Nguyên Ngọc | Văn
Việt
10
Tháng Mười Hai, 2024
https://vanviet.info/van-de-hom-nay/nam-nam-moi-bay-nhieu-ngay/
Gánh
nặng ngân sách đè lên lưng nền kinh tế, khiến cho sức chịu đựng đã đến điểm giới
hạn. Theo
Bộ Tài chính, tổng thu ngân sách nhà nước năm 2023 ước đạt 1,75 triệu tỷ đồng,
mà chi ngân sách đã lên đến 1,73 triệu tỷ đồng. Cho nên, chuyện gì đến phải đến:
Nghị định 126/2024/NĐ-CP có hiệu lực từ ngày 26/11/2024, quy định ngoài Mặt trận
Tổ quốc Việt Nam, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam, Đoàn
Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Hội Cựu chiến
binh Việt Nam, các hội đoàn nhà nước phải “Tự đảm bảo kinh phí hoạt động” (Điểm
3, Điều 5, Chương 1). Nói trắng ra, là Nhà nước không “nuôi anh em chúng ta” nữa.
Chúng
tôi thấy cần đăng lại ý kiến của nhà văn Nguyên Ngọc đã công bố
trên Văn Việt cách đây năm năm về chuyện nhà nước dùng tiền thuế để
nuôi Hội Nhà văn.
Văn
Việt
---------------------------
Vậy
mà đã tròn năm năm kể từ cái hôm, hẳn chúng ta đều còn nhớ rõ, trong một căn vườn
thật đẹp, rợp mát bóng cây, giản dị và thanh nhã, không xa trung tâm Sài Gòn mà
lại rất yên tĩnh – một số anh chị em cầm bút chúng ta ngồi lại cùng nhau và quyết
định cho ra đời Ban Vận động thành lập Văn đoàn Độc lập Việt Nam. Một dịp sinh
nhật như thế này thường là để cùng nhau nhìn lại mình, xem cái nhóm hay cái
“đoàn” này năm năm vừa rồi đã làm được những gì, hay dở ra sao, và tính xem sắp
tới cần và nên làm gì nữa đây… Chắc việc đó là cần thiết, và những ngày này nhiều
anh chị trong chúng ta cũng đã suy nghĩ. Riêng tôi ngoài chuyện đó, tôi muốn
nghĩ thêm về đôi điều khác, có thể hơi lẩn thẩn một chút, nhưng mà suy cho kỹ
có thể lại cũng là cần. Chẳng hạn như câu hỏi tại sao giữa một xã hội đang răm
rắp sít sao một bề như ai cũng biết, ta lại bỗng chơi trò đi lập ra một cái
“đoàn” gọi là “độc lập”. Và vậy thì thực chất cái ta gọi là độc lập đó là gì,
nói như các nhà khoa học, ta nên “định hình” nó như thế nào, hoặc cho ra giọng
hàn lâm, “bản sắc” nó là gì… Hóa ra có thể có không ít câu hỏi không đơn giản về
cái việc ta đã làm, đang làm, ít nhất là trong một xã hội như ta đang sống.
Thật
may và thật thú vị, có một người đã trả lời câu hỏi đó hộ chúng ta, mà là trả lời
hết sức rõ ràng và đích đáng, thật thà đến kinh ngạc, đúng nguyên hai câu hỏi
tôi vừa thử nêu ra trên kia. Người ấy, hay thế, chính là ông Chủ tịch Liên hiệp
các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam đồng thời là Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam.
(Từ đây xin gọi là Ông Chủ tịch cho gọn). Tại thủ đô Hà Nội, sáng mồng 9 tháng
Giêng 2019, rất mới đây thôi, trong lễ tổng kết trang trọng hoạt động của Liên
hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam, ông hớn hở loan báo với bốn vạn hội
viên của ông rằng: Anh em ơi, “Nhà nước vẫn nuôi anh em chúng ta” đấy anh em ạ!
Tin vui lớn, rất lớn, thậm chí là tin vui sống còn! Có thể hiểu sự thể là thế
này: trước đây Nhà nước từng nuôi “anh em chúng ta”, rồi tới một ngày đẹp trời
nào đó, một bộ phận nào đó trong Nhà nước ấy bỗng sực thấy ra không nên nuôi
“anh em chúng ta” nữa, tốn kém lắm mà chẳng được tích sự gì, cứ thả cho “anh em
chúng ta” tự sống lấy, liệu tự sống lấy được thì sống, không được thì… thôi.
