Hoàng
đế Tập Cận Bình giá lâm!
Cù Tuấn, dịch
Tóm tắt: Việc ông Tập lãnh đạo Trung Quốc vô
thời hạn sẽ phá vỡ truyền thống của Đảng Cộng sản — và quay trở lại thời kỳ đế
quốc Trung Hoa.
*
Trong hơn
hai thiên niên kỷ, các hoàng đế của đế quốc Trung Hoa là tâm điểm của nhà nước và
sự tôn kính của người dân, đồng thời là nhân vật chính trong hệ thống đối ngoại
lấy Trung Quốc làm trung tâm. Khi đế chế Trung Quốc đang trỗi dậy trở lại, thì
một vị hoàng đế mới cũng xuất hiện. Người cai trị hiện tại của Trung Quốc, Tập
Cận Bình, có thể sẽ được nâng lên tầm vóc Hoàng đế tại Đại hội Đảng Cộng sản lần
thứ 20 ở Bắc Kinh, bắt đầu vào tuần này. Các cuộc họp chính trị này, được tổ chức
5 năm một lần, được tổ chức để hoàn thiện đội hình lãnh đạo cấp cao của đảng,
tiết lộ với quốc gia và thế giới về những người chiến thắng trong cuộc tranh
giành sát ván ở hậu trường. Lần này, ông Tập, Tổng bí thư Đảng Cộng sản từ năm
2012 và là Chủ tịch nước từ năm 2013, được nhiều người cho là sẽ vượt ra khỏi
tiền lệ hiện đại và cho phép ông có nhiệm kỳ thứ ba. Điều đó sẽ khiến Tập Cận
Bình được nắm quyền cho đến năm 2027, nhưng rất có thể ông sẽ cầm quyền vô thời
hạn.
Nếu các sự
kiện diễn ra như dự đoán, ông Tập sẽ xuất hiện sau đại hội với tư cách là nhân
vật quyền lực lớn nhất trong nền chính trị Trung Quốc kể từ thời Mao Trạch
Đông, người trị vì gần như không bị thách thức từ khi thành lập nước Cộng hòa
Nhân dân Trung Hoa vào năm 1949, cho đến khi ông qua đời 27 năm sau đó. Tuy
nhiên, sự kiện lần này sẽ giống như một lễ đăng quang hơn là một Đại hội Đảng.
Mặc dù
không thể tránh khỏi sự so sánh giữa Tập và Mao, nhưng về nhiều mặt, lãnh đạo
Trung Quốc giống với một hoàng đế của một đế quốc hơn là một nhà cách mạng theo
chủ nghĩa Mác. Mao muốn đảo ngược trật tự đã được thiết lập, cả trong và ngoài
nước, và thúc đẩy những biến động chính trị và xã hội để đạt được mục tiêu của
mình. Chương trình nghị sự của ông Tập gần với chương trình nghị sự của một đế
quốc Trung Quốc. Ông có ý định khôi phục Trung Quốc với tư cách là cường quốc
thống trị ở châu Á với cốt lõi của một hệ thống Trung tâm mới, về bản chất
tương tự như vị trí mà quốc gia này từng nắm giữ trong vùng dưới các triều đại
phong kiến.
Di sản lịch
sử lâu đời này có thể là một chỉ dẫn tốt để có thể hiểu được tham vọng chính
sách đối ngoại của ông Tập. Trong nhiều thế kỷ, các triều đại Trung Quốc đã
hình thành trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa của Đông Á. Ảnh hưởng của
Trung Quốc mở rộng đến những quốc gia xa hơn thông qua thương mại. Ông Tập đang
tìm cách xây dựng lại các mối quan hệ ảnh hưởng này, và ông đang sử dụng các
công cụ của các hoàng đế để đạt được mục tiêu của mình. Ngay cả trong thời cổ đại,
các hoàng đế Trung Quốc đã tuyên bố rằng quyền lực của họ bao trùm "toàn bộ
hạ giới." Sử dụng công nghệ của thế kỷ 21, ông Tập có cơ hội biến những lời
hùng biện cổ xưa trở thành hiện thực.
Tham vọng
của ông Tập nghe có vẻ viển vông đối với những quốc gia phương Tây — tương
đương với việc tân thủ tướng Ý có tham vọng xây dựng lại đế chế La Mã — nhưng
trong bối cảnh của Trung Quốc thì không. Một đặc điểm đáng chú ý của lịch sử
Trung Quốc là tầng lớp tinh hoa đã thường xuyên nỗ lực để khôi phục quyền lực của
đế quốc này. Trong nhiều thiên niên kỷ, Trung Quốc đã nhiều lần tan rã, tạo ra
một tình trạng hỗn loạn chính trị hoặc bị nước ngoài xâm lược. Tuy nhiên, hết lần
này đến lần khác, một nhà lãnh đạo xuất chúng đã xuất hiện, thành lập một triều
đại mới và xây dựng lại đế chế.
