Lê Phan
February
3, 2018
Trong
bài diễn văn về tình trạng liên bang đọc hôm tối Thứ Ba, 30 Tháng Giêng, Tổng
Thống Donald Trump đã nhận là nhờ ông mà Hoa Kỳ đã có thành tích mạnh mẽ về tạo
công ăn việc, lương bổng tăng, và mức thất nghiệp thấp nhất trong nhiều năm.
Trong
khi đó, Tiến Sĩ Janet Yellen, người
thực sự chịu trách nhiệm cho những thành quả này, đang chuẩn bị rời bỏ chức vụ
là chủ tịch của Hội Đồng Dự Trữ Liên Bang, tức là thống đốc Ngân Hàng Trung
Ương Hoa Kỳ.
Hôm Thứ Tư vừa qua, bà chủ trì phiên họp cuối của Ủy Ban Chính Sách của Ngân Hàng Trung Ương Hoa Kỳ, và hôm Thứ Sáu, 2 Tháng Hai, là ngày cuối của bà ở Ngân Hàng Fed.
Sáng
Thứ Hai tới, ông Jay Powell – một
nhân vật Cộng Hòa, một giám đốc ngân hàng đầu tư, và đương kim thành viên của Hội
Đồng Fed – sẽ tuyên thệ nhậm chức lên thay thế bà.
Trong
một thế giới công bằng hơn, bà Yellen đáng lẽ phải được mời tiếp thêm nhiệm kỳ
bốn năm thứ nhì, như hầu hết các người tiền nhiệm thuộc nam giới của bà. Nhưng
vào cuối năm ngoái, ông Trump đã quyết định thay thế bà.
Sau
khi đã trải qua 14 năm ở Fed, và là người phụ nữ đầu tiên lãnh đạo ngân hàng
trong suốt lịch sử 105 năm, bà Yellen – một giáo sư kinh tế học nổi tiếng thông
minh với bằng tiến sĩ kinh tế của Đại Học Yale – ra đi với một thành tích đáng
kính nể.
Khi
nhận chức vụ chủ tịch, bà nhanh chóng chứng tỏ nắm vững những phương cách khéo
léo về truyền thông và chính trị cần thiết để điều hành một định chế như Fed.
Trong các bài diễn văn và ở các cuộc họp báo, bà giải thích sự suy nghĩ của Fed
rõ ràng và cẩn thận, tìm đủ mọi cách để không sử dụng những danh từ chuyên môn
vốn được các kinh tế gia thường dùng.
Các
bạn đồng nghiệp thích bà nhưng họ cũng kính nể bà, và bà cũng đã được lòng một
số những nhân vật quan trọng bên Cộng Hòa ở Quốc Hội. Nhờ vậy mà những kêu gọi
mới đây, từ một số nơi của đảng Cộng Hòa, đòi tổ chức một cuộc kiểm toán Ngân
Hàng Fed có tính xoi mói, đã bị bác bỏ.
Bà
cũng chơi được cả với ông Trump, vốn cùng là người New York.
Bà
Yellen lớn lên ở Brooklyn. Hồi Tháng Mười Một năm ngoái, khi ông Trump loan báo
là ông sẽ chỉ định ông Powell thay vì giữ bà Yellen một nhiệm kỳ thứ nhì, ông
đã tuyên bố “Bà là một người phụ nữ tuyệt vời vốn đã làm một công tác thật rất
tốt.”
Lời tuyên bố đặt câu hỏi tại sao ông ta
không giữ bà Yellen lại. Nó được rộng rãi giả định là chính trị đảng phái đóng
một vai quan trọng: Bà Yellen là một người
Dân Chủ, và Tổng Thống Barack Obama chỉ định bà năm 2013. Nhưng cũng còn có
một lý do có thể khác. Ông Trump có thể tin là với Tiến Sĩ Yellen không còn tại
chức, nó sẽ dễ dàng hơn cho ông “nhận
vơ” một số những thành quả của bà.
Những
thành quả này bao gồm việc trông nom cho một giai đoạn lịch sử tạo công ăn việc
làm. Nhà bình luận Heather Long chỉ ra là “Dưới
bà Yellen, mức thất nghiệp của Hoa Kỳ đã giảm xuống thấp nhất trong tất cả các
vị lãnh đạo Fed trong thời hiện đại.”
Vào Tháng Hai, 2014, khi bà Yellen nhậm chức, mức thất nghiệp là
6.7%; ngày nay mức thất nghiệp là 4.1%. Và gần ba phần tư sự giảm mức thất nghiệp
này đến trước khi ông Trump nhậm chức.