“Anh em chúng ta” bỗng hoảng hốt quá, thế này thì chết đến nơi cả lũ rồi. Ông
Chủ tịch của “anh em chúng ta”, vốn rất tận tụy, bèn khổ công chạy hết chỗ này
đến chỗ nọ, thống thiết và kiên trì trình bày những trăn trở đau đớn này của
“anh em chúng ta” cho đến tận lãnh đạo cao nhất. Cuối cùng nỗ lực lớn của ông
đã thành công lớn, thỉnh cầu, xin xỏ của ông đã được đáp ứng, mừng ơi là mừng,
Nhà nước bảo thôi thì Nhà nước lại “vẫn tiếp tục nuôi anh em chúng ta” vậy, ông
báo như reo lên vừa cười lớn (có kèm ảnh làm bằng hẳn hoi).
Vậy
là rõ rồi, Ban Vận động thành lập Văn đoàn độc lập đã ra đời, trước tiên để nói
rằng chúng tôi, những người cầm bút này, không thuộc bốn vạn “anh em chúng ta”
của ông Chủ tịch đi xin ăn nọ. Chúng tôi không cầm bút để được Nhà nước nuôi để
Nhà nước dùng. Chúng tôi là những người cầm bút không muốn để cho ai dùng mình
cả. Có thể có một câu châm ngôn mới: “Hãy nói cho tôi biết ai nuôi và dùng Hội
của anh, tôi sẽ nói cho anh biết Hội của anh là cái thứ Hội gì!”. Sống bằng gì,
vậy mà rất quan trọng, nó quyết định đến cả cái ta gọi là bản chất của cái hội
đó, và dẫu muốn hay không, tất nhiên của cả người cầm bút tự nguyện ở trong đó
nữa. Điều này, chính ông Chủ tịch vừa kể trên đã bộc bạch, thống thiết mà lại
còn có ý khoe sự lên giọng dũng cảm đe dọa của ông nữa. Ông tuyên bố với Nhà nước:
Nếu các vị không chịu nuôi “anh em chúng ta” của tôi nữa thì Nhà nước sẽ “mất
đi một đội quân bốn vạn chiến sĩ bảo vệ mặt trận văn hóa tư tưởng của đất nước!”.
Vậy mà, như mọi người đều thấy, ở cái nước này, ông đã dọa được thật. Nhà nước
đã thôi thì lại phải chịu tiếp tục “nuôi anh em chúng ta” của ông. Cám ơn Ông
Chủ tịch quá, bằng bộc bạch không thể thật thà hơn, ông đã giúp định hình Văn
đoàn chúng tôi rất rõ ràng: Chúng tôi không cầm bút để “bảo vệ mặt trận văn hóa
tư tưởng” của cái mà ông gọi nhầm là “đất nước” đó. Ai muốn làm việc ấy thì cứ
đi mà làm, chúng tôi không liên quan. Còn chúng tôi, chúng tôi làm chuyện khác,
chúng tôi cầm bút vì điều khác, vì những điều mỗi chúng tôi suy nghĩ và tin, muốn
chia sẻ niềm tin hay trăn trở của mình về niềm tin đó cho đồng loại. Có lần tôi
đã nói ở đâu đó, nay cho phép tôi được nhắc lại, rằng đương nhiên không nên coi
thường quá cái gọi là chức năng và sức mạnh của văn học, nhưng cũng chẳng nên
cường điệu đề cao nó quá. Nhà văn nói cho cùng cũng chỉ có thể làm mỗi một việc:
đề nghị với mọi người một cách nhìn, cách nhìn riêng của anh ta về mọi sự trên
đời.
