Phan
Nguyên dịch
14/04/2019
Julian Assange, người bị lôi ra khỏi Đại sứ quán
Ecuador ở London vào ngày 11 tháng 4 sau gần bảy năm ẩn trốn ở đó, trông yếu ớt
và luộm thuộm, và ông cũng không phải là một vị khách dễ chịu. Ông bị cáo buộc
đã trét phân lên tường của tòa đại sứ quán và bỏ bê chú mèo của mình, bên cạnh
những hành vi không lành mạnh khác, theo lời vị Bộ trưởng Ngoại giao đầy bức
xúc của Ecuador. Mặc dù vậy, những người ủng hộ ông cho rằng việc trục xuất và
bắt giữ ông là một cuộc tấn công nghiêm trọng vào tự do báo chí. Những người
khác thì nghĩ rằng đó là một sự trả giá quá trễ đối với một người đã tạo ra
tình trạng hỗn loạn thông tin lên phương Tây, gây nên sự bất ổn của nền dân chủ
Mỹ. Vậy Assange là một nhà báo anh hùng, một nhà hoạt động liều lĩnh hay thậm chí
là một đặc vụ của kẻ thù?
Rõ ràng là Assange và tổ chức của ông, WikiLeaks, đã
tạo ra đợt rò rỉ thông tin ấn tượng nhất trong một thập niên qua. Các thông tin
bị rò rỉ bao gồm các tài liệu vạch trần hành vi sai trái của Mỹ ở Iraq và
Afghanistan (bao gồm cả số lượng ước tính thương vong dân sự ở Afghanistan lớn
hơn so với báo cáo trước đây và đoạn video về một cuộc tấn công bừa bãi của một
máy bay trực thăng Mỹ ở Iraq) hồi năm 2010. Hơn 250.000 bức điện ngoại giao chứa
nhiều thông tin nhạy cảm của Mỹ đã bị đánh cắp với sự giúp đỡ của Chelsea
Manning, khi đó là một sĩ quan trẻ. Có lẽ nghiêm trọng nhất là việc năm 2016
WikiLeaks là nơi công bố các email bị Nga hack từ Đảng Dân chủ, điều có thể đã
làm ảnh hưởng đến tiến trình cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm đó.
Những người ngưỡng mộ Assange tự hỏi hành động đó
khác gì với việc tờ New York Times xuất bản loạt tài liệu Pentagon
Papers hồi năm 1971, qua đó phơi bày các chi tiết bất lợi về chiến
tranh Việt Nam? Theo một cách nào đó, Assange cũng chỉ làm theo các tổ chức tin
tức lừng lẫy, từ lâu đã là diễn đàn cho những người cung cấp tin chống lại
chính phủ, và họ được hưởng các biện pháp bảo vệ dựa theo Tu chính án thứ nhất
khi làm như vậy.
Tuy nhiên, có một số lý do tại sao hành vi của
Assange đặt ông vào một phạm trù khác. Các cáo buộc của Mỹ chống lại ông chỉ ra
một sự khác biệt đáng chú ý. Họ cáo buộc Assange không chỉ công bố thông tin bị
rò rỉ, điều mà các nhà báo thường làm, mà còn giúp Manning bẻ khóa mật khẩu để
xâm nhập vào một mạng tin bí mật, biến Assange thành một kẻ đồng phạm trong âm
mưu tin tặc bất hợp pháp. Nhiều nhà báo kích thích các nguồn tin của họ để được
cung cấp thêm thông tin, điều Assange bị cáo buộc đã làm; nhưng hầu hết họ
không giúp nguồn tin của mình phá khóa hay bẻ mật khẩu.
Bộ Tư pháp dưới thời Tổng thống Barack Obama thừa nhận
họ không thể truy tố Assange tội rò rỉ thông tin nếu không hình sự hóa công việc
thường nhật của các phương tiện truyền thông. Nhưng bộ cũng cảnh báo một cách hợp
lý rằng các nhà báo không phải muốn tung tin thế nào cũng được: nếu họ được cho
là đặc vụ của một thế lực nước ngoài, hoặc đồng chủ mưu phạm tội với người
khác, họ có thể bị truy tố một cách hợp pháp.
