người ngày ngày “phản biện” trên mạng
nhưng bỗng một hôm họ lộ nguyên vẹn “não trạng Annam”. Không ít nhà văn, nhà
báo, những người lắm chữ nhiều fan, như trong sự vụ này, đã chứng minh điều ấy.
Than
trách hờn dỗi không giải quyết được việc gì, chỉ có không ngừng chia sẻ tri thức
và tự mình thực hành mỗi ngày (đầu tiên là trong gia đình, với con cái mình,
cho đến lên tiếng trước cái sai, biết bảo vệ cái đúng trong xã hội…), may ra
sau vài thế hệ nữa mới mong người Việt gột rửa được ít nhiều chăng?
---------------------------------------
No comments:
Post a Comment