Tôi
nhớ cách đây không lâu lắm trên một tờ báo lớn ra hằng ngày ở Pháp, ngay ở một
góc về bên phải cuối trang nhất, ngày nào cũng có một mục rất nhỏ mà rất thú vị,
thường không quá một trăm chữ, được đóng khung đậm, tên là “Nhưng ông
Wurmser nói rằng …” (“Mais Wurmser dit…”). Chẳng hạn trong ngày
hôm đó có một vụ đình công ở nhà máy X, một vụ cháy nhà ở phố Y, một cô gái thất
tình hay sao đó nhảy xuống sông Seine tự vẫn, một vụ kẹt xe kéo dài quá đáng ở
đại lộ số…, một ông tổng thống đột nhiên tuyên bố từ chức, một bà nghị sĩ từ
cánh hữu bất ngờ nhảy sang cánh tả, v.v. và v.v. Về vô số chuyện lớn nhỏ hằng
ngày đó, mọi người bảo rằng ấy là do thế này hay thế nọ, ý nghĩa là thế này hay
thế nọ… Nhưng ông Wurmser lại nói có thể nguyên do, ý nghĩa và hệ quả của chuyện
đó không hẳn như các vị bàn đâu. Theo ông đúng ra nó là thế này cơ, cần nhìn thấy
nó và nghĩ về nó, hiểu nó như thế này cơ… Ngày này qua ngày khác, suốt mấy chục
năm không sót một ngày, ở cái góc nhỏ cuối trang nhất trên tờ báo ấy, rất ít
khi quá một trăm chữ, bằng những nhận xét, suy nghĩ và bình luận riêng về mọi sự
trên đời, từ góc nhìn và cách nhìn và cách nghĩ độc đáo, độc lập, khác lạ của
riêng ông, từng ngày từng ngày, cuối cùng người đọc nhận ra một Paris, một nước
Pháp, một thế giới hoàn toàn khác với những gì họ vẫn nhìn thấy, vẫn nghe nói
và vẫn tưởng là. Một Paris, một nước Pháp, một thế giới do Wurmser đề nghị với
họ. Đọc Wurmser liên tục nhiều năm, tôi nhận ra có vẻ ông không chủ ý tuyên
truyền, áp đặt cách nhìn riêng của ông về thế giới. Ông chỉ gieo rắc hoài nghi.
Ông bảo rằng người ta nói thế này, thế này, nhưng có thể còn có cách hiểu khác,
thấy khác, như cách của tôi đề nghị đây chẳng hạn. Cũng có nghĩa là lại còn
cách nhìn, thấy và hiểu khác hơn nữa. Những mẩu nhỏ liên tục nhiều chục năm của
Wurmser kết nối chung lại sẽ thành một cuốn tiểu thuyết. Và tiểu thuyết, văn học,
và chắc nghệ thuật nói chung là vậy, công việc của nó, đúng như Wurmser làm
trên các trang báo hằng ngày của ông, là phá vỡ những cách nhìn cách nghĩ đã
thành nếp, cũ kỹ và dễ dãi. Nó bảo con người cần dám hoài nghi những gì đã được
coi là chân lý, kể cả những chân lý lớn. Để tự đi tìm cách nhận ra chân lý của
chính mình, độc lập và tự do. Công việc của nhà văn hẳn cũng chính là vậy – và
chỉ có thể là vậy: Gây hoài nghi về những chân lý có sẵn.
Công
việc của anh ta là tạo nên thêm cho mọi người những thế giới tưởng giống như thật
mà lại không hề có thật, với bầu trời riêng, khí quyển riêng và những quy luật
riêng của nó. Trong những thế giới đó sống những con người mà Milan Kundera gọi
rất hay là những “cái tôi tưởng tượng” hay những “cái tôi thử nghiệm”, với tất
cả số phận hạnh phúc và đau khổ của họ. Làm vậy nhà văn bỗng khiến cho thế giới
và các nhân loại của nó được nhân lên vô số lần mà mỗi lần lại khác nhau; khiến
cho thế giới và nhân loại thật vốn chỉ có thể có một này trở nên nhiều và phong
phú đến vô tận, cuộc sống vốn chỉ có một lần của mỗi người bỗng có thêm vô số dị
bản khả dĩ, giàu có vô biên, cho phép ta thử nghiệm. Và mỗi người sẽ trở nên độc
lập và tự do hơn bởi vì văn học đã đem đến cho họ vô vàn cơ hội để tưởng tượng
và thử nghiệm lựa chọn sống… Chính bằng cách đó văn học, với nhận thức khiêm
nhường về chức năng và sức mạnh của mình, góp phần làm cho xã hội và con người
mỗi ngày tự do hơn, mạnh mẽ hơn, người hơn, vì biết và dám lựa chọn tự do hơn…
Cũng
xin nói tôi không thể dám chắc mọi anh chị ở Văn đoàn đều nghĩ đúng nguyên như
tôi về văn học, nhưng tôi tin chắc các anh chị chúng ta đều đã đến với nhau vì
một đường hướng chung như thế, cho nên chúng ta mới đã cùng nhau tự gọi mình là
độc lập. Nguyên tắc của chúng ta là không chỉ tôn trọng mà còn cố gắng phát huy
tối đa sự đa dạng, đa nguyên của văn học, bới chính văn học sinh ra là để nói
lên và bảo vệ tính đa dạng, đa nguyên của thế giới, của cuộc sống và con người.
