26
tháng 2, 2018
Sau trận Tết Mậu Thân,
phía Mỹ và Việt Nam Cộng hòa chiếm lại được một thành Huế tan hoang.
TERRY
FINCHER/EXPRESS/GETTY IMAGES
Bên
cạnh việc dọn dẹp, tái thiết thành phố, những hố chôn người tập thể dần dần được
phát hiện.
Trong
số những tin tức, tường thuật, phóng sự, ghi chép được đăng tải ở miền Nam Việt
Nam về 'thảm sát ở Huế' khi đó, bút ký Giải Khăn Sô Cho Huế
của Nhã Ca đã gây choáng váng dư luận. Một phần của sách sau này được dựng
thành phim "Đất Khổ", với Trịnh Công Sơn vào vai chính, người con nhạc
sĩ Huế.
Tác
giả cuốn sách nói bà đã có mặt tại cố đô trong những ngày Tết Mậu Thân, tận mắt
chứng kiến và trực tiếp nói chuyện với các nhân chứng về cuộc giao tranh, về
các cuộc bắt bớ, về những nấm mồ tập thể...
Cuốn
sách bị cấm lưu hành tại Việt Nam sau khi Sài Gòn sụp đổ. Tác giả cùng chồng bị
bắt giam, nhà cửa tài sản bị tịch thu. Là cây bút nữ duy nhất trong số cả trăm
nhà văn nhà báo Saigon bị cầm tù, 14 tháng sau bà được phóng thích cùng 21 đồng
nghiệp.
Nhân
50 năm trận chiến 1968, BBC phỏng vấn nhà văn miền Nam, người đã trực tiếp sống
và viết với Huế Tết Mậu Thân.
Tác
giả Nhã Ca: Là
kẻ sống sót sau tàn sát thời chiến và tù đày hậu chiến, tôi luôn tin vào tương
lai của Huế, tương lai Việt Nam.
Tôi
tin vào tình yêu, tình người, tình gia đình, và tin là người Việt mình từng biết
thế nào là ăn ở tử tế. Như Quốc Văn Giáo Khoa Thư đã dạy, tôi tin dân tộc mình
cũng là một gia tộc. Anh em, con cháu một nhà có thể bất hòa hoặc tranh chấp,
nhưng rồi sau cùng, tất cả cũng vẫn phải về đứng bên nhau trước bàn thờ chung
trong ngày giỗ gia tiên.
Tại
Huế cũng như tại Việt Nam, từ bao năm qua, mọi hình thức tập họp của dân chúng,
dù chỉ tại đền chùa để tưởng niệm cầu siêu cho những hồn oan trong cuộc chiến,
vẫn tiếp tục bị ngăn chặn và trấn áp thô bạo.
Với
chính quyền trong nước, trận chiến Tết Mậu Thân đến nay vẫn chỉ là thứ đại lễ mừng
chiến thắng. Năm mươi năm rồi vẫn vậy. Nhưng dù bao lâu đi nữa, vết thương vẫn
sẽ đến lúc buộc phải mở ra chữa trị.
Một
thế hệ hiểu biết hơn, khôn ngoan hơn, sẽ biết cách thu xếp gánh nặng ông cha họ
bỏ lại. Niềm tin ở một Việt Nam tương lai và một Huế tương lai cho tôi hy vọng ấy.
https://ichef.bbci.co.uk/news/872/cpsprodpb/154D0/production/_100184278_nhacavabaoxunvietbao2018.jpg
Nhà văn Nhã Ca tên thật
là Trần Thị Thu Vân, sinh năm 1939 tại Huế, hiện sống tại Hoa Kỳ. HÌNH DO NHÀ
VĂN NHÃ CA CUNG CẤP
BBC: Là người có mặt
tại Huế trong thời gian xảy ra cuộc tấn công Tết Mậu Thân, lúc nào là thời điểm
bà nhận ra lực lượng cộng sản đã vào chiếm thành phố?