Một số hành vi của WikiLeaks có thể đã tiến gần đến
giới hạn này (mặc dù mức độ vai trò cá nhân của Assange trong hoạt động của tổ
chức này vẫn chưa được biết rõ). Theo một bản cáo trạng được công bố bởi công tố
viên đặc biệt Robert Mueller, năm 2016 WikiLeaks đã thúc giục các điệp viên Nga
– hoạt động với một bút danh riêng, cung cấp các thư điện tử liên quan đến ứng
cử viên Đảng Dân chủ lúc đó, bà Hillary Clinton. Mục đích của Wikileak là xoay
chuyển cuộc bầu cử theo hướng có lợi cho đối thủ cùng phe Dân chủ của bà là
Bernie Sanders.
Nhưng Donald Trump mới là người hưởng lợi thực sự.
“Ôi trời, tôi rất thích đọc WikiLeaks, Trump từng tuyên bố hồi năm 2016 (bây giờ,
với tư cách là tổng thống, Trump lại nói ông không ưa WikiLeaks). Mike Pompeo,
khi đó là một nghị sĩ đảng Cộng hòa, đã vui vẻ tweet về WikiLeaks trong chiến dịch
tranh cử. Nhưng vào tháng 4 năm 2017, sau khi trở thành giám đốc CIA, ông đã gọi
WikiLeaks là “một cơ quan tình báo phi nhà nước thường bị giật dây bởi các chủ
thể nhà nước như Nga”.
Điều này chỉ ra sự khác biệt thứ hai giữa Assange và
các phóng viên bình thường. Hầu hết các nhà báo có trách nhiệm sẽ không kêu gọi
các điệp viên của một quốc gia chuyên chế gửi cho họ các bí mật nhằm mục đích
phá hoại một cuộc bầu cử dân chủ; họ cũng sẽ thông báo rõ ràng cho độc giả về
nguồn gốc của các thông tin mà họ có được.
Việc WikiLeaks sẵn sàng đóng vai trò như một cỗ máy
nhiệt tình và thiếu phản biện cho các cơ quan tình báo Nga phản ánh lịch sử lâu
dài của tổ chức này trong việc công bố các tài liệu rất ít hoặc không có giá trị
tin tức, mà chủ yếu tính toán nhằm làm suy yếu các lợi ích của Mỹ. Một loạt các
công cụ hack của CIA được công bố hồi năm 2017 là một ví dụ. Ngược lại,
WikiLeaks gần như không bao giờ công bố các thông tin rò rỉ có thể làm suy yếu
các đối thủ chuyên chế của Mỹ. Assange có thể không phải là một đặc vụ của kẻ
thù, nhưng ít nhất ông ta là một thằng ngốc hữu ích.
Việc Assange cam kết phát tán thông tin (một cách bừa
bãi) thay vì đưa thông tin (một cách có chọn lọc) đã khiến ông khác biệt với
các nhà báo thực thụ. Hồi năm 2011, ông đã công bố các phiên bản chưa được biên
tập của các bức điện ngoại giao Mỹ, không đồng ý với quyết định của một số tờ
báo chỉ muốn xuất bản một số bức điện đã được cắt gọt một năm trước đó.
Năm đối tác của Assange, gồm các tờ Guardian, New
York Times, El País, Der Spiegel và Le
Monde – đã lên án hành động này, chỉ ra rằng Assange đã tiết lộ các
thông tin cá nhân nhạy cảm và các chi tiết an ninh quốc gia với ít giá trị tin
tức. Một số người cung cấp tin bị lộ tên, chẳng hạn như một nhà báo người
Ethiopia, đã buộc phải chạy trốn khỏi đất nước của họ.
Đúng là nên nghi ngờ động cơ của chính quyền Donald
Trump. Nước Anh nên cảnh giác với việc dẫn độ một nghi phạm nổi bật đến một quốc
gia nơi bộ phận tư pháp đang trong tình trạng hỗn loạn chính trị, và nơi mà các
chi tiết về cáo buộc xâm nhập mạng máy tính vẫn còn sơ sài, chưa cho thấy liệu
cuộc xâm nhập có thành công không và thông tin gì, nếu có , đã bị đánh cắp.
Nhưng điều đó không có nghĩa là tự do báo chí phải dựa vào số phận của Assange.
Nếu Assange coi mình là một nhà báo, ông ta đang rất cần một khóa học bồi dưỡng
về đạo đức nghề nghiệp cơ bản. Dù ở Anh hay Mỹ, ông ta có thể sẽ có rất nhiều
thời gian để thực hiện khóa học trong những tháng tới.
-----------------
Nguồn:
Julian
Assange: journalistic hero or enemy agent?, The Economist, 12/04/2019
No comments:
Post a Comment