Ở
trên tôi có nói rằng ở mấy chữ cuối câu ông Chủ tịch nọ đem ra dọa Nhà nước để
đòi được nuôi, ông có nhầm, nhầm khá to. Ông bảo Nhà nước nhất thiết và cấp
bách phải nuôi “bốn vạn chiến sĩ trên mặt trận bảo vệ văn hóa tư tưởng của đất
nước”. Cần chỉnh lại cho đúng: không phải của đất nước như
ông cố vơ vào đâu, mà là của một hệ tư tưởng được coi là chính
thống và áp đặt cho toàn đất nước. Chúng tôi không chê bai hay phản đối việc bốn
vạn chiến sĩ của ông làm, đấy là quyền của họ, xác định bản chất việc họ được
nuôi để dùng. Chúng tôi chỉ nói chúng tôi không làm chuyện đó, chúng tôi làm
chuyện khác, mà chúng tôi coi là chính đáng, đàng hoàng, sạch sẽ, như đã bày tỏ
vắn tắt trên đây.
Vả
chăng cũng chẳng nên có một mặt trận với một đội quân lắm chiến sĩ như thế. Đã
là đội quân với mặt trận thì đương nhiên đồng phục răm rắp, cho đến cả suy
nghĩ, ăn nói, viết lách, hành động. Mà như ai cũng biết, đó chính là kẻ thù
nguy hiểm nhất của văn học và nghệ thuật. Đặc điểm hay quy luật của nghệ thuật
là luôn đơn nhất. Chỉ có một và luôn khác biệt. Một ông Nguyễn Du thì rất tuyệt,
nhưng hai ông Nguyễn Du y như nhau thì thừa một ông, chẳng để làm gì, còn có hại.
Và không chỉ nghệ thuật, một xã hội đồng phục là một xã hội yếu, cứng đơ và tê
liệt, thậm chí một xã hội chết…
Chính
vì điều đó mà trong năm năm qua, trang Văn Việt của chúng ta, chẳng hạn đã tập
trung làm công việc kiên trì cố gắng khôi phục lại diện mạo có thật của toàn bộ
văn học (và chừng nào đó văn hóa) hiện đại Việt Nam ít nhất từ sau 1954 đến
nay, Nam và Bắc, trước và nay, ở trong nước và ngoài nước. Những khuôn mặt, những
cách nhìn, những giọng điệu khác biệt, đa dạng, đa nguyên, phong phú. Chúng ta
cũng đã cố gắng trình diện trên trang văn chương của mình ngày càng nhiều cách
nhìn và giọng nói khác nhau, trong sáng tác, trong nghiên cứu, trong dịch thuật…
Và tất nhiên không thể không có sự lên tiếng trực tiếp, trách nhiệm và tích cực
của những người cầm bút công dân trước thời cuộc…
Quả
thật còn khá ít, rất nhỏ không chỉ đối với mong đợi của công chúng văn học và
xã hội, mà còn của chính chúng ta. Và cũng không phải không đối mặt nhiều khó
khăn.
Song
chúng ta lần nữa khẳng định con đường đã đi, đang đi.
Chúng
ta biết năm năm mới bấy nhiêu ngày, đường còn xa, rất dài. Hứa hẹn nhiều mà
chông gai cũng lắm…
Năm
mới, ta lại lên đường…
Tháng
3-2019
Mời các bạn
xem video clip: https://youtu.be/qfRwFrEswpE
No comments:
Post a Comment