Tác
giả Nhã Ca: Cuộc
tấn công bắt đầu lúc nửa đêm về sáng ngày mồng Một Tết. Với người dân tại miền
Nam như tôi, đó là một đêm hưu chiến vốn vẫn được các phe tôn trọng nhiều năm
trước.
Riêng
Tết Mậu Thân, còn có tin phía Hà Nội và Mặt Trận Miền Nam xác nhận không chỉ
hưu chiến ba ngày Tết như mọi năm, mà sẽ ngưng bắn luôn bảy ngày để đồng bào an
tâm mừng Tết dân tộc.
Đêm
Tết năm ấy pháo nổ ran khắp nơi. Tiếng súng thoạt đầu có thể lẫn vào tiếng
pháo. Nhưng với gia đình tôi thì không thể lẫn được, vì súng nổ ngay trong vườn
nhà, nghe buốt tai, buốt óc. Một người em bảo đó là tiếng súng AK, bọn họ đầy
vườn.
Ngay
sáng đầu năm, khi chạy ngoài đường, tôi thấy những người lính miền Bắc mặc quân
phục mang súng AK hoặc ống thép gắn đạn gọi là B40. Thời đó, quân chính quy miền
Bắc xâm nhập đã được trang bị hai loại vũ khí Liên Xô tối tân này, trong khi
quân đội VNCH chưa có loại tương đương.
Nghe
AK tróc tróc, nghe B40 ình ình rồi nhìn xe tăng phía VNCH và Mỹ bị bắn ở An Cựu,
tôi được biết lực lượng cộng sản đã vào chiếm thành phố.
BBC: Bà đã trực tiếp
nhìn thấy hoặc gặp gỡ những cảnh, những người như thế nào, đã chứng kiến chuyện
gì trong những ngày đó?
Tác
giả Nhã Ca: Ngay
khi phải ra khỏi nhà, tôi thấy bên đường đầy xác người. Trong số người gục chết,
có những bà mẹ mang áo dài, những cô gái mang áo mầu ngày Tết, có cả từng khúc
chân tay người vương vãi.
Cùng
đoàn người chạy giữa lằn đạn, tôi từng thấy chính mình ngộp ngụa trong máu khi
bị xô đè bởi xác người vừa bị bắn đổ xuống, có lần không phải người, mà là một
con chó không biết từ đâu tới. Xin lỗi lỡ lời là bị xô, bị đè. Lẽ ra, phải nói
là được che phủ, che chắn, vì sau cùng tôi thấy mình sống sót.
Trong
cảnh bom đạn chớp lóa, tôi thấy Cung An Định của bà Hoàng Thái Hậu bốc cháy, thấy
Bà Từ Cung mẹ Vua Bảo Đại mặc áo gấm đeo trên lưng một người không biết nam hay
nữ. Từ cầu thang cung điện ngộp khói lửa lao xuống, đoàn người theo phò bà Thái
Hậu luôn miệng hô "Ngài Ngự, Ngài Ngự", đạp cả lên đầu đám dân đang
núp đạn để chạy.
Tuy
là Phật tử nhưng từ chiều tối mùng Một Tết, nơi đầu tiên chúng tôi tới được lại
là một nhà thờ Thiên Chúa. Đó là khu Dòng Chúa Cứu Thế nổi tiếng ở Huế.
Nhà
thờ liên tiếp bị tràn ngập bởi cả người sống lẫn người chết. Không biết cơ man
nào là người. Trong nhà giảng, ngay trên bệ thờ cao, bên chân tượng Chúa Cứu Thế,
người lớn con nít nằm ngồi chen chúc. Khu nhà ngang đầy người bị thương và xác
chết.
Từ
mọi xó xỉnh trong nhà thờ tới hang đá ngoài sân, đủ thứ chuyện xẩy ra, lẫn lộn.
Mọi lằn ranh hầu như bị xóa nhòa. Sự chết, sự sống không ngừng bị chấn động, biến
hiện. Có bà mẹ ôm chặt bọc tã giấu xác con thơ đã bốc mùi. Có bà mẹ trở dạ và
em bé sơ sinh chào đời.
