MỘT
NGƯỜI TÀI HOA BẬC NHẤT ĐÃ VỀ VỚI ĐẤT MẸ
Sáng
nay, thân quyến, bạn bè, đồng nghiệp đã đến tiễn đưa nhà phê bình Đặng Tiến về
với đất Mẹ, xã Hòa Tiến, Hòa Vang, Đà Nẵng, trong giai điệu bài "Cát bụi"
của Trịnh Công Sơn. Bốn năm trước, tôi cũng đã nghe giai điệu của bài này cất
lên thật buồn trong buổi vĩnh biệt Chu Văn Sơn, cũng là một người tài hoa, tình
nghĩa.
Gia
đình muốn Hiệp Văn phát biểu đôi lời trong buổi tiễn đưa anh, sau những lời
phát biểu của gia tộc Đặng, của võ sư Nguyễn Văn Dũng, nhà nghiên cứu văn học Bửu
Nam, họa sĩ Đặng Mậu Tựu, chị Hoàng Kim Oanh, và nhiều người bạn thân nữa của
anh Đặng Tiến.
Sau
đây là phát biểu của Hiệp Văn, trong nỗi thương tiếc vô hạn nhà phê bình tài
hoa bậc nhất của văn học Việt Nam đương đại.
Kính
thưa chị Hoàng Minh Nguyệt - Bà Đặng Tiến, các cháu và toàn thể gia quyến, bạn
bè, người thân của anh Đặng Tiến!
Hôm
nay là một ngày buồn khi em và mọi người đến đây, trên quê hương Quảng Nam-Đà Nẵng,
để tiễn anh Đặng Tiến, người con ưu tú của quê hương mà tên tuổi đã đi vào lịch
sử văn học dân tộc với những bài nghiên cứu tài hoa, uyên bác- nhà phê bình văn
học Đặng Tiến- trở về với cát bụi, sau khi đã để lại những tác phẩm, bài viết
quý như vàng, như ngọc cho đời.
Từ
lúc gặp anh ở Đại học Paris 7 (1996), cho đến thời gian cuối cùng khi anh về
thăm quê, rồi bị kẹt lại vì đại dịch Covid, em có lẽ là đứa em được anh thương
nhiều nhất, được theo anh đi rất nhiều nơi: London, Orléans, Aix-en-Provence,
Hamburg, chuỗi hành cung của vua Pháp với những lâu đài đẹp như trong cổ tích dọc
theo sông Loire, về Việt Nam thì em theo anh đi Mộc Châu theo dấu binh đoàn Tây
Tiến, đi Sơn Tây thăm những nơi nhà thơ Quang Dũng đã sống thời niên thiếu… Bao
nhiêu là kỉ niệm, trong đó có kỷ niệm lâu lâu anh lên Paris dạy, lại mang cho
em một lọ mắm cái, do anh làm, món ăn ngon thần sầu của người Quảng, ăn hết thì
anh cho lọ khác. Đi theo anh, em còn được gặp những người Việt Nam tài hoa sống
ở Việt Nam hoặc hải ngoại. Căn nhà anh ở Orléans, vốn chủ trước xây làm khách sạn,
anh chị và các cháu chỉ ở tầng hai, còn các tầng trên, rất nhiều phòng, là nơi
anh hào phóng đón bạn bè từ Việt Nam sang ở lại, anh nói vui là cứ lên các tầng
trên, thấy phòng nào ưng ý thì ở, nhớ giờ ăn thì xuống tầng hai dùng bữa với
gia đình. Ở phòng ăn tầng hai, có một cái ghế đặc biệt, anh bảo em ngồi vào đó,
và nói thêm, cái ghế này Trịnh Công Sơn, Hoàng Phủ Ngọc Tường, Bửu Chỉ, Dương
Tường… đã từng ngồi.
Không
chỉ viết hay, tinh tế, xuất thần về văn học, những bài viết của anh về âm nhạc,
hội họa cũng làm mê hoặc, đem đến niềm vui khám phá bất ngờ. Anh làm thơ cổ điển
cũng hay, ngôn từ đẹp, ý sâu lắng.
Anh
đã sống tài hoa, dâng hiến cho cái đẹp của văn học, nghệ thuật. Anh là người mà
mỗi lần em nhớ đến, là thấy cuộc đời này đáng sống hơn. Nhớ lần đi tàu từ
London về Paris, anh nói ước gì anh giàu có hơn, em mới ngạc nhiên hỏi anh, anh
tài hoa, ai cũng yêu mến, nể trọng, nhà cửa công việc ổn, chị Nguyệt và các
cháu tuyệt vời, anh cần giàu hơn để làm gì? Anh nói nhẹ nhàng: Để có điều kiện
giúp mọi người được nhiều hơn.
Hồi
đó, trong mấy năm liền, em có nhiều dịp đi về Pháp-Việt, em là người được anh
nhờ mang quà cho người này, người kia, không lần nào không có. Em nhớ lần mang
cái mũ bê rê cho nhà văn Tô Hoài, cái mũ rộng quá khổ, anh giải thích ổng (Tô
Hoài) có cái đầu to lắm, rồi lần anh nhờ em chuyển ít tiền USD cho nhà phê bình
mỹ thuật Thái Bá Vân, anh nói mỗi tháng gắng tiết kiệm gửi ổng 50 USD để ổng sống
vừa đủ, không phải lụy cơm áo gạo tiền mà phân vân ngòi bút. Nhà em, căn nhà nhỏ,
nhưng luôn có 1 phòng (chambre de séjour) để anh về Việt Nam khỏi ở khách sạn,
lần nào đón anh từ Pháp về cũng lỉnh kỉnh vali, trong đó toàn quà cho bạn bè,
khắp nước.
Anh
có những ưu tư cho đất nước, dân tộc, anh vun đón, chăm chút, động viên cho những
cây bút trẻ ở Việt Nam. Anh có những xúc động trẻ thơ, lần em kết nối để anh
nói chuyện về thi pháp học ở Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, anh
nói anh đã mơ ước mấy mươi năm nay một lần có dịp đứng ở trường này, nơi các cụ
Hoài Thanh, Đặng Thai Mai… đã giảng bài cho sinh viên.
Là
một người nghiên cứu về tiếng Việt, em ngạc nhiên với tiếng Việt vô cùng trong
sáng, hiện đại, tinh tế, kiêu sang của anh, một người Việt sống ở nước ngoài.
Em tin những trang viết của anh sẽ trường tồn cùng dân tộc Việt, tiếng Việt,
văn học Việt. Cuốn "Vũ trụ thơ", anh viết khi còn rất trẻ, hiện nay vẫn
là mẫu mực cho những người làm phê bình văn học. Giới nghiên cứu khâm phục anh,
nói rằng anh cảm thụ thơ tinh tế như Hoài Thanh, nhưng ngoài ra anh còn một ưu
thế nữa, đó là anh tiếp thu được nền ngữ học và phê bình văn học Phương Tây, vì
thế đọc anh, người đọc vừa sướng rơn vì sự tinh tế của ngôn từ, vừa được bồi đắp
những hiểu biết về ngữ học, thi pháp học.
Anh
viết về ngôn ngữ của người khác hay bao nhiêu, em càng muốn viết một điều gì đó
về ngôn ngữ của anh. Em có lần nói với anh, thế nào em cũng viết về ngôn ngữ
tinh tế, sang trọng, lấp lánh bất ngờ của Đặng Tiến (anh thường nhắc đến luận
điểm của nhà ngữ học tài danh Jakobson về chức năng thẩm mĩ của ngôn ngữ). Em
ân hận chưa kịp viết, do công việc cứ cuốn đi, thì anh đã đi xa…
Nhưng
anh vẫn ở đây thôi, trong lòng yêu thương, cảm mến của những người thân, bạn
bè, đồng nghiệp, giữa căn tính hồn Việt, ngôn ngữ Việt, văn hóa Việt. Em muốn kể
ra đây một chỉ báo, mà anh gửi cho em, rằng anh vẫn đang bên mọi người: chuyện
là gần hai chục năm trước, trong một lần nói chuyện về ngôn ngữ, về các biện
pháp tu từ văn chương, anh có nói với em, rằng có một nhà lí luận Phương Tây
nói “Phong cách học đã chết rồi”, “chết” được hiểu theo lối ẩn dụ, rằng cách
bình phẩm văn chương theo lối tu từ cũ đã không còn sức sống, và nhiệm vụ đó đã
được san sẻ, giao cho những ngành khoa học khác, sắc bén hơn, hiệu quả hơn. Khi
em trao đổi với giới nghiên cứu ngôn ngữ ở Việt Nam, có nhiều người không tin
(có người cho rằng em ác ý, nói xấu những người làm phong cách học), mà em hồi
đó không kịp hỏi anh là ai nói, nói ở sách nào. Trước khi anh mất ít lâu, lúc
anh còn nói chuyện hay nhắn tin qua facebook, em có hỏi lại anh ý đó ai nói.
Anh nói là anh cũng không nhớ nữa. Em vào tra google mấy lần cũng không có kết
quả.
Thì
đây, khi biết tin gia đình đưa anh về quê, em và Vi nói là sẽ vào tiễn anh, và
trong công việc bề bộn hằng ngày, với một rừng luận án, rừng sách, tình cờ em mở
cuốn "Theories of the Symbol" của Tzvetan Todorov, một cuốn sách như
nhiều cuốn sách em phô tô từ khắp nơi mang về, cuốn này phô tô từ thư viện của
Đại học Ngoại ngữ Hankuk ở Seoul vào năm 2008-2010, khi em dạy ở đó và em chưa
hề mở ra từ lúc đem về Việt Nam, thật bất ngờ thấy Chương 3 của cuốn sách có
tên là “The End of Rhetoric” (tạm dịch là “Sự cáo chung của Tu từ học”, hoặc,
“Cái chết của Tu từ học”). Em tin rằng, đứa em được anh yêu quý, chăm chút, đã
được anh cho chỉ báo, rằng anh vẫn còn, với bao tài hoa, độ lượng, yêu thương của
anh dành cho đời, cho người, cho đất nước này.
Cúi
đầu bái biệt anh, xin đọc lại mấy câu thơ của anh, bao dung, tình nghĩa, đằm thắm
không bao giờ phai:
"Hôm
nay đầu xuân hay cuối xuân...
Những
đóa hồng phai nhạt nhạt dần.
Vườn
ai nở nụ tầm xuân muộn,
Gửi
chút hương thầm mong cố nhân."
HÌNH
:
https://www.facebook.com/photo/?fbid=1664294777722437&set=pcb.1664296171055631
Chân
dung màu nước của Vink, Bỉ vẽ Đặng Tiến
https://www.facebook.com/photo?fbid=1664294911055757&set=pcb.1664296171055631
Chị
Hoàng Minh Nguyệt - Bà Đặng Tiến phát biểu trong lễ truy điệu
https://www.facebook.com/photo?fbid=1664294984389083&set=pcb.1664296171055631
Võ
sư Nguyễn Văn Dũng phát biểu, thương tiếc con người tài hoa Đặng Tiến, cũng là
người hào phóng, tình nghĩa với bạn bè, Võ sư Nguyễn Văn Dũng nói, làm bạn với
anh Tiến, tôi học được ở anh đức tính luôn vì bạn bè, mà anh nói là rất vui khi
"được hầu hạ" bạn bè.
https://www.facebook.com/photo?fbid=1664295251055723&set=pcb.1664296171055631
Võ
sư Nguyễn Văn Dũng chân đau, đứng lâu không được phải ngồi, đã dậy sớm, đi từ
Huế lúc 5h sáng để kip 7h30 tiễn bạn.
https://www.facebook.com/photo/?fbid=1664295467722368&set=pcb.1664296171055631
Tam
và Nhất Lập, con trai và con gái lớn anh Đặng Tiến bên bia mộ, cô thứ Lãm Thúy,
không về được vì con còn bé.
https://www.facebook.com/photo/?fbid=1664295651055683&set=pcb.1664296171055631
Người
về với cát bụi, nhưng đã kịp để lại những bài nghiên cứu, phê bình lấp lánh như
vàng, như ngọc.
https://www.facebook.com/photo/?fbid=1664295821055666&set=pcb.1664296171055631
Ảnh
chụp trước nhà tang lễ, trước khi xe tang đưa anh Đặng Tiến về quê.
https://www.facebook.com/100024257933167/videos/pcb.1664296171055631/1528641561380834
Bài
"Cát bụi" tiễn đưa anh về với cát bụi trong thương tiếc vô hạn của
người thân, bạn bè, đồng nghiệp...
https://www.facebook.com/photo?fbid=1664294721055776&set=pcb.1664296171055631
Văn
Cao vẽ Đặng Tiến
.
No comments:
Post a Comment