Sự trỗi dậy
hiện tại của Trung Quốc là phù hợp với lịch sử Trung Quốc. Bản thân ông Tập
cũng nhìn nhận như vậy. Ông đã đặt cái mà ông gọi là “Giấc mơ Trung Hoa” về sự
trỗi dậy của quốc gia vừa vặn trong guồng máy lịch sử nói trên. Ông từng giải
thích: “Trung Quốc từng là một cường quốc kinh tế thế giới. Tuy nhiên, quốc gia
này đã bỏ lỡ cơ hội của mình sau cuộc Cách mạng Công nghiệp và những thay đổi
đáng kể sau đó, và vì vậy nó đã bị bỏ lại phía sau." Nhưng trong thời gian
gần đây, “Trung Quốc đã giành được sự tôn trọng trên toàn thế giới với những nỗ
lực kéo dài hàng thế kỷ” để vực dậy sức mạnh của mình. Uy tín của Trung Quốc
không ngừng tăng lên và tầm ảnh hưởng của nó không ngừng mở rộng.”
Và cũng giống
như các hoàng đế cổ xưa, ông Tập tin rằng nền văn minh cổ đại và những thành tựu
hiện đại của Trung Quốc kết hợp với nhau để mang lại cho triều đại Cộng sản
đang nắm quyền hiện tại trở thành một cường quốc trên thế giới. Ông đã lập luận
rằng “lịch sử 5.000 năm huy hoàng của dân tộc Trung Quốc,” cùng với “kỳ tích” về
sự phát triển nhanh chóng mà Đảng Cộng sản đạt được, “đã cho thế giới thấy một
sự thật không thể chối cãi rằng chúng ta có đủ tư cách để trở thành một quốc
gia lãnh đạo.”
Đế chế Trung Quốc phục sinh này đòi hỏi một chủ
quyền mới. Trong hệ thống
cung đình nhuốm màu Nho giáo cũ, hoàng đế đứng trên các vị vua và thủ lĩnh bình
thường với tư cách là Thiên tử (con trời), người có quyền cai trị được Trời thừa
nhận. Theo quan niệm lý tưởng, hoàng đế phải là người sáng suốt, công minh, có
đức độ, đem lại sự hòa thuận, thịnh vượng cho quốc dân và thiên hạ.
Ngày nay,
đội quân chép sử hiện đại của nhà nước Trung Quốc đã tô vẽ ông Tập như là một
loại hoàng đế cai trị nhân từ kiểu đó. Chẳng hạn, trong lời kể của họ, tấm lòng vị tha của ông Tập đã
giúp đánh bại đại dịch coronavirus tại Trung Quốc. Tân Hoa xã, hãng
thông tấn chính thức của Trung Quốc, báo cáo rằng ông Tập đã “tận tâm lãnh đạo
các nỗ lực kiểm soát dịch bệnh” và “gánh vác trách nhiệm nặng nề chống lại dịch
bệnh”. Họ trích lời ông nói rằng “tính mạng là điều tối quan trọng”. Ông Tập
cũng được coi là một bậc thánh hiền nổi tiếng trong lịch sử, mang lại hòa bình
cho thế giới. Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc, Vương Nghị, tuyên bố vào tháng 4
rằng ông Tập, trong một sáng kiến ngoại giao gần đây, đã đưa ra “câu trả
lời cho các vấn đề của thời đại chúng ta”, đóng góp “sự minh triết của Trung Quốc
cho những cố gắng của nhân loại”.
Tất nhiên, Trung Quốc hiện đại là một chế độ độc
tài Cộng sản, không phải là một chế độ quân chủ cha truyền con nối. Về lý thuyết, các hoàng đế có quyền
hành vô hạn - hoàng đế Khang Hy của nhà Thanh, người trị vì từ năm 1661 đến năm
1722, đã mô tả quyền lực của mình là "ban sự sống và ban cái chết cho con
dân", trong khi ông Tập thì bị ràng buộc trong khung của một nhà nước Cộng
sản, chẳng hạn như hiến pháp. Trên thực tế, ông Tập cai trị gần giống như các vị
hoàng đế ngày xưa. Dưới thời ông Tập, chính phủ Trung Quốc đang mang đặc điểm của
một triều đình. Ông Tập đã tập trung nhiều quyền lực vào bản thân ông, đến mức
ông trị vì không khác gì một vị hoàng đế. Các tuyên bố của ông ngay lập tức trở
thành chính sách, và các quan chức nhà nước, phiên bản hiện đại của các cận thần
trong triều, đã lập tức thực hiện mong muốn của ông. Nếu ông Tập bị các mâu thuẫn
chính trị nội bộ và các phe phái cạnh tranh ràng buộc, thì các hoàng đế ngày
xưa cũng vậy, họ cũng cai trị với sự cộng tác của các cố vấn theo Nho giáo của
họ. Trước đó trong nhiệm kỳ Chủ tịch nước của mình, ông Tập trên thực tế đã tiếp
thu các tư tưởng của Nho giáo, với những lời dạy của triết học được đưa vào định
kỳ trong các bài phát biểu của ông. Thậm chí ông còn đến thăm quê hương của Khổng
Tử ở Khúc Phụ, tỉnh Sơn Đông, mặc dù xu hướng ngả về Nho giáo này bị che lấp đi
dưới các thông điệp kiểu xã hội chủ nghĩa.