Đó
là cả một thế giới thu nhỏ bị dìm vào cuộc chiến. Không chỉ gia đình tôi, đồng
bào tôi mà cả những người da trắng, tiêu biểu là hai người Pháp, một nam một nữ
cầm cờ trắng ghi chữ "Báo Chí", cũng đã bị đưa đẩy tới đây.
Đó
là sơ lược cảnh tượng ba ngày Tết Mậu Thân tại nhà thờ Dòng Chúa Cứu Thế mà tôi
đã chứng kiến, đã viết trong sách và dựng lại trong phim.
Cung An Định bốc cháy
trong những ngày Tết Mậu Thân - một cảnh trong phim Đất Khổ. HÌNH DO NHÀ VĂN NHÃ CA CUNG CẤP
BBC: Bà nhắc tới hai nhà
báo Pháp. Tâm trạng của bà khi thấy họ và trong suốt thời gian có giao tranh tại
Huế ra sao? Bà cũng nói đã trực tiếp nhìn thấy binh sĩ Cộng sản. Bà có suy
nghĩ, tiếp xúc, và đã viết về họ?
Tác
giả Nhã Ca: Khi
hai nhà báo Pháp cầm cờ trắng vào nhà thờ, tôi nghe Cha quản nhiệm nhà thờ nói
chuyện với họ bằng tiếng Pháp nhưng tự mình thì không tiếp xúc mà chỉ nhìn.
Nhà
báo nữ nhỏ thó, dù mặt mũi thất thần, đã nhanh chóng cầm lại máy ảnh hành nghề.
Cô chụp người bị thương, em bé nhay vú mẹ cạn sữa, chụp sản phụ, hài nhi. Ống
kính có đưa về phía tôi cùng nụ cười làm thân nhưng đã bị cản lại.
Hình
như chính hình ảnh cô lúc ấy nhắc tôi nhớ mình là người cầm bút. Không có ống
kính máy ảnh như cô, nhưng vẫn có thể ghi những hình ảnh tức thì bằng tai, bằng
mắt để sẽ viết. Dù sao, việc viết sách, làm phim là một tiến trình dài.
Sau
trận chiến 26 ngày tại Huế, sống sót trở về Sài Gòn, tôi biết tên cô phóng viên
người Pháp là Catherine Leroy, từng bị cộng sản bắt giữ tại Huế trong Tết Mậu
Thân nhưng thoát nạn. Tấm hình cô chụp hai chàng lính miền Bắc sau đó xuất hiện
trên bìa báo Life với tựa đề "Một Ngày Đáng Nhớ. Kẻ thù để cho tôi chụp
hình."
Kẻ
thù ư? Không. Không phải vậy. Hai chàng lính trẻ trong hình và những bộ đội miền
Bắc khác, với cô cũng như với những người dân miền Nam như tôi không hề là kẻ
thù của nhau. Giữa binh sĩ hai miền cũng vậy. Nơi họ bị đẩy đến, thay vì để giết
và bị giết, lẽ ra phải là để được quen biết, để yêu và được yêu.
Chuyện
Huế Tết Mậu Thân đầu tiên tôi đã viết và in là "Tình Ca Trong Lửa Đỏ".
Đó là chuyện tình yêu giữa chàng lính trẻ miền Bắc dễ thương với một cô gái Huế.
Để
biết nhân vật chàng lính Bắc ra sao trước khi bị đẩy vào "chiến trường
B", ngay trong năm 1968, tôi đã có dịp trực tiếp thăm hỏi một số chiến
binh miền Bắc trong cuộc tổng tấn công, những người đã rời bỏ cộng sản và đang
sống tại hải ngoại mà tôi có gặp lại sau này.
Sau
đó tôi còn quay lại Huế nhiều lần, đứng với những hình ảnh được khai quật từ các
hầm chôn người, dự các đám tang tập thể, cúng giỗ và có thêm 8 truyện ngắn viết
cho Huế đổ nát, đau thương.
Riêng
"Giải Khăn Sô Cho Huế", một bút ký chạy loạn, kể những chuyện tai
nghe mắt thấy, có sao viết vậy.