Cũng
phải ghi nhận thêm là, khi bà Yellen nhậm chức, hầu hết các kinh tế gia tin là
một mức thất nghiệp dưới 5%, hay khoảng đó sẽ dẫn đến lạm phát. Những cuốn sách
dạy kinh tế nói là nếu thất nghiệp xuống dưới một mức nào đó, giá cả sẽ tăng. Để
chặn một vòng xoắn leo thang lạm phát, Fed phải can thiệp vào và tăng lãi xuất
nhanh chóng – và một hành động như vậy sẽ có nguy cơ dẫn đến suy thoái.
Tiến
Sĩ Yellen đã không chấp nhận lập trường máy móc này. Dẫn sự việc là nhiều triệu
người đã không đi kiếm việc nữa trong và sau cuộc đại khủng hoảng năm
2007-2009. Bà lý luận là mức thất nghiệp là một thước đo không đủ cho tình trạng
của thị trường lao động, và rằng có những thước đo khác, như là mức độ tham gia
thị trường lao động, cũng cần phải được tính đến.
Còn
gây tranh cãi hơn nữa, bà còn lý luận là có thể có những lợi ích quan trọng nếu
Fed điều hành “một nền kinh tế áp lực cao,” trong đó mức thất nghiệp được giữ
thấp và chủ nhân khó tìm người. Trong tình trạng đó, bà Yellen dự đoán, trong một
bài diễn văn hồi năm 2016, là các công nhân vốn đã bỏ thị trường lao động sẽ bị
lôi cuốn trở lại, các công ty sẽ có khuyến khích để đầu tư, nhu cầu nói chung của
nền kinh tế sẽ cao hơn, và tăng trưởng lương cũng như năng suất – vốn đã mãi
không tăng – sẽ tăng.
Các
kinh tế gia thì bảo lập luận này đã trở lại với những lập luận của thời thập
niên 1960 bởi một thế hệ các kinh tế gia theo trường phái Keynes. Với sự thăng
tiến của trường phái tân cổ điển thì lập luận này không còn hợp thời trang nữa.
Nhưng như bà Yellen đã nhận thấy, nó có thể giữ chìa khóa cho việc vượt ra khỏi
các chiều hướng tăng trưởng chậm, đầu tư ở mức thấp, và lương bổng không tăng.
Kinh
nghiệm của tám năm qua cho thấy là cần phải có một sự sụt giảm mức thất nghiệp
đáng kể cho lợi tức trung điểm của các gia đình hồi phục sự mất mát mà họ đã chịu
trong cuộc suy thoái. Chỉ khi thất nghiệp xuống đến dưới mức trước kia được coi
là an toàn thì lương mới tăng hơn lạm phát. Bà Yellen đã chào đón phát triển
này và tìm cách khuyến khích thay vì là làm thui chột tăng trưởng quá sớm. Ngay
cả bây giờ, gần chín năm hậu cuộc hồi phục năm 2009, lãi suất của Fed mới chỉ
có 1.5%. Với lạm phát cũng ở mức 1.5 (theo cách đo mà Fed lựa chọn) – dưới mức
chính thức của Fed là 2%.
Nó
cũng có thể lý luận là – và đã được lý luận như vậy – là với mức lạm phát thấp
như vậy, Fed không có lý do tăng lãi suất, ngay cả từ từ. Tuy nhiên ngược lại
người ta cũng có thể lý luận là chính sách của Fed đã dẫn đến một cuộc tăng trưởng
kinh hồn của thị trường chứng khoán mà nay đang có vẻ trở thành một cái bong
bóng. Biết cả hai sự chỉ trích này, bà Yellen đã rút lui kích thích kinh tế từng
bước một.
Nhờ
Tổng Thống Trump và bên Cộng Hòa, Fed nay đối diện với một thách thức mới,
trong hình thức thêm một kích thích cho nền kinh tế bằng cắt giảm thuế nhưng là
cắt giảm ngay tức thời rồi từ từ rút. Liệu Fed có nên theo đuổi lập trường hiện
nay và tìm cách thích ứng với kích thích này hay không? Hay là nên tăng lãi xuất
nhanh hơn.
Bà
Yellen nay không còn phải đưa ra câu trả lời cho bài toán đó nữa. Cái bài toán
nhức đầu đó nay sẽ là của ông Powell, người hẳn biết là bất cứ chỉ một dấu hiệu
nào là Fed có một lập trường diều hâu hơn là sẽ bị tấn công bởi những tràng
pháo kích Twitter từ tổng thống – kể cả sự có thể gây xáo trộn cho thị trường
chứng khoán nữa.
Bà
Yellen đáng được thêm một nhiệm kỳ nữa, nhưng bà thực sự đã ra đi thật đúng
lúc. (Lê Phan)
*
CÙNG TÁC GIẢ
No comments:
Post a Comment