Chính sách
đối ngoại của ông Tập cũng trở nên giống chính sách của các hoàng đế hơn. Các
triều đình Trung Quốc coi thế giới như một hệ thống phân cấp của các dân tộc, với
Trung Quốc đứng đầu, với tư cách là một nền văn minh vĩ đại. Mối quan hệ giữa
Thiên tử và các vị vua các nước khác không bao giờ có thể là bình đẳng: Các
hoàng đế coi các quốc vương khác là các "chư hầu", và các chư hầu này
sẽ phải định kỳ triều cống để thừa nhận địa vị vượt trội của Trung Quốc. Bất kỳ
quốc gia nào bất chấp những quy tắc nghi lễ này đều có thể bị cắt đứt giao
thương và không còn được hưởng ân sủng hào phóng của hoàng gia.
Chính sách
ngoại giao hiện đại của ông Tập đang thể hiện các khía cạnh của hệ thống này.
Các quốc gia nào không tuân theo luật lệ như Bắc Kinh định nghĩa, sẽ phải đối mặt
với các lệnh trừng phạt kinh tế, không cho các doanh nghiệp của họ được tiếp cận
thị trường Trung Quốc. Các nhà chức trách Trung Quốc đã cấm một số hàng hóa nhất
định hoặc quấy rối các công ty của Úc, Hàn Quốc, Litva và Canada trong những
năm gần đây để buộc các chính trị gia của các nước này phải điều chỉnh chính
sách của họ tạo lợi ích cho Bắc Kinh. Các nhà ngoại giao của Trung Quốc đã
trình bày danh sách các yêu cầu với Hoa Kỳ và Úc, mong họ phục tùng mong muốn của
Bắc Kinh thì mới có thể cải thiện quan hệ. Ông Tập đang cố gắng khẳng định các
quy tắc và chuẩn mực ngoại giao của riêng mình để tái tạo trật tự toàn cầu và đặt
Trung Quốc vào vị trí trung tâm.
Một trong những chương trình yêu thích của ông Tập,
Sáng kiến Vành
đai và Con đường,
trông giống như hệ thống triều cống và thương mại theo kiểu cũ. Các quốc gia tham gia vào chương
trình này được tiếp cận với công nghệ cao của Trung Quốc để xây dựng cơ sở hạ tầng;
những quốc gia bị từ chối sẽ không được hưởng các đặc quyền của Bắc Kinh. Ông Tập
đã tổ chức hai diễn đàn Vành đai và Con đường, trong đó các nhà lãnh đạo nước
ngoài và đại diện của họ dự kiến sẽ đến Bắc Kinh và ghi nhận sự hào
phóng của ông Tập, giống như các kỳ đi sứ Lạc dương hay Tràng an ngày xưa. Michael Sobolik, một thành viên tại Hội
đồng Chính sách Đối ngoại Hoa Kỳ và là tác giả của cuốn sách sắp ra mắt về Vành
đai và Con đường, nói với tôi rằng chương trình này “là trò chơi mới nhất của
Trung Quốc để thực hiện những gì họ đã tìm cách làm trong hàng nghìn năm: điều
chỉnh vị trí địa chính trị của Trung Quốc cùng với sự vĩ đại về văn minh của
nó. "
Trong
chính sách kinh tế cũng vậy, các chương trình của ông Tập lặp lại chương trình
của các triều đại Trung Quốc thời cận đại. Các hoàng đế Trung Quốc rất vui khi
xuất khẩu các sản phẩm cao cấp của Trung Quốc, những thứ xa xỉ như đồ sứ và
trà, nhưng rất ít quan tâm đến việc nhập khẩu hàng hóa do nước ngoài sản xuất và
thường yêu cầu nước ngoài trao ngoại tệ mạnh để đổi lấy. Một hoàng đế nhà Thanh
đã viết cho Vua George III của Anh vào cuối thế kỷ 18: “Đế chế Thiên triều của
chúng tôi sở hữu tất cả mọi thứ rất dồi dào và không thiếu sản phẩm nào bên
trong biên giới của mình. Do đó, Trung Quốc không cần thiết phải nhập khẩu các
sản phẩm của những quốc gia man rợ bên ngoài.” Ông Tập dường như cũng cảm thấy
như vậy. Mặc dù tiếp tục thúc đẩy xuất khẩu công nghệ cao của Trung Quốc, chẳng
hạn như xe điện và điện thoại thông minh, ông đã tăng cường chiến dịch “tự cung
tự cấp” để thay thế hàng nhập khẩu nước ngoài bằng các sản phẩm thay thế tự chế
tạo.” Là một quốc gia rộng lớn với dân số
1,4 tỷ người, về cơ bản Trung Quốc phải tự túc trong sản xuất lương thực và
phát triển công nghiệp. Chúng ta không bao giờ được quên điều này,” ông từng
nói như vậy.
Các học giả
Nho giáo đã suy ngẫm về một chính quyền tốt trong 2.500 năm nhưng chưa bao giờ
tìm ra cách phải đối xử như thế nào với một hoàng đế tồi (hôn quân). Khổng Tử
đã dành phần lớn cuộc đời của mình để cố gắng thuyết phục các vương công theo ý
tưởng của mình về sự cai trị nhân từ thông qua giáo dục và khích lệ. Khi Khổng
Tử không dạy nổi một vị vua nào đó, ông tự rút lui để tìm kiếm vị vua khác xứng
đáng hơn. “Hãy thể hiện bản thân khi vua có tài đức,” ông nói trong sách Luận
ngữ. "Hãy ẩn dật khi vua không có tài đức." Những người đi theo Khổng
giáo đã tin rằng Trời sẽ không ưu ái một vị vua độc ác hoặc tham lam và sẽ trao
nhiệm vụ của nó cho một vị vua mới, giác ngộ hơn.
Hiện tại,
dường như chỉ có sự can thiệp của thần thánh mới có thể ngăn cản việc đăng
quang của ông Tập. Mặc dù Trung Quốc đang trong tình trạng khó khăn, với nền
kinh tế đi xuống do sự kiểm soát ngặt nghèo chống COVID của ông Tập, các cấp dưới
của ông ta vẫn hoạt động như những vị quan cận thần của triều đình. Đại hội này
có thể sẽ thu hút các quan chức cấp cao nhất của đảng trong đó hầu hết là những
người trung thành với ông Tập. Khu nhà lãnh đạo của chính quyền Cộng sản ở
Trung Nam Hải, Bắc Kinh, ngày càng giống một cung điện hoàng gia, nơi những người
yêu thích chạy đua trong hoàng gia để được ưa chuộng và có các chức danh.
Những thay đổi chính trị sau việc đăng quang của
ông Tập sẽ có ý nghĩa lâu dài đối với tương lai của Trung Quốc. Ông Tập là một hoàng đế không có người
thừa kế. Như với bất kỳ chế độ quân chủ nào, điều này có thể gây ra hàng loạt
âm mưu trong cung đình và sự bất mãn ngầm. Chính trị các nước cộng sản luôn thiếu
minh bạch và đầy bạo lực. Ông Tập có thể đang mở ra một kỷ nguyên thậm chí còn
có nhiều tranh cãi và không chắc chắn hơn nữa, trong đó nhiều quan lại khác
nhau sẽ tranh giành để trở thành người kế vị hợp pháp của hoàng đế. Việc hoạch
định chính sách cũng trở nên khó đoán hơn, vì hoàng đế thời đại mới cũng như
các hoàng đế ngày xưa, luôn khẳng định rằng mọi phát ngôn của Thiên tử đều có
hiệu lực pháp luật. Điều này đã làm thay đổi định hướng của chính phủ Trung Quốc
theo chiều hướng khiến ông Tập ít có khả năng hồi sinh thành công đế chế Trung
Quốc mà ông mong muốn.
Tuy nhiên,
ông Tập sẽ tiếp tục theo đuổi một trật tự thế giới mới trong đó các nước láng
giềng của Trung Quốc ở châu Á một lần nữa trở thành chư hầu của Bắc Kinh, và
Trung Quốc sẽ chủ động điều khiển cách tương tác của nước này với phần còn lại
của thế giới. Theo giấc mơ của tân đế quốc, vinh quang của nhà vua mới này sẽ tỏa
ra khắp thế giới, đẩy lùi ảnh hưởng của những kẻ man rợ phương Tây. Một quan lớn
thời nhà Hán vào thế kỷ thứ 2 TCN đã từng viết, “Bất cứ nơi nào dấu chân của
con người có thể đi tới, nơi đó cũng đều là đất của Thiên tử.” Thế giới có thể
sẽ phải chỉnh sửa lại lối suy nghĩ này.
https://www.facebook.com/photo/?fbid=5791464920892140&set=a.124320747606614
Tập Cận Bình
.
No comments:
Post a Comment