Một phần cuốn Giải
Khăn Sô Cho Huế đã được dựng thành phim Đất Khổ, với sự tham gia diễn xuất của
nhạc sỹ Trịnh Công Sơn, đệ nhất đào thương Bắc Kỳ di cư 1954 Bích Hợp, kỳ nữ
Kim Cương, nhạc sỹ Lê Thương và nhiều gương mặt nổi tiếng khác. Trong hình là một
cảnh đêm giao thừa trong phim với Jerry Liles, Trịnh Công Sơn và Vân Quỳnh. HÌNH DO NHÀ VĂN NHÃ CA CUNG CẤP
BBC: Cuốn "Giải Khăn
Sô Cho Huế", như bà nói là viết chuyện tai nghe mắt thấy khi chạy loạn. Vậy
các thông tin nêu trong đó, như các tên tuổi, địa danh, con số... có độ chính
xác, xác thực đến đâu? Đã từng có ai được nhắc tới trong cuốn sách lên tiếng phản
bác một phần hay toàn bộ nội dung hay không? Nếu có, thì những phản bác đó là
gì, và bà đã tiếp nhận, phản hồi ra sao?
Tác
giả Nhã Ca: Đây
chỉ là bút ký, không phải sách nghiên cứu văn chương hay lịch sử, không có loại
thông tin sử địa hay con số để đo độ chính xác. Chuyện tai nghe mắt thấy xác thực
đến đâu là tùy phán đoán của người đọc hoặc sự đánh giá của các nhà phê bình,
nghiên cứu.
Khi
cùng các bạn văn nghệ sĩ Sài Gòn đi tù, có lần được công an cộng sản áp tải vào
"Nhà Triển Lãm Tội Ác Mỹ Ngụy", đối diện với sách vở miền Nam bị đóng
đinh trưng bầy, trong đó có cuốn Giải Khăn Sô Cho Huế được treo cao, chúng tôi
đã đứng yên, nhìn thẳng, lặng lẽ chào tác phẩm của mình và bạn hữu.
Sách
đã có đó, nhìn nhận nó như thế nào không còn là phần của người viết. Xin lãnh
nhận mọi phần số thử thách. Cám ơn và lặng lẽ là đủ.
Mourning Headband for
Hue, bản tiếng Anh của Cuốn Giải Khăn Sô Cho Huế do dịch giả Olga Dror (bìa
trái) chuyển ngữ, ra mắt hồi 2/2015 và là đề tài hội thảo tại Đại Học Berkeley,
California. HÌNH DO NHÀ VĂN NHÃ CA CUNG
CẤP
BBC: Theo bà, người Việt
Nam học được gì khi đối diện với các vấn đề lịch sử có ít nhất ba bên, trong đó
mỗi bên nói một cách?
Tác
giả Nhã Ca: Chắc
sẽ học được điều hay, chọn được cái tốt nhất. Trước mọi vấn đề, nếu được tiếp cận
và chọn lựa giữa những thông tin đa chiều -"ít nhất ba bên, mỗi bên nói một
cách" - thì đó là cơ hội tốt để nhận thức, chọn lựa.
Nhìn
lại Việt Nam và các nước cùng cảnh ngộ một thời, sẽ thấy "Ba mươi năm nội
chiến từng ngày" chỉ là một cuộc chiến oan nghiệt. Không cần có. Không
đáng có. Càng không đáng kéo dài. Vậy mà ngay cả khi bom đạn đã im tiếng, đủ loại
vết thương có thật từ cuộc chiến vẫn tiếp tục không được mở ra để chữa trị.
Trong
lịch sử Hoa Kỳ, hai năm trước khi Nội Chiến Nam Bắc Mỹ kết thúc, Tổng Thống
Abraham Lincoln đã chỉ định "ngày tủi nhục quốc gia" cho nước Mỹ,
ngày 30/3/1863. Trong ngày đó ông kêu gọi cả nước cùng nhận chung "tội lỗi
dân tộc của chúng ta", cùng nhau xưng tội, cầu nguyện sự khoan dung, tha
thứ.
Nội
Chiến Hoa Kỳ chấm dứt vào tháng 4/1865. Tất cả tướng tá binh sĩ phe bại trận được
giữ tài sản riêng, kể cả súng cá nhân, khi trở về quê quán làm ăn. Lá cờ, tượng
đài và nghĩa trang miền Nam bại trận được tôn trọng. Không thấy có người tù đày
hay vượt biển. Nước Mỹ mau chóng hàn gắn vết thương, và vững mạnh.
Tháng
Tư 1865 của nước Mỹ cách tháng Tư 1975 của Việt Nam 110 năm.
Nước
Mỹ đã bắt đầu hàn gắn vết thương ngay sau cuộc chiến. Còn ở Việt Nam, chúng ta
đã chờ thêm 43 năm mà vẫn chưa thấy sự hòa giải thực sự. Đó là sự khác biệt dễ
thấy.
Lịch
sử nhân loại cho thấy mọi cuộc chiến đều yên nghỉ khi được nhìn nhận đúng vị
trí của nó, và cuộc sống tiếp tục. Tôi tin sự khôn ngoan của nhân loại. Tôi tin
dân tộc tôi từng biết thế nào là truyền thống, là văn hóa, lịch sử. Và tôi luôn
vững tin rồi sẽ có một bó nhang chung, một bàn thờ chung, một ngày giỗ chung.
*
Nhà
văn Nhã Ca tên thật là Trần Thị Thu Vân, sinh năm 1939 tại Huế. Hiện sống tại
Hoa Kỳ, bà là nhà văn miền Nam đã viết hơn 40 cuốn sách về Cuộc chiến Việt
Nam. Cuộc phỏng vấn được thực hiện trong tháng 2/2018, nhân 50 năm trậnTết
Mậu Thân.
Xem
thêm:
---------------------------
Mass
graves discovered in Hue, History.com
Biên
dịch: Nguyễn
Thị Kim Phụng
Posted
on 26/02/2018 by Kim Phụng
Vào
ngày này năm 1968, lực lượng liên minh Mỹ – Việt Nam Cộng hòa, những người đã
chiếm lại cố đô Huế từ tay quân đội Bắc Việt sau cuộc Tổng tấn công Tết Mậu
Thân, đã tìm thấy những ngôi mộ tập thể đầu tiên ở Huế.
Người
ta phát hiện ra rằng lực lượng cộng sản, trong 25 ngày chiếm giữ thành phố, đã
giết khoảng 2.800 thường dân mà họ xác định là những người ủng hộ chính quyền
Sài Gòn. Một nguồn có thẩm quyền ước tính rằng lực lượng cộng sản có thể đã giết
chết khoảng 5.700 người ở Huế.
Cuộc
tấn công Tết Mậu Thân bắt đầu vào rạng sáng Mùng Một Tết (30/01), khi lực lượng
Việt Cộng, với sự hỗ trợ của một lượng lớn quân Bắc Việt, đã phát động đợt tấn
công lớn nhất và có phối hợp tốt nhất trong cuộc chiến cho tới lúc đó. Trong cuộc
tấn công, họ đã xâm nhập vào trung tâm của bảy thành phố lớn nhất của miền Nam
Việt Nam và tấn công thủ phủ của 30 tỉnh, từ Đồng bằng Sông Cửu Long đến khu vực
phi quân sự (DMZ).
Các
thành phố bị chiếm trong bốn ngày đầu tiên của cuộc tấn công bao gồm cả Huế, Đà
Lạt, Kontum và Quảng Trị; ở phía bắc, tất cả năm thủ phủ tỉnh lỵ đều bị chiếm
đóng. Quân Việt Cộng đồng thời còn pháo kích nhiều sân bay và căn cứ của liên
minh. Đến thời điểm ngày 10/02, cuộc tấn công đã bị đánh bại, nhưng kết quả là
thương vong nặng nề cho cả hai bên.
Có
Thể Bạn Quan Tâm:
No comments:
